İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

İş kazası ya da meslek hastalığı, buna maruz kalan işçi üzerinde maddi ve manevi zararlar yaratmaktadır. Hatta ölümle sonuçlanan çok sayıda kaza ve hastalık da bulunmaktadır. Bu gibi olaylarda, ortaya çıkan zararın karşılanmasını sağlayan iki farklı kaynak bulunmaktadır. Bunlardan ilki, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)’dur. İş kazası ve meslek hastalığından kaynaklanan zararların SGK yardımlarıyla karşılanamayan kısmının belirli koşulların varlığı halinde işveren tarafından karşılanması gerekmektedir. Dolayısıyla anılan zararların karşılanmasında ikinci kaynağın, işverenler olduğunu söyleyebiliriz.

Maddi tazminat aşağıdaki kayıpların karşılanmasına yöneliktir:
• İşçinin tedavi giderleri,
• Kazanç kaybı,
• Çalışma gücünün azalması ya da yitirilmesinden doğan kayıplar,
• Ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan kayıplar.

Maddi zararın belirlenmesindeki unsurlar şunlardır:
• Meslekte kazanma gücü kaybı,
• İşgörebilme çağı ve yaşam süresi,
• Ücret,
• Tarafların kusuru.

İş kazası ve meslek hastalığı sonucunda ortaya çıkan zararın karşılanmasını sağlayan 2 farklı kaynak vardır. Bunlar;

Hakkında özel bir düzenleme bulunmaması nedeniyle genel hüküm niteliğindeki Türkiye Borçlar Kanunu (TBK) m.54’e dayandırılan iş kazasından doğan maddi tazminat işçinin tedavi giderleri, kazanç kaybı, çalışma gücünün azalması ya da yitirilmesinden doğan kayıplar ve ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan kayıpların karşılanmasına yöneliktir.

Kayıpların karşılanmasına yönelik olan maddi tazminatlar:

Maddi zararın belirlenmesindeki unsurlar şunlardır:

Bilinemeyen ücretler: Maddi zararın ve destekten yoksun kalma zararının belirlenmesi sırasında ücretlerin bilinemediği iki ayrı dönemi vardır. Bunlar;

İşverenin, iş sağlığı ve güvenliğinden sorumluluğu bağlamında incelemesi gereken bir diğer tazminat ise destekten yoksun kalma tazminatıdır. İş kazası ya da meslek hastalığı sonucu hayatını kaybeden işçinin maddi desteğinden mahrum kalanlara sağlanmış olan bu tazminat hakkı Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 53’cü maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, ölüm halinde uğranılan zararlar özellikle cenaze giderleri, ölüm hemen gerçekleşmemişse tedavi giderleri, çalışma gücünün azalmasından ya da yitirilmesinden doğan kayıplar ve ölenin desteğinden yoksun kalan kişilerin bu nedenle uğradıkları kayıplardır.

Bakım ihtiyacı; işçinin ölümü nedeniyle talep sahibinin sosyal seviyesine uygun bir yaşam seviyesini yakalayamayacak olmasıdır.

İş Kazası ve meslek hastalığından doğan tazminat, iş hukuku uygulamasında yargıyı en çok meşgul eden olaylardan biridir. Ülkemizde, çok sayıda iş kazası ve meslek hastalığıyla karşılaşılması konuyu hem işçi hem de işveren için hayati noktaya getirmiştir. Tazminat üçe ayrılarak incelenir. Bunlar;

Türk Borçlar Kanunu (TBK) madde 56, gerek bedensel zarara uğrayan işçi ve yakınlarına gerek ölen işçinin yakınlarına ödenecek manevi tazminatı “uygun bir miktar para” olarak ifade etmiştir.

Hakkında özel bir düzenleme bulunmaması nedeniyle genel hüküm niteliğindeki TBK m.54’e dayandırılan iş kazasından doğan maddi tazminat işçinin tedavi giderleri, kazanç kaybı, çalışma gücünün azalması ya da yitirilmesinden doğan kayıplar ve ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan kayıpların karşılanmasına yöneliktir. Doğru cevap D'dir.

İş kazası veya meslek hastalığından zarar gören işçiler ya da aşağıda görüleceği gibi ölümleri halinde desteğinden yoksun kalanlar, işçiyi gözetme borcuna aykırı davranışları nedeniyle buna neden olan işverenlerden tazminat talep edebilirler. Maddi tazminat, işçinin vücut bütünlüğünün ihlalinden kaynaklanan zararı karşılamaya yönelik olduğundan zararın unsurları da buna göre belirlenir. Aşağıda yer verilecek olan bu unsurlar, işçinin söz konusu zararının maddi olarak belirlenmesini sağlamaktadır.Maddi zararın belirlenmesindeki unsurlar şunlardır: • Meslektekazanmagücü kaybı, • İşgörebilmeçağıveyaşam süresi, • Ücret, • Tarafların kusuru. Doğru cevap C'dir.

Mevzuatımızda, işgörebilme çağını düzenleyen bir hüküm yoktur. O nedenle bu konu, yargısal kararlarla açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Yargıtay işgörebilme süresinin belirlenmesi aşamasında verdiği kararlarında, anılan kavramın kanuni emeklilik yaşını hedeflemediğini özenle vurgulamıştır. Gerçekten de işgörebilme yaşının tespitinde, yürütülmekte olan işin ve işyerinin niteliği, işçinin kaza anındaki sağlık durumu büyük önem taşır. Oysa emeklilik yaşı, emeklilik sisteminin kendi içindeki düşünce yapısına uygun değerlendirmelerden sonra belirlenir. Dolayısıyla emeklilik, kişinin işgörebilme çağının sonuna gelmesini ifade etmez. Nitekim, 4447 sayılı Kanunla Sosyal Sigortalar Kanunu’nda yapılan son değişikliğe kadar emeklilik yaşının dünya standartlarının altında kaldığı ve erken emeklilik imkânının yaratıldığı, Türkiye’de emeklilik yaşının işgörebilme çağının da sonunu gösterdiğini iddia edebilmek mümkün değildi. Bu nedenle, Yargıtay uygulamasında işgörebilme çağının sonu olarak eski düzenlemedeki emeklilik yaşından farklı olarak 60 yaş gösterilmişti (Baycık, 2006, s.168). Anılan uygulama, bugün de aynı şekilde sürdürülmektedir. Doğru cevap C'dir.

İş kazası nedeniyle meslekte kazanma gücünün sürekli kaybedilmesi halinde maddi zarar hesaplanırken zamansal açıdan ikili bir ayrım yapılır. Bunlardan ilki, kaza anı ile maddi tazminat davasının hüküm tarihi arasında geçen süreyi kapsar. Uygulamada işlemiş zarar dönemi olarak adlandırılan bu dönemde, tam ya da kısmen çalışamama nedeniyle işçinin uğradığı menfaat kayıplarını belirlemek kolaydır. Zira mahkemenin karar tarihi itibarıyla geçmişte kalan bir zaman dilimi İşlemiş Zarar Dönemi: Kaza anı ile maddi tazminat davasının hüküm tarihi arasında geçen süreyi kapsar. 128 İş Sağlığı ve Güvenliği olduğu için işçinin bu dönemde alması gerektiği halde kaza nedeniyle hiç ya da kısmen alamadığı parasal menfaatlerin ve sosyal yardımların tespiti mümkündür. Ancak ayrımın ikinci kısmını oluşturan hüküm sonrası dönem, yaşanmamış bir zaman dilimini ifade eder. Bu dönemde işçinin, mahrum kalacağı menfaatlerin gerçek değerleriyle tespiti mümkün değildir. O nedenle işleyecek zarar dönemi olarak adlandırdığımız bu dönemde, işçinin uğraması muhtemel zararlar birtakım varsayımlardan (öngörülerden) hareket edilmesini zorunlu kılar. İşçinin, kaza olmasaydı ne kadar kazanç elde edeceği, bu kazancın yıllık artış oranının ne olacağı, çalışma döneminin ne zaman biteceği, ne zaman emekli olacağı ve nihayetinde ne zaman öleceği çoğu yargı kararlarıyla da belirlenmiş varsayımlardan hareketle belirlenir. Dorğu cevap A'dır.

ması gerektiği söylenebilir. Ekonomik geleceğin sarsılmasından kaynaklanan zarar, işçinin ekonomik geleceği sarsılmasaydı elde edebileceği kazanç ile mevcut durumuyla gelecekte elde edebileceği kazanç arasındaki farktan ibarettir. Ancak, bunun tespiti her zaman kolaylıkla yapılamadığından ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan zarar, TBK m.50/II’ye göre belirlenebilir. Söz konusu hükme göre, uğranılan zararın miktarı tam olarak ispat edilemiyorsa hâkim, olayların olağan akışını ve zarar görenin aldığı önlemleri gözönünde tutarak zararın miktarını hakkaniyete uygun olarak belirler. Ekonomik geleceğin sarsılmasının neden olduğu zarar, işçinin çalışma yaşıyla sınırlandırılmalıdır. İşçinin çalışma yaşı, yargısal uygulamada 60 olarak belirlendiğinden anılan zararın süre sınırı da 60 olmalıdır. Başka bir ifadeyle, iş kazası veya meslek hastalığıyla sarsılan ekonomik gelecek işçinin 60 yaşına gelmesiyle sona ermelidir. Dolayısıyla işçi, ancak bu yaşa kadar daha iyi çalışma imkânları elde edebilecektir. Doğru cevap D'dir.

İşverenin, iş sağlığı ve güvenliğinden sorumluluğu bağlamında incelenmesi gereken bir diğer tazminat ise destekten yoksun kalma tazminatıdır. İş kazası ya da meslek hastalığı sonucu hayatını kaybeden işçinin maddi desteğinden mahrum kalanlara sağlanmış olan bu tazminat hakkı, TBK’da düzenlenmiştir. Buna göre, ölüm halinde uğranılan zararlar özellikle cenaze giderleri, ölüm hemen gerçekleşmemişse tedavi giderleri, çalışma gücünün azalmasından ya da yitirilmesinden doğan kayıplar ve ölenin desteğinden yoksun kalan kişilerin bu nedenle uğradıkları kayıplardır (TBK m.53). Doğru cevap A'dır.

Zararın belirlenmesinde asıl önemli unsur, başta da belirttiğimiz gibi bakım gücü ve bakım ihtiyacıdır. Bakım gücüne sahip işçinin, kazancından kendi ihtiyaçlarını karşılayıp hayatın olağan akışına uygun bir tasarruf yaptıktan sonra diğer kişilere yardımda bulunacak pay ayırabilmesi gerekir. Doğru cevap D'dir.

Manevi tazminat talep edecek kişinin, işçiyle kan ya da sıhri hısımlığı şart değildir. Ölene duygusal yakınlık yeterlidir. Bu anlamda olaydan acı ve ızdırap duyan sevgili, sözlü gibi yakınlar da manevi tazminat talebinde bulunabilirler. Dolayısıyla manevi tazminat talep edebilecek yakınlık, mirasçılık sıfatıyla eşleştirilemez. Yakınlık düzeyine göre bazı mirasçılar (eş, çocuk, ana-baba, kardeş vd) tazminat hakkına sahip iken bazıları (uzakta yaşayan, yıllardır görüşülmeyen eş, çocuk vd) bu haktan mahrum kalabilir. Doğru cevap D'dir.