Uluslararası Mevzuatta İş Sağlığı ve Güvenliği
Uluslararası Çalışma Örgütü'nün temel uygulama araçları nelerdir? Açıklayınız.
ILO’nun temel uygulama araçları sözleşmeler, protokoller ve tavsiye kararlarıdır.
Sözleşme, ilke ve kurallar belirlenmesinde temel araçtır. Sözleşmeler, uluslararası antlaşma niteliğindedir, ulusal politikaya yol gösterir ve onaylayan ülkeyi bağlarlar.
Protokol, sözleşmeyle aynı numarayı taşır, aynı niteliktedir, sözleşmeyi tamamlar ve onaylayan ülkeyi bağlar.
Tavsiye kararı, sözleşme ile eşzamanlı çıkarılan, onaylanması gerekmeyen, bağlayıcı olmayan, ilke ve kuralların nasıl uygulanacağını açıklayan ayrıntılı hükümleriyle sözleşmeyi tamamlayan bir araçtır. Ayrıca tavsiye kararı, sözleşme olarak düzenlenecek olgunluğa ulaşmamış konuları düzenlemek için de kullanılabilir.
Uluslararası Çalışma Örgütü'nün iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının bir parçası olan "uygulama kuralı" hakkında bilgi veriniz.
Bir hukuki araç olmayan ama sözleşme ve tavsiye kararıyla düzenlenmiş olan çeşitli konularda ilke ve kurallar uygulanırken yetkili kişi ve kurumlara, işletmelere, işverenlere, işçilere, uzmanlık kuruluşlarına ve sağlık ve güvenlik profesyonellerine yol gösteren, bağlayıcı olmayan, ayrıntılı hazırlanmış belgelere uygulama kuralı denir.
Özgün işkollarında önleme ve korunma (inşaat, yeraltı ve yerüstü maden ocakları, gemi inşası, onarımı ve sökümü vb), özgün tehlikelerden korunma (lazerler, kimyasallar, asbest, ekranlı araçlar vb) ve önleme koruma prosedürleri (iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemleri, işçilerin sağlık gözetiminde etik ilkeler, iş kazaları ve meslek hastalıklarının kaydedilmesi ve bildirimi, işçilerle ilgili bilgilerin korunması vb) başlıkları altında sınıflandırılan 43 uygulama kuralından da söz edilmelidir.
Uluslararası Çalışma Konferanslarında onaylanan sözleşme, protokol ve tavsiye karar sayıları ile bunlardan iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olanların ağırlığıyla ilgili bilgi veriniz.
Uluslararası Çalışma Konferansları’nda 1919 yılından bugüne kadar 189 sözleşme, 6 protokol ve 204 tavsiye kararı onaylanmıştır. Bunlar, Uluslararası Çalışma Standartları Veri Tabanı’nda konularına göre 26 başlık altında sınıflandırılmıştır. Konusu iş sağlığı ve güvenliği olarak belirlenen 19 sözleşme, 1 protokol ve 27 tavsiye kararı vardır. Ancak, 155 ve 161 sayılı Sözleşmelerde tanımlanan “işte sağlıklı ve güvenlikli olma” durumu esas alındığında düzenlemelerin çoğunluğunun sağlık ve güvenlikle doğrudan ilgili olduğu görülür.
ILO düzenlemelerini işlevsel olaraksınıflandırınız.
ILO düzenlemeleri işlevsel olarak üç grupta sınıflandırılabilir:
• İş sağlığı ve güvenliğinin temel ilke ve kurallarını belirleyen düzenlemeler,
• Özgün risklerden korunma ilke ve kurallarını belirleyen düzenlemeler,
• Özgün işkollarında korunma ilke ve kurallarını belirleyen düzenlemeler.
ILO'nun 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi'nde yer alan ulusal iş sağlığı ve güveniği ve çalışma çevresi politikası hakkında bilgi veriniz.
Ulusal iş sağlığı ve güvenliği ve çalışma çevresi politikası, işçilerin sağlık ve güvenliğini korumak amacıyla ulaşılması gereken hedefleri, kullanılacak girişim yöntemlerini, hizmet örgütlenmesini, taraflar arası ilişkileri, iş örgütlenmesini, atama politikasını, kaynakları ve ulaşılması beklenen hedefleri belirleyen tarafların katılımı ile hazırlanmış ve taraflarca onaylanmış, uygulamayı belirleyen ana politikadır.
155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi Protokolü hakkında bilgi veriniz.
155 sayılı Sözleşme m.11’e göre, yetkili makamın ulusal politikayı yürürlüğe sokmak için gerçekleştireceği işlevlerden biri de, iş kazaları ve meslek hastalıklarının nedenlerini belirlemek ve önlemler geliştirmek için iş kazaları ve meslek hastalıklarının kaydedilmesini ve bildirilmesini sağlamaktır. Ayrıca, bu yolla derlenen verilerin yıllık istatistiklerini yayınlamaktır. Protokolde, kayıt ve bildirim sistemlerini güçlendirmek ve uyumlu hale getirmek için uyulacak temel ilke ve kurallar belirlenmiştir.
Ulusal iş sağlığı ve güvenliği sistemi nedir? Açıklayınız.
İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi için Destekleyici Çerçeve'ye göre, ulusal iş sağlığı ve güvenliği sistemi, “ulusal politikayı ve programları uygulamak için görev yapan temel altyapıdır” (Sz m.1). Her üye, ILO’nun ilgili düzenlemelerine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği sistemi kuracak ve bu sistemi sürekli geliştirecektir. Bu sistem, temsil niteliği olan işçi ve işveren örgütlerinin ve ilgili tarafların görüşü alınarak hazırlanan bir düzenlemeye göre kurulmuş yetkili bir kurumsal altyapıya, kanuni gereklere uyulmasını sağlayacak bir denetim sistemine ve işyerinde önlem alma yükümlülüğü olan yönetimin işçiler ve temsilcileriyle işbirliği içinde çalışmasını sağlayacak düzenlemelere sahip olacaktır.
Önleme odaklı ulusal sağlık ve güvenlik kültürü nedir? Hangi ILO belgesinde yer almaktadır?
Önleme odaklı ulusal sağlık ve güvenlik kültürü, sağlıklı ve güvenli bir çevrede çalışma hakkının her düzeyde tanındığı, hükümetin, işverenlerin ve işçilerin sağlıklı ve güvenli bir çalışma çevresinde çalışmanın tanımlanmış bir haklar, sorumluluklar ve görevler sistemi sayesinde güvence altına alınmasına etkili bir biçimde katıldıkları bir kültürü tanımlar. İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi için Destekleyici Çerçeve'de yer almaktadır.
İş sağlığı hizmetlerini açıklayınız. Bu kavram ILO'nun hangi sözleşmesinde karşımıza çıkmaktadır?
İş sağlığı hizmetleri, işçinin fiziksel ve ruhsal sağlığını korumayı kolaylaştıran sağlıklı ve güvenli bir çalışma çevresi oluşturmayı, bu niteliği sürdürmeyi ve işi işçinin sağlık durumuna göre belirlenen çalışma kapasitesine en uygun hale getirmeyi sağlayacak koşullar hakkında işverene, işçilere ve temsilcilerine önleme öncelikli öneriler yapmak için işyerinde örgütlenen hizmetlerdir. Bu kavram İş Sağlığı Hizmetleri sözleşmesinde yer alır.
Ulusal sağlık hizmetlerinin işlevleri nelerdir?
Ulusal sağlık hizmetlerinin işlevleri,
• Çalışma çevresi gözetimi,
• İşçilerin sağlık gözetimi,
• Bilgilendirme, danışmanlık, eğitim ve öğretim,
• İlkyardım, tedavi ve sağlık programları,
• Diğer işlevlerdir.
İşçilerin sağlık gözetiminin kapsamını açıklayınız.
İşçilerin sağlık gözetimi, işçilerin sağlığını korumak için işe girişte, düzenli aralıklarla, kaza veya hastalık sonrası işe geri dönüşte, sağlık riski taşıyan bir işte çalışırken ve iş bittiğinde yapılacak muayeneleri ve laboratuvar ölçümlerini kapsar. Bu sırada elde edilen verilerin gizliliğini korumak ve bu verilerin işçiye karşı ayrımcılık amacıyla kullanılmasını önlemek için düzenleme yapılacaktır.
ILO'nun özgün risklerden korunma ilkeleri ve kuralları kapsamındaki sözleşme ve tavsiye kararları nelerdir?
Özgün risklerden korunma ilkeleri ve kuralları kapsamında aşağıda 6 sözleşme ve tavsiye kararı incelenmektedir:
- Radyasyondan Korunma Sözleşmesi (No.115) ve Tavsiye Kararı No.114)
- Mesleki Kanserler Sözleşmesi (No.139) ve Tavsiye Kararı (No.147)
- Çalışma Çevresi (Hava Kirliliği, Gürültü ve Titreşim) Sözleşmesi (No.148) ve Tavsiye Kararı (No.156)
- Asbest Sözleşmesi (No.162) ve Tavsiye Kararı (No.172)
- Kimyasallar Sözleşmesi (No.170) ve Tavsiye Kararı (No.177)
- Büyük Sanayi Kazalarının Önlenmesi Sözleşmesi (No.174) ve Tavsiye Kararı (No.181)
ILO'nun özgün işkollarındaki korunma ilkeleri ve kurallarını içeren sözleşmeleri hangileridir?
Özgün işkollarındaki korunma ilkeleri ve kuralları olarak nitelenen 4 sözleşme ve tavsiye kararı şunlardır:
- Hijyen (Ticaret ve Büro) Sözleşmesi ve Tavsiye Kararı
- İnşaat İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Sözleşmesi (No.167) ve Tavsiye Kararı (No.175)
- Madenlerde Sağlık ve Güvenlik Sözleşmesi (No.176) ve Tavsiye Kararı (No.183)
- Tarımda Sağlık ve Güvenlik Sözleşmesi (No.184) ve Tavsiye Kararı (No.192)
Avrupa Birliği'nin, işçilerin sağlık ve güvenliğinin korunmasına katkı yaparken yararlandığı araçlar nelerdir?
AB, işçilerin sağlık ve güvenliğinin korunmasına katkı yaparken iki araçtan yararlanmaktadır. Bunlar,
• Üyelerin kurucu antlaşmaların yüklediği yükümlülükleri yerine getirme zorunluluğu,
• AB kurumlarının antlaşmaların tanıdığı bağımsız yetkileri kullanma hakkıdır.
AB’nin iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı alanındaki hukuki araçları nelerdir?
AB’nin iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı alanındaki hukuki araçları birincil mevzuat ve ikincil mevzuat şeklinde iki başlık altında incelenebilir. Birincil mevzuat, AB’nin dayandığı temel ilke ve kuralları tanımlar ve esas olarak kurucu antlaşmalardan ve bu antlaşmaları değiştiren antlaşmalardan oluşur. İkincil mevzuat ise Topluluk kurumlarının görevlerini Topluluk Antlaşması’nın hükümlerine uygun olarak yürütmek için yaptıkları ve tüzük, direktif, karar, tavsiye ve görüş olarak sıralanabilecek düzenlemelerden oluşur.
Avrupa Birliği'nin iş sağlığı ve güvenliği alanındaki ikincil mevzuatına ilişkin düzenlemeler olan tüzük ve direktif hakkında bilgi veriniz.
Tüzük, üyeler için bağlayıcı olan ve doğrudan uygulanan bir düzenlemedir. Belirlenen ilke ve kurallara, ulusal mevzuata yansıtılmadan uyulması istendiğinde çıkarılır. İş sağlığı ve güvenliği alanında, kurumsal düzenlemelerle ilgili az sayıda tüzük çıkarılmıştır. Direktif, iş sağlığı ve güvenliğinde sık kullanılan, bağlayıcı araçtır. Her üye, direktifteki ilke ve kuralları belirtilen sürede mevzuatında tanımlanan uygun yöntem ve araçları kullanarak iç hukukuna yansıtmakla yükümlüdür.
Avrupa Birliği'nin iş sağlığı ve güvenliği alanındaki ikincil mevzuatına ilişkin düzenlemeler olan kararlar ile tavsiye ve görüşler hakkında bilgi veriniz.
Karar, düzenlediği konuda hedef tarafı bağlayan bir metindir. İş sağlığı ve güvenliği alanında kurumsal yapı veya eylem programı düzenlemeleri için bir dizi Konsey ve Komisyon kararı çıkarılmıştır. Tavsiye ve görüşler, mevzuattan sayılmayan, bağlayıcı olmayan ama politika hazırlanırken yol gösteren araçlardır.
Avrupa Birliğinin iş sağlığı ve güvenliği direktiflerinde belirlenen gereklerin içeriği hakkında bilgi veriniz.
İş sağlığı ve güvenliği direktifleri olarak tanımlanan bu düzenlemelerde,
• İşçilerin sağlık ve güvenliğini korumak için uyulacak temel ilke ve kurallar (Çerçeve Direktif),
• İşçilerin, sağlık ve güvenliğini bir işkolunda veya işte (riskli işkolları, işler ve faaliyetler) ya da bir tehlike veya riskten (risk etmenleri ve etmen grupları) korumak için uyulacak asgari gerekler,
• Demografik özellikleri veya iş ilişkileri nedeniyle risk grubu oluşturan işçilerin (gebe, emziren, yeni doğum yapmış işçiler, gençler, belirli süreli ve geçici istihdam ilişkisiyle çalışan işçiler, kendi hesabına çalışanlar) sağlık ve güvenliğini korumak için uyulacak asgari gerekler,
• İşçileri, tehlike ve risklerden korumak için kullanılan teçhizat (uyarı işaretleri, kişisel koruyucu teçhizat) ile ilgili asgari gerekler belirlenmiştir.
Avrupa Birliği'nin işyeri ve iş teçhizatı hakkındaki direktifleri nelerdir?
• İşyerlerindeki Asgari Sağlık ve Güvenlik Gerekleri Hakkında Direktif (89/654/EEC),
• İşçilerin İşte İş Teçhizatı Kullanmalarında Asgari Sağlık ve Güvenlik Gerekleri Hakkında Direktif (89/655/EEC),
• İşçilerin İşyerinde Kişisel Koruyucu Donanım Kullanmalarında Asgari Sağlık ve Güvenlik Gerekleri Hakkında Direktif (89/656/EEC),
• İşte Sağlık ve/veya Güvenlik İşaretleri Kullanılırken Uyulacak Asgari Gerekler Hakkında Direktif (92/58/EEC),
• Üye Ülkelerde Patlama Potansiyeli Olan Ortamlarda Kullanılacak Koruyucu Araç ve Sistemler ile İlgili Mevzuat Hazırlanması Hakkında Direktif (94/9/EC).
Türkiye'nin iş sağlığı ve güvenliği alanında uluslararası mevzuat karşısındaki durumunu değerlendiriniz.
Türkiye, ILO’nun iş sağlığı ve güvenliği başlığı altında sınıflandırdığı 19 sözleşmeden 9’nu onaylamış, 1 protokolü ise onaylamamıştır. ILO Uzmanlar Komitesi, 155 ve 161 sayılı Sözleşmelerin uygulanması hakkında 2010 ve 2011 yıllarında yayınlanan son Türkiye raporlarında, hükümetin sözleşmelerin uygulanmasıyla ilgili raporları düzenli ve zamanında göndermediği, uygulama konusunda sorulan sorulara genel yanıtlar verdiğini ve uygulamaya dönük ayrıntıları aktarmadığı belirtilmiştir. Raporlara göre, uygulamaya yönelik sorunların yanı sıra kapsam sorunu ILO mevzuatına uyum sürecindeki en temel sorundur. 4857 sayılı İş Kanunu’nun ilk dört maddesiyle getirilen sınırlamalar, işçilerin büyük çoğunluğunu Kanunun kapsamı dışına itmiştir. İş sağlığı ve güvenliğiyle özellikle de iş sağlığı ve güvenliği hizmetleriyle ilgili maddeler sınırlamayı daha da artırmıştır. Sonuçta, işkolu ayrımı yapılmadan bir işte çalışan her işçinin hakkı olan sağlık ve güvenlik hakkı ayrıcalıklı işçilere tanınan bir azınlık hakkına dönüşmüştür. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 30.06.2012’de yürürlüğe girmesiyle kapsam sorunu büyük ölçüde çözülmüştür.