İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ - Deneme Sınavı - 9

Tehlikeli davranışlara yol açan fizyolojik faktörler, iş kazalarına yol açan insana bağlı nedenlerden ikincisidir. Bu faktörler fiziksel yetersizlikler, fiziksel uyumsuzluk, uykusuzluk ve yorgunluk olarak gruplandırılabilir.

Tehlikeli davranışlara yol açan psikolojik faktörler şunlardır:

• Zihinsel yetenek,
• Duygusal yapı,
• Sakarlık,
• Duygusal uyumsuzluk (tatminsizlik),
• Aşırı güven duygusu,
• Stres,
• Yapılan işe ve ortama uyum (konsantrasyon) sorunu,
• İhmalkârlıktır.

Stres de iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan psikolojik faktörlerden bir diğeridir. Nedeni her ne olursa olsun işçinin karşı karşıya bulunduğu ve baş etmekte zorlandığı sorunlar (ailevi sorunlar, beğenilmeyen iş ve meslek, gerçekleşmeyen hayaller, iş güvencesinin olmaması, tehlikeli ortamlarda çalışma, ekonomik sorunlar, işten çıkarılma korkusu vb) birer stres kaynağı
olup işçinin iş kazasına uğrama ihtimalini artırmaktadır. İster sosyal hayatta isterse çalışma hayatında olsun bireyden beklenenler, bireyin karşılayabildiklerinden ve verebildiklerinden fazlaysa bireyin hissettiği stresin düzeyi de artmaya başlayacaktır. Bu da, hem psikolojik bazı sorunların ortaya çıkmasına hem de iş kazalarının artmasına neden olacaktır.

Kaza ağırlık oranı belirli bir dönemde, bir milyon insan-saatli çalışma süresi içinde iş kazası nedeniyle kaybolan işgünü sayısını ifade etmektedir.

İş kazalarına yol açan insana bağlı nedenler şunlardır:
• Kişisel özellikler,
• Fizyolojik faktörler,
• Psikolojik faktörler.

Tehlikeli davranışlara yol açan fizyolojik faktörler şunlardır:
• Fiziksel yetersizlikler,
• Fiziksel uyumsuzluk,
• Uykusuzluk,
• Yorgunluk.

Tehlikeli davranışlara yol açan psikolojik faktörler şunlardır:

• Zihinsel yetenek,
• Duygusal yapı,
• Sakarlık,
• Duygusal uyumsuzluk (tatminsizlik),
• Aşırı güven duygusu,
• Stres,
• Yapılan işe ve ortama uyum (konsantrasyon) sorunu,
• İhmalkârlık.

Yapılan işe ve ortama uyum (konsantrasyon) sorunu da iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan psikolojik faktörlerden biridir. SGK’nın 2015 yılına ilişkin iş kazalarının iş saatlerine göre dağılımını gösteren tablo 2.3 incelendiğinde, iş kazalarının en çok sabah 09:00 ile 11:00 arasında meydana geldiği görülmektedir. Vasıfsız işçilerin çoğunlukta olduğu ülkemizde çalışanların, günün ilk saatlerinde yaptıkları iş üzerinde gerekli uyumu ve konsantrasyonu sağlayamamaları nedeniyle iş kazalarının meydana geldiği düşünülmektedir.

Makinelerden kaynaklanan başlıca kaza nedenleri şunlardır:
• Makinenin üretimi sırasında bilinmeyen veya öngörülemeyen tehlikeli bir yönünün makinenin kullanılmaya başlamasından sonra fark edilmesi,
• Makinenin üretim hatası nedeniyle arızalı olması,
• Makinenin standartlara uygun olmayan şekilde üretilmiş olması,
• Makinenin kapasitesinin aşırı zorlanması,
• Makineler için gerekli bakım ve onarım işlemlerinin ve periyodik bakımlarının zamanında yapılmaması,
• Makinelerin asıl kullanım alanları ve amaçları dışında kullanılması,
• Kişisel koruyucu malzemelerin kullanılmaması,
• Makinelerin koruyucularının olmaması veya varsa bile devre dışı bırakılmasıdır.

Çalışma ortamından bulaşan mesleki hastalıklarının başlıcaları tetanoz, parazitler ve mantar hastalıklarıdır.

İş sağlığı ve güvenliği sisteminin kurulmasında birbirini tamamlayan uygulanması gereken dört ayrı yöntem vardır. Bunlar risk değerlendirme (mühendislik revizyon), inandırma ve özendirme, işe uygun işçi seçme ve iş güvenliği disiplininin sağlanmasıdır.

İşçileri meslek hastalıklarına ve diğer hastalıklara karşı koruyan 3 yol şunlardır:
• Koruyucu sağlık hizmetleri,
• Tedavi edici sağlık hizmetleri,
• Rehabilitasyon.

İşverenlerin karşılaşabilecekleri ve parasal olarak ölçülebilen doğrudan maliyetler şunlar olabilir:
• İşverenlerin SGK’ya ödedikleri iş kazaları ve meslek hastalıkları primi ile karşılanan tıbbi müdahale ve hastane masrafları, ilaç bedelleri ile işçiye ödenen geçici işgöremezlik ödeneği ve sürekli işgöremezlik gelirleri ile ailesine ödenen ölüm gelirleri,
• Mahkeme masrafları,
• İşçiye veya ailesine, yakınlarına ödenen tazminatlardır.

İş kazalarına yol açan çevresel faktörler şunlardır:
• Gürültü,
• Aydınlatma,
• Isıve nem,
• Radyasyon.

Cıvanın sağlık üzerindeki olumsuz etkileri arasında diş eti hastalıkları, kesik kesik konuşma, titreme ve kramplar, karaciğer ve böbrek fonksiyonlarında bozukluklar bulunmaktadır.

Plastikler nihai ürün anlamında işçi sağlığı açısından çok zararlı değildir. Plastiklerin zararlı olmasının nedeni, üretiminde ana madde olarak kullanılan polietilen, polipropilen, polyamid, polikarbonat ve polyester gibi maddelerdir. Bu maddeler, zehirlenmelere yol açmakta, ciltte, sindirim sistemi ve sinir sistemi üzerinde olumsuz etkiler yapmaktadır.

Risk değerlendirmesi çerçevesinde birinci aşamada, iş yeri ile ilgili bilgi toplanmalıdır. Bunlar iş yerinde çalışan işçilerin ve iş ekipmanlarının özellikleri, iş yerindeki tehlikelerin potansiyel sonuçları, tanımlanmış olan tehlikeli davranışlar, alınmış olan tedbirler gibi bilgiler olabilir.
• İkinci aşamada, tehlikeler belirlenmelidir. Genel kontrol listesinden “Evet”, “Hayır” işaretlenerek tehlikenin var olup olmadığı tespit edilmelidir.
• Üçüncü aşamada, tehlikeden kaynaklanan riskler belirlenmelidir. Tehlikeyi meydana gelme ihtimalini göz önünde bulundurarak düşük, orta düzey ve yüksek şeklinde sınıflandırarak, tehlikenin sonuçlarının şiddetini ise hafif, orta ve büyük şeklinde sınıflandırarak değerlendirme yapılmalıdır. 
• Dördüncü aşamada, söz konusu tehlikeden kaynaklanan riskin ortadan kaldırılması ya da azaltılmasına yönelik faaliyetlerin planlanması bulunmaktadır.
• Beşinci aşamada ise “Risk Değerlendirme Formu” kullanılarak risk değerlendirmesinin belgelendirilmesi gerekmektedir.

İş sağlığı ve güvenliği konusu işçiler tarafından benimsenmez ve desteklenmezse istenilen sonuçların alınması mümkün değildir. İşçilerin iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi bakımından üzerlerine düşen en önemli yükümlülük, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uymaktır.

Yorgunluk ve intibaksızlık (fiziksel uyumsuzluk) tehlikeli davranışlara yol açan fizyolojik faktörler iken; yaş ve statü tehlikeli davranışlara yol açan kişisel özelliklerden biridir. Tehlikeli davranışlara yol açan psikolojik faktörler ise zihinsel yetenek, duygusal yapı, sakarlık, duygusal uyumsuzluk, aşırı güven duygusu, stres ve ihmalkarlık olarak sıralanabilir. Doğru cevap B seçeneğidir.

A, B, C ve E seçeneklerinde verilenler işverenlerin uğradığı ve katlanmak durumunda oldukları iş kazaları ve meslek hastalıklarının oluşturduğu doğrudan maliyetler arasındadır. Kazanın gerektirdiği fazla mesainin maliyeti ise dolaylı bir maliyettir. Doğru cevap D seçeneğidir.