İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

6 Mayıs 1930 tarih ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nda da, iş sağlığı
ve güvenliğine ilişkin hükümler mevcuttur (m.173-180).

Türk sorumluluk hukukunda, tehlike sorumluluğu özel kanunlarda düzenlenmiştir. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nda motorlu araç işletenin sorumluluğu (m.85/I), 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’nda, sivil hava aracının verdiği zarardan dolayı işletenin sorumluluğu ve 3634 sayılı Milli Müdafaa
Mükellefiyeti Kanunu’na göre devletin askeri manevralar ve atışlardan doğan sorumluluğu (m.62, 63) tehlike sorumluluğu olarak düzenlenmiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sözleşmeden doğan sorumlulukta zaman aşımı süresi 10 yıldır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu
TBK m.67/I’de, bir hayvanın bakımını ve yönetimini sürekli veya geçici olarak
üstlenen kişinin hayvanın verdiği zarardan yükümlü olduğu, m.67/II’de ise hayvan bulunduran kimsenin bu zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni
gösterdiğini ispat etmesi halinde sorumlu olmayacağı öngörülmüştür.
Bu düzenlemede de, TBK m.66’da yer alan adam çalıştıranın sorumluluğunda
olduğu gibi objektif özen yükümlülüğünü gerekli şekilde yerine getirmemekten
doğan bir kusursuz sorumluluk kabul edilmiştir. Gerek m.66’da gerekse m.67’de
zararın meydana gelmesinde gerekli özenin gösterilmemiş olduğu ve zararın bu
nedenle oluştuğu karine olarak kabul edilmiştir.Yani sorumluluk için hayvan bulunduranın kusurunun olup olmaması önem arz etmez.
Hayvan bulunduranın sorumlu tutulabilmesi için üçüncü kişinin uğradığı bir
zarar olması, bu zararın hayvan tarafından verilmiş olması ve zarar ile hayvan
arasında uygun illiyet bağının bulunması gerekir.
Sorumluluğun doğabilmesi için bir hayvanın bakımının ve yönetiminin sürekli veya geçici olarak üstlenilmesi gerekir. Hayvanın terkedilmesi durumunda,
hayvanın başkalarına zarar vermemesi için alınması gerekli tedbirler (örneğin
yırtıcı bir hayvanın terk edilmesi durumunda) alınmamışsa, hayvan bulunduran
TBK m.66’ya göre sorumlu olacaktır. Hayvanın terkedilmesi durumunda, tedbir
alınması gerekip gerekmeyeceği terk etme durumundaki şartlara göre belirlenecektir. Hayvanın kaçması halinde de kaçmaması için gerekli tedbirin alınıp alınmadığı araştırılacaktır.
Hayvan bulunduran, zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini, gerekli özeni göstermiş olsa dahi zararın meydana gelmesine engel olamayacağını, zira illiyet bağının mücbir sebep veya zarar gören üçüncü kişinin kusurlu
davranışı nedeniyle kesildiğini ispat ederse sorumluluktan kurtulur.
İşçi, işyerinde çalışırken işverenin hayvanının neden olduğu bir zarara uğrarsa
hayvan bulunduran işverenden isterse TBK m.417 hükmüne isterse m.67 hükmüne dayanarak zararının tazminini talep edebilir. TBK m.417 hükmüne göre işçinin,
işverenin koruma ve gözetme borcu gereği gerekli tedbirleri almadığını ve hayvan
hakkında bilgilendirilmediğini ispat etmesi gerekir. TBK m.67’ye dayanarak işvereni sorumlu tutmak isterse, işverenin bulundurduğu hayvan nedeniyle zarara uğradığını ispatlaması yeterlidir. Zamanaşımı süreleri bakımından taleplerini
TBK m.417 hükmüne dayandırırsa 10 yıllık (TBK m.146), TBK m.67 hükmüne
dayandırırsa zarar görenin öğrendiği tarihten itibaren 2 yıl, herhalde fiilin işlendiği tarihten başlayarak 10 yıllık zamanaşımı süresine tabi olacaktır (TBK m.72).

Doğru cevap E seçeneğidir.

Yapı Malikinin Sorumluluğu
TBK m.69’da yapı malikinin sorumluluğuna ilişkin düzenleme, TBK m.66’daki
adam çalıştıranın sorumluluğu ve TBK m.67’de hayvan bulunduranın sorumluluğuna ilişkin sorumluluktan farklı bir düzenleme getirmiştir. Zira TBK m.69’da,
sorumluluk karinesi kabul edilmiş değildir. Hâkim görüşe göre işverenin m.69
göre sorumluluğu, tehlike ilkesine dayanan kusursuz sorumluluktur.
TBK m.69/I’de, “bir binanın veya diğer yapı eserlerinin maliki, bunların yapımındaki bozukluklardan veya bakımındaki eksikliklerden doğan zararı gidermekle
yükümlüdür” hükmü yer almıştır. Bu düzenlemeye göre, yapı malikinin sorumlu
tutulabilmesi için zarara uğrayan üçüncü kişinin bir bina veya diğer yapı eserlerinin olduğunu, bunların yapımında bozukluk veya bakımındaki eksikliklerin
bulunduğunu ve bozukluk veya eksiklik ile uğranılan zarar arasında uygun illiyet
bağının bulunduğunu ispatlaması gerekir.

TBK m.69/II’de intifa ve oturma hakkı sahiplerinin de, binanın bakımındaki
eksikliklerden doğan zararlardan malikle birlikte müteselsilen sorumlu olduğu
öngörülmüştür.
İşçi, işverenin maliki bulunduğu bina veya diğer yapı eserlerinin yapımındaki bozukluk veya bakımındaki eksikliklerden doğan zararının giderilmesini TBK
m.417 hükmüne göre işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması
için koruma ve gözetme borcu gereği alması gerekli önlemleri alma yükümlülüğüne aykırı davranması nedeniyle talep edebilir. Bu durumda işçinin, işverenin
sözleşmeden doğan borcuna aykırı davrandığını ispatlaması gerekir.
Ancak işçi, TBK m.69 hükmüne göre zararının tazminini talep ederse m.69’da
sorumluluk ilkesinin öngörülmemesi nedeniyle işveren kusursuz bile olsa sorumlu tutulacaktır. Bu nedenle, TBK m.69 işçi için daha avantajlıdır. Ancak, burada 2
yıllık zamanaşımı süresinin geçirilmemesi gerekir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

6331 sayılı İSGK m.16, m.17, m.30 gereğince çıkarılan Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te (RG,
T.15.05.2013, S.28648) getirilen düzenlemeye göre işveren, her işçinin çalıştığı
yere ve işe göre bilgi ve talimatları içeren sağlık ve güvenlik eğitimini alması için
gerekeni yapmakla yükümlüdür (m.12). Doğru cevap A seçeneğidir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu m.22’de, elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren
sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işverenin, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturma yükümlülüğü
öngörülmüştür. Doğru cevap E seçeneğidir.

İşverenin koruma ve gözetme borcuna ilişkin özel hukuk niteliği taşıyan hukuki düzenlemelerin dayanağı, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) m.417’dir. Bu maddede getirilen düzenlemede işveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlü tutulmuş, işverenin koruma ve gözetme borcu ve bundan doğan hukuki sorumluluğu öngörülmüştür. Doğru Cevap A'dır.

5510 sayılı SSGSSK’da, iş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle sigortalıyı çalıştıran işveren ve üçüncü kişilerin Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) karşısındaki sorumluluğu düzenlenmiştir (m.21). Ayrıca SSGSSK’da, iş kazası ve meslek hastalığının üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmesi halinde üçüncü kişilerin sorumluluğu (m.21/IV) ve SGK’nın sigortalıya veya hak sahiplerine yaptığı yardımlar nedeniyle işverene başvurması (rücu hakkı) düzenlenmiştir (m.21/I). Doğru Cevap C'dir.

Hukuki Sorumluluk: Bir kimsenin sözleşmeye aykırı davranış veya hukukun yazılı veya yazısız kurallarına aykırı hareketi nedeniyle başkasına vermiş olduğu zararı tazmin etme borcudur.

Borçlunun alacaklıya karşı borçlanmış olduğu edimi ifayla yükümlü olması akdi sorumluluktur. Bir kimsenin hukuka aykırı fiili sonucu ortaya çıkan sorumluluk ise akit dışı sorumluluktur. Doğru Cevap E'dir.

Kusur: Hukuka uygun olmayan, hukuk düzeninin kınadığı bir irade veya irade noksanıdır.

Kast: İradenin bilerek ve isteyerek hukuka aykırı sonuca yönelmesidir.

İhmal: Hukuka aykırı sonucu istememekle birlikte bu sonucun önlenmesi için gerekli dikkat ve özenin gösterilmemesidir.

Sebep Sorumluluğu (Kusursuz Sorumluluk)

Sebep sorumluluğunda, kusur şartı aranmaz. Sebep sorumluluğu, zararın meyda­na gelmesine sebebiyet verme düşüncesine dayanır. Bu sorumlulukta kusur, ku­rucu bir unsur olarak kabul edilemez. Yani zararın tazmini için kişinin kusurlu olması aranmaz. Kanunun öngördüğü belirli olay ve olgularla meydana gelen zarar arasında uygun illiyet bağının olması yeterlidir. Sebep sorumluluğunu kuran olay ve olgulara örnek olarak tehlikeli faaliyet veya işletmeye sahip olma, objektif özen borcunun yerine getirilmemesi gösterilebilir (Eren, 2009, s.449).

Sebep sorumluluğu uygun illiyet bağını kesen mücbir sebep, zarar görenin ku­suru ve üçüncü şahsın kusuru halinde ortadan kalkar.

Kusur sorumluluğu sadece TBK m.49’da genel ilke olarak düzenlenmiş olma­sına karşın sebep sorumluluğu TBK ve diğer değişik kanunlarda düzenlenmiştir ve kusur sorumluluğu ilkesinin istisnasıdır.

Sebep sorumluluğu, olağan sebep sorumluluğu ve tehlike sorumluluğu olmak üzere ikiye ayrılır.

Olağan Sebep Sorumluluğu (Özen Sorumluluğu): Olağan sebep sorumlulu­ğu, kanunda öngörülen özen yükümlülüğünün yerine getirilmemesine dayanan bir kusursuz sorumluluk hali olup, sebep sorumluluğunun en hafif şeklidir (Tan­doğan, 1964, s.22; Eren, 2009, s.452; Kaplan, 1992, s.59).

Olağan sebep sorumluluğu, TBK ve Medeni Kanun’da (MK) düzenlenmiştir. TBK m.66’da adam çalıştıranın, m.67’de hayvan bulunduranın, m.69’da yapı ma­likinin, MK m.369’da ev başkanının ve MK m.730’da taşınmaz malikinin sorum­luluğu olağan sebep sorumluluğuna ilişkin düzenlemelerdir. Yine TBK m.65’de öngörülen ayırt etme gücü bulunmayanların hakkaniyet sorumluluğu da sebep sorumluluğudur.

Tehlike Sorumluluğu: Sebep sorumluluğunun bir türü olan tehlike sorumlu­luğunda, sorumluluk için bir kimsenin kusurlu olması veya objektif özen borcuna aykırı davranması koşulu aranmaz.

Doğru Cevap B'dir.

Mücbir sebep, sorumlunun faaliyet ve işletmesi dışında oluşan sözleşmeden doğan borcun ihlâline kesin olarak ve kaçınılmaz bir şekilde yol açan, öngörülme­si ve karşı konulması mümkün olmayan olağanüstü bir olay olarak tanımlanabilir (Eren, 2009, s.518; Kaplan, 1992, 93; Kaplan, 2009, s.134). Doğru cevap A'dır.

Bazı durumlar illiyet bağını ortadan kaldırır. Bunlar, mücbir sebep, zarar gö­renin kusuru ve üçüncü kişinin kusurudur. Bu sebepler, gerek kusur sorumluluğu ve gerekse kusursuz sorumluluk hallerinde sorumluluktan kurtulma sebebi ola­rak kabul edilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Hayvan bulunduranın sorumlu tutulabilmesi için üçüncü kişinin uğradığı bir zarar olması, bu zararın hayvan tarafından verilmiş olması ve zarar ile hayvan arasında uygun illiyet bağının bulunması gerekir. Doğru cevap A'dır.

Alt işverene ilişkin olarak İK m.2/VI’da getirilen düzenlemeye göre, “asıl işve­ren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iş sözleş­mesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yüküm­lülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur”. Alt işveren, koruma ve gözetme borcu gereği kendi işçilerinin iş kazasına uğramaması, meslek hastalığına tutul­maması için gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almakla yükümlüdür. Asıl işveren de, önlemleri yeterince veya hiç almaması nedeniyle alt işveren işçilerinin uğrayacağı zarardan asıl işverenle birlikte sorumlu tutulmuştur. Ancak, alt işveren aleyhine verilmiş idari para cezasından asıl işveren sorumlu tutulamaz.

İSGK m.22’de, elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işverenin, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ça­lışmalarda bulunmak üzere iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturma yükümlülüğü öngörülmüştür. Diğer taraftan m.6’da getirilen düzenlemeye göre, mesleki riskle­rin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelini görevlendirecektir. Çalışanlar arasında belirlenen niteliklere sahip personel yoksa bu hizmetin tama­mını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir. Eğer belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahipse tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi de üstle­nebilir.

İSGK m.15’de getirilen düzenlemeye göre işveren, çalışanların işyerinde ma­ruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlamakla yükümlüdür (m.15/1, a). Özellikle işveren, çalışanların işe girişlerinde, iş değişikliğinde, iş kazası ve meslek hastalığı veya sağlık nedeniy­le tekrarlanan iş uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri halinde ve işin devamı süresince çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre ÇSGB tarafından belirlenen düzenli aralıklarla sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır (m.15/1, b). İşveren, TBK m.417’de getirilen koruma ve gözetme borcu gereği iş sağlığı ve gü­venliği önlemlerini almaması ve neticede işçinin bedensel bütünlüğünün ihlâlinden dolayı uğradığı cismani zararları ile ölümü halinde yakınlarının destekten yoksun kalmaları nedeniyle uğradıkları zararlardan sorumludur (TBK m.54, 56, 58).

İş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına yakalanan işçi, maddi tazminattan başka TBK m.56 gereğince manevi tazminatta isteyebilir. TBK m.58’de ise kişilik haklarının zedelenmesinden zarar görenin manevi tazminat talep hakkı öngörül­müştür. TBK m.53’de, işçinin ölmesi halinde ölenin desteğinden yoksun kalan kişile­rin bu nedenle uğradıkları kayıpların giderilmesinin gerektiği hükme bağlanmıştır.

Doğru cevap D'dir.

İSGK m.19’da, “Çalışanların yükümlülükleri” başlığı altında getirilen düzenlemeye göre çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdürler. Yine aynı maddede çalışanların, işyerindeki makine, araç ve gereci, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını ve donanımlarını kurallara uygun olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek, kendilerine sağlanan kişisel koruyucuları doğru kullanmak ve korumak, işyerinde makine ve diğer araç, gereç ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın tehlike ile karşılaşırlarsa ve koruma tedbirlerinde eksiklik görürlerse işveren veya çalışan temsilcisine derhal haber vermekle yükümlü olacakları düzenlenmiştir (m.19). İSGK m.28’de getirilen düzenlemeye göre, işyerine sarhoş veya uyuşturucu madde almış olarak gelmek ve işyerinde alkollü içki veya uyuşturucu maddekullanmak yasaktır. Çalışanın işyerinde alkollü içki veya uyuşturucu madde kullanması, işverene iş sözleşmesini haklı nedenle fesih hakkı vermektedir. Ancak, alkollü içki yapılan işyerlerinde çalışan ve işin gereği olarak üretileni denetleme görevi olanlar, içki satılan veya içilen işyerlerinde işin gereği müşterilerle birlikte içki içmek zorunda olanlar bu yasak kapsamı dışındadırlar (m.28/3, a-c).

Doğru cevap C'dir.

işveren, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uymayan işçilere karşı iş sözleşmesinde veya işyeri iç yönetmeliğinde düzenlenmiş olan yaptırımlar varsa bunları uygulayabilir. Bunun dışında işveren İK’ya göre, işçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi maddesine dayanarak işçinin iş sözleşmesini derhal fesihle sona erdirebilir (m.25/II, ı). Doğru Cevap A'dır.