İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarında İşverenin Hukuki Sorumluluğu ve Sorumluluğun Hukuki Dayanağı

İşverenin koruma ve gözetme borcuna ilişkin özel hukuk niteliği taşıyan hukuki düzenlemelerin dayanağı, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) m.417’dir.
Bu maddede getirilen düzenlemede işveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin
sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlü tutulmuş, işverenin koruma ve gözetme borcu ve bundan
doğan hukuki sorumluluğu öngörülmüştür.

Hukuki Sorumluluk: Bir kimsenin sözleşmeye aykırı davranış veya hukukun yazılı veya yazısız kurallarına aykırı hareketi nedeniyle başkasına vermiş olduğu zararı tazmin etme borcudur.

Geniş anlamda sorumluluk, akdi (sözleşmeden doğan) sorumluluk ve akit dışı
sorumluluk olmak üzere ikiye ayrılır. Borçlu alacaklıya karşı borçlanmış olduğu
edimi ifa etmekle yükümlüdür. Bu durumda, akdi sorumluluk söz konusu olur.
Bir kimsenin hukuka aykırı fiili sonucu ortaya çıkan sorumluluk ise akit dışı sorumluluktur.

Sorumluluk türleri;
• Akdi sorumluluk,
• Akit dışı sorumluluk,
   - Kusur sorumluluğu,
   - Sebep sorumluluğu,
• Hukuka uygun müdahaleden doğan sorumluluk.

Olağan Sebep Sorumluluğu (Özen Sorumluluğu): Olağan sebep sorumluluğu, kanunda öngörülen özen yükümlülüğünün yerine getirilmemesine dayanan
bir kusursuz sorumluluk hali olup, sebep sorumluluğunun en hafif şeklidir.

Tehlike sorumluluğu: Sorumluluğun, ağır tehlike taşıyan işletme veya faaliyetin yürütülmesi esasına dayanan bir kusursuz sorumluluk halidir.

Sorumluluk hukukunda yukarıda açıklanan sorumluluk nedenleri yanında yer
alan hukuka uygun müdahaleden doğan sorumluluk ilkesine göre, hukuk düzeni hukuka uygun müdahaleyi kabul etmektedir. Müdahale, bir kimsenin hukuk düzeni tarafından korunan şahıs veya mal varlığının bir başka kimse tarafından ihlâl edilmesidir. Hukuka uygun müdahale neticesinde bozulan menfaat dengesinin korunabilmesi için fedakârlıkta bulunan ve dolayısıyla zarara uğrayan kimseye tazminat hakkı verilmektedir. Bu şekilde, hukuka uygun müdahaleye uğrayan kimsenin bu fedakârlığı hukuk düzenince müdahalesine izin verilen üstün çıkar sahibi tarafından denkleştirilmekte yani tazmin edilmektedir. Görüldüğü üzere burada sorumluluğun nedeni, kusur veya tehlikeli bir faaliyet değildir. Hukuken korunan bir değer feda edildiği için sorumluluk kabul edilmektedir. Tehlike sorumluluğu ile benzerlik taşımasına rağmen hukuka uygun müdahaleden doğan sorumluluk, hukuka aykırılık unsurunun bulunması yönünden tamamen ayrı bir kusursuz sorumluluk türüdür. Bu sorumluluk türünde hukuka uygun müdahaleye maruz kalanın fedakârlığı, faaliyetine hukukça izin verilen üstün çıkar sahibi tarafından denkleştirilmekte yani tazmin edilmektedir.

İşverenin sorumluluğunun hukuki niteliği konusunda iki görüş savunulmaktadır. Bazı yazarlar kusur sorumluluğu esasını kabul ederken, bazı
yazarlar kusursuz sorumluluk esasını kabul etmektedirler. Yargıtay ise olayın özelliğini dikkate alarak sorumluluğu bazı kararlarında kusur, bazı kararlarında ise kusursuz sorumluluk esasına dayandırmaktadır.

TBK’nın “işçinin kişiliğinin korunması” başlığı altında m.417’de, koruma ve gözetme borcu düzenlenmiştir. Getirilen hükme göre, “işveren hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür”.

Karine: Bilinen mevcut olaylara dayanarak bilinmeyen bir olayın varlığının kanun tarafından farz edilmesidir.

İşverenin sorumluluğunun koşulları şunlardır:
• İşverenin, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almaması,
• İşçinin, alınmayan önlemler nedeniyle zarara uğraması,
• Uygun illiyet bağının olması.

İlliyet Bağı: Haksız fiil sebebiyle ortaya çıkan zararın tazmini borcunun doğabilmesi için haksız fiil ile zarar arasında bulunması gerekli neden-sonuç ilişkisidir.

İlliyet bağını ortadan kaldıran sebepler;
• Mücbir sebep,
• Zarar görenin kusuru,
• Üçüncü kişinin kusurudur.

Mücbir Sebep: Sorumlunun faaliyet ve işletmesi dışında oluşan sözleşmeden doğan borcun ihlâline kesin olarak ve kaçınılmaz bir şekilde yol açan, öngörülmesi ve karşı konulması mümkün olmayan olağanüstü bir olaydır.

Sözleşmeden doğan sorumlulukta zamanaşımı süresi 10 yıldır.

Hayvan bulunduranın sorumluluğunun şartları şunlardır:
• Üçüncü kişinin uğradığı bir zarar olması,
• Bu zararın hayvan tarafından verilmiş olması,
• Zarar ile hayvan arasında uygun illiyet bağının olması.

Yapı malikinin sorumluluğunun şartları şunlardır:
• Bina veya diğer yapı eserlerinin olması,
• Bina veya diğer yapı eserlerinin yapımında bozukluk veya bakımında
eksiklerin olması,
• Bina veya diğer yapı eserinin yapımında bozukluk veya bakımında eksiklik ile
uğranılan zarar arasında uygun illiyet bağının olması.

Müteselsilen Sorumluluk: Kusurlarının hafif veya ağır olması hesaba katılmadan sorumlulardan her birinin zararın tamamından mesul tutulmasıdır.

İşverenin, işçiyi gözetme borcuna ilişkin İSGK’da yer alan düzenleme, kamu
hukuki niteliği taşıyan bir düzenlemedir. İSGK’ya göre işverenin, iş
sağlığı ve güvenliği konusunda her türlü önlemi alma, araç ve gereçleri bulundurma, eğitim verme, denetleme ve işçileri bilgilendirme yükümlülüğü
vardır. İSGK’ya göre işçilerin de, iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan önlemlere uyma yükümlülüğü vardır.

Geçici İş İlişkisi: İşverenin, devir sırasında yazılı rızasını almak suretiyle bir işçiyi, holding bünyesi içinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde veya yapmakta olduğu işe benzer işlerde çalıştırılması koşuluyla
başka bir işverene iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak devretmesidir (İK m.7).