İşyerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Örgütlenmesi

Çalışan temsilcisi olabilmek için işyerinin tam süreli daimi çalışanı olmak, en az 3 yıllık iş deneyiminin bulunması ve en az ortaokul düzeyinde öğrenim görmüş olmak şartlarının sağlanması gerekir (İSGÇTT m.6).  Ayrıca yetkili sendika temsilcisinin, çalışan temsilcisi olarak görev yapması halinde yukarıda belirtilen şartların hiçbiri aranmaz.

İSGÇTT’de işyerindeki asgari temsilci sayısı, işyerindeki çalışan sayısına göre düzenlenmiştir (İSGÇTT m.7). Buna göre işyerinde görevlendirilecek çalışan temsilcisi sayısı, 2-50 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde 1, 51-100 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde 2, 101-500 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde 3, 501-1000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde 4, 1001-2000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde 5 ve 2001 ve üzeri çalışanı bulunan işyerlerinde 6’dır. 

Çalışan temsilcisi, iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma vb konularda çalışanları temsil etmeye yetkilidir (İSGK m.20; İSGÇTT m.9).Çalışan temsilcinin, görevini yürütmesi nedeniyle hakları kısıtlanamaz. Ancak, çalışan temsilcisi de görevi gereği işverenin veya işyerinin mesleki sırlarıyla gördüğü, öğrendiği hususları ve çalışanlara ait özel bilgileri gizli tutmakla yükümlüdür.

İş sağlığı ve güvenliği kurulları aşağıdaki kişilerden oluşmaktadır:

• İşveren veya işveren vekili,
• İş güvenliği uzmanı,
• İşyeri hekimi,
• İnsan kaynakları,personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi,
• Bulunması halinde sivil savunma uzmanı,
• Bulunması halinde işyerinde görevli formen, ustabaşı veya usta,
• Çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalışan temsilcisi olması halinde baş temsilci.

İş sağlığı ve güvenliği kurulunun görev ve yetkileri şunlardır:

• İş sağlığı ve güvenliği iç yönerge taslağı hazırlamak,
• Alınması gerekli tedbirleri planlamak ve belirlemek,
• Önleme politikası geliştirmek,
• Eğitim programları hazırlamak,
• Yıllık rapor hazırlamak,
• İşçinin çalışmaktan kaçınma hakkını kullanmasında karar vermek.

Sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütmek üzere işyerinden personel görevlendirmek veya işletme dışında kurulu AÇSHB tarafından yetkilendirilen birimlerden hizmet almak suretiyle bu konudaki yetkilerini devreden işverenin, iş sağlığı ve
güvenliği hizmetlerine ilişkin yükümlülükleri devam eder. İşverenin, iş sağlığı ve güvenliği birimi oluşturma yükümüne paralel pek çok yükümlülüğü bulunmaktadır. Bunlara kısaca değinmek gerekirse işveren, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleriyle ilgili görevlendirilen personelin etkin bir şekilde çalışması amacıyla gerekli kolaylığı sağlamak ve bu hususta planlama ve düzenleme yapmak, İSGB personelinin işbirliği içinde çalışmasını sağlamak, sağlık ve güvenlikle ilgili konularda çalışanların görüşlerini alarak katılımlarını sağlamak, İSGB veya hizmet aldığı işletme dışında kurulu AÇSHB tarafından yetkilendirilen birimlerde görev yapan kişilerle bunların çalışma saatleri, görev, yetki ve sorumlulukları konusunda çalışanları veya temsilcilerini bilgilendirmek, işyeri hekimiyle iş güvenliği uzmanlarının görevlerini yerine getirebilmeleri için AÇSHB tarafından belirlenen sürelerden az olmamak kaydıyla yeterli çalışma süresini sağlamak, çalışanın ölümü ve maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali yargı kararı ile kesinleşen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanını İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’ne (İSGGM) bildirmek ve AÇSHB tarafından belirlenecek iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren konularla ilgili bilgileri İSG KATİP sistemi üzerinden İSGGM’ye bilgi vermekle yükümlüdür. (İSGHY m.5/5).İşveren, işyerinde yürütülen iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin her türlü kaydı ve ayrıca çalışanların işten ayrılma tarihinden itibaren en az 15 yıl süreyle kişisel sağlık dosyalarını saklamakla yükümlüdür. önderir. İşyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının, onaylı deftere iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yazacağı tedbir ve önerilerin yerine getirilmesinden ve defterin imzalanması ve düzenli tutulmasından, işveren veya işveren vekili sorumludur.

Çalışanlar, işverene karşı yükümlülükleri saklı kalmak şartıyla işyerinde sağlık ve güvenliğin korunması ve geliştirilmesi için işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı, işveren veya işveren vekili tarafından verilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili talimatlara uymakla, İSGB veya işletme dışından hizmet alınan birimlerin yapacağı çalışmalarda işbirliği yapmakla, iş sağlığı ve güvenliği konularına ilişkin çalışmalara, sağlık muayenelerine, bilgilendirme ve eğitim programlarına katılmakla, makine, tesisat ve kişisel koruyucu donanımları verilen talimatlar doğrultusunda ve amacına uygun olarak kullanmakla yükümlüdürler (İSGHY m.8).

Ortak sağlık ve güvenlik birimi (OSGB), iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere gerekli donanım ve personele sahip olan ve AÇSHB tarafından yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşlarıyla Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanıma sahip birimleri ifade eder (İSGHY m.4/f). AÇSHB tarafından yetkilendirilmemiş kuruluşların, iş sağlığı ve güvenliği hizmeti vermeleri mümkün değildir. OSGB  kurulabilmesi ve hizmet sunabilmesi için tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan en az bir işyeri hekimi, en az bir iş güvenliği uzmanı ve en az bir diğer sağlık personeli çalıştırılması zorunludur (İSGHY m.12/1). OSGB’ler, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesine ve personel sayısına yetecek asgari büyüklükte, işyeri hekimi tarafından kullanılmak üzere en az 10 metrekarelik bir muayene odası, 15 metrekarelik ilk yardım ve acil müdahale, 10 metrekarelik iş güvenliği uzmanı odalarıyla 12 metrekarelik bekleme yeri, uygun büyüklükte arşiv odası ve en az bir tuvalet ve lavabodan oluşur (İSGHY m. 12/3). 

İşyeri hekimi olarak görevlendirilecek hekimler, İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’te belirtilen işyeri hekimliği belgesine sahip olmak zorundadırlar İşyeri hekimliği belgesi, işyeri hekimliği eğitim programını tamamlayan ve eğitim sonunda AÇSHB tarafından yapılacak veya yaptırılacak işyeri hekimliği sınavında başarılı olan hekimlere, iş sağlığı veya iş sağlığı ve güvenliği bilim uzmanı ünvanına sahip olan AÇSHB tarafından yapılacak veya yaptırılacak işyeri hekimliği sınavında başarılı olan hekimlere ve hekimlik diplomasına sahip iş sağlığı, iş sağlığı ve güvenliği bilim doktorlarına, iş sağlığı ve güvenliği alanında yardımcılık süresi dahil en az 8 yıl teftiş yapmış olan hekim iş müfettişlerine, İSGGM ve bağlı birimlerinde iş sağlığı ve güvenliği alanında en az 8 yıl fiilen çalışmış hekimlere ve iş ve meslek hastalıkları yan dal uzmanlığını alan hekimlere istekleri halinde verilir.

İHY m.12’de işyeri hekimlerinin asgari çalışma süreleri, işyerinin girdiği tehlike sınıf ve derecesine göre ve işyerindeki çalışan sayısına göre değişen şekilde düzenlenmiştir. Buna göre;

• Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 5 dakika,
• Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika,
• Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 15 dakikadır.

İşyeri hekimlerinin yetkileri; işyeri bina ve eklentilerinde, çalışma metot ve şekillerinde veya iş ekipmanında çalışanlar açısından yakın ve hayati tehlike oluşturan bir husus tespit ettiğinde işverene bildirmek, işyerinde belirlediği yakın ve hayati tehlike oluşturan hususun acil müdahale gerektirmesi halinde işveren veya işveren vekilinin onayını almak kaydıyla işi geçici olarak durdurmak, görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek, görevinin gerektirdiği konularda işvereni bilgilendirerek ilgili kurum veya kuruluşlarla iletişime geçmek ve işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmaktır. Ayrıca tam süreli iş sözleşmesiyle görevlendirilen işyeri hekimleri, çalıştıkları işyeriyle ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir.

Diğer sağlık personeli, İHY’de belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar.

• Çok tehlikeli sınıfta yer alan 10-49 çalışanı olan işyerlerinde çalışan başına ayda en az 10 dakika,
• Çok tehlikeli sınıfta yer alan 50-249 çalışanı olan işyerlerinde çalışan başına ayda en az 15 dakika,
• Çok tehlikeli sınıfta yer alan 250 ve üzeri çalışanı olan işyerlerinde çalışan başına ayda en az 20 dakika.

İşyerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil müdahale gerektirmesi halinde işin durdurulması için işverene başvurmak, görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve
araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek ve görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dahilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak yetkisine sahiptir. Tam süreli iş sözleşmesiyle görevlendirilen iş güvenliği uzmanları, çalıştıkları işyeriyle ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. 

İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanıyla işveren arasında kural olarak bir iş sözleşmesi mevcuttur. Bu kişilere ödenecek olan ücret, iş mevzuatının emredici hükümlerine ve piyasa koşullarına tabidir. İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarına ödenecek ücret, mevzuatın emredici hükümlerine aykırı olmamak üzere tarafların anlaşmasına tabidir.

İş güvenliği uzmanları, görevlerini yaparken işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumlarıyla ilgili bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. Ayrıca iş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı hizmet sundukları işverene karşı sorumludurlar. İş güvenliği uzmanı, işverene yazılı olarak bildirilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden acil durdurma gerektiren haller ile yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arz edenleri, belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi halinde işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne bildirmekle yükümlüdürler.

İş güvenliği uzmanları, İGUY’de belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar (İGUY m.12).

• Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika,
• Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 20 dakika,
• Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 40 dakika.

İş güvenliği uzmanı belgesi (A), (B) ve (C) grubu olarak sınıflandırılmıştır. İş güvenliği uzmanlarından (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıflarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlarsa bütün tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde çalışabilirler.

(A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi,

• (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az 4 yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesiyle belgeleyen ve (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara,
• Mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunlarıyla teknik elemanlardan iş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği programında doktora yapmış olanlara,
• İSGGM veya bağlı birimlerinde en az 10 yıl görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunlarıyla teknik elemanlara,
• İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yardımcılığı süresi dahil en az 10 yıl görev yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişlerine,
• İSGGM ve bağlı birimlerinde uzman yardımcılığı süresi dahil en az 10 yıl fiilen görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunlarıyla teknik elemanı olan iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarına

İş güvenliği uzmanlarının görevleri rehberlik ve danışmanlık, risk değerlendirme, çalışma ortamı gözetimi ve eğitim, bilgilendirme ve kayıt olmak üzere dört ana başlık altında toplanabilir. Rehberlik ve danışmanlıkla ilgili görevler; işyerinde yapılan çalışmalar
ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak tasarım, makine ve diğer teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve kullanılan maddeler de dahil olmak üzere işin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçimi, temini, kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi konularının, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş güvenliği kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene tavsiyelerde bulunmaktır.  Ayrıca iş güvenliği uzmanı, risk değerlendirmesinin yapılmasını sağlamak, gerekli çalışmaları planlayarak alınacak sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmakla görevlidir. Çalışma ortamının gözetimi ile ilgili olarak işyerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulanmasını kontrol etmek, işyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için mevzuata uygun çalışmalar yapmak ve uygulamaları takip etmek, doğal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum planlarının hazırlanmasını sağlamak, periyodik olarak eğitimleri ve tatbikatları yaptırmak, acil durum planı doğrultusunda hareket edilmesini sağlamakla yükümlüdür. Son olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini ilgili mevzuata uygun olarak planlamak ve uygulamak, çalışma ortamının gözetimiyle ilgili çalışmaları kaydetmek ve yıllık değerlendirme raporunu işyeri hekimiyle işbirliği yaparak hazırlamakla yükümlüdür.

İşyeri hekimleri, İHY’de belirtilen görevlerini yaparken işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki bilgilerle çalışanın kişisel sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. Ayrıca işyeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı hizmet sundukları işverene karşı sorumludurlar. İşyeri hekimleri, işverene yazılı olarak bildirdikleri iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden acil durdurma gerektiren haller ile yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arzedenleri, belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi halinde işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne yazılı olarak bidirmekle yükümlüdürler. İşyeri hekimi, görevlendirildiği işyerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve tavsiyeleriyle İHY m.9’da işyeri hekiminin görevleri başlığı altında belirtilen hususlara ait çalışmalarını, iş güvenliği uzmanıyla birlikte yapılan çalışmaları ve gerekli gördüğü diğer hususları onaylı deftere yazar. İşyeri hekimi, meslek hastalığı ön tanısı koyduğu vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder.