İŞ HUKUKU VE İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ MEVZUATI

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 17 nci maddesi hükümlerine göre; iş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir. Ayrıca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilir.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 14 üncü maddesi hükümlerinde, iş kazaları ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimine ilişkin kurallar da yer almaktadır.

Kanun’un 5 inci maddesinin (b) ve (e) bentlerinde belirtilen sigortalıların iş kazası geçirmeleri hâlinde ise eğitim veya staj gördükleri iş yeri işverenleri tarafından kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhâl, Kuruma (Aksi belirtilmedikçe Kurum: Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığını ifade etmektedir.) en geç kazadan sonraki üç iş günü içinde haber verilmelidir.

Kara, deniz, hava ulaştırma araçlarında çalışan veya işleriyle ilgili bu araçlarda bulunan sigortalıların bu sırada meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı ile ilgili bildirim, aracın Türkiye’ye döndüğü günü takip eden ilk iş gününden itibaren işlemeye başlayacaktır. Dönüş tarihinin tespitinde deniz ulaştırma araçlarının ilk Türk limanına girdiği, hava ulaştırma araçlarının ilk Türk havaalanına indiği, kara ulaştırma araçlarının ise sınır kapılarından Türkiye’ye girdiği tarihin esas alınması gerekmektedir. Ancak, herhangi bir nedenle aracın Türkiye’ye gelememesi hâlinde sigortalının gümrükten geçiş tarihi esas alınacaktır.

Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir.

Çalışanın bu nedenle ölümü halinde, hak sahiplerine ölüm geliri bağlanmaktadır. Bunun gibi, en az on yıldır sigortalı olan ve 1800 gün uzun vadeli sigorta kolu primi bildirilmiş olan çalışanların iş kazası veya meslek hastalığı sonucunda %60 oranında meslekte kazanma gücü kaybına maruz kalmaları hâlinde kendilerine malullük aylığı bağlanır.

İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve sigortalı kadının analığı hâlinde, verilecek geçici iş göremezlik ödeneği, yatarak tedavilerde 5510 sayılı Kanun’un 17 nci maddesine göre hesaplanacak günlük kazancının yarısı, ayaktan tedavilerde üçte ikisidir.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre sigortalı sayılanlar ve bunların bakmakla yükümlü oldukları veya hak sahibi çocuklarının çalışma gücü veya meslekte kazanma gücü kayıp oranlarının tespitine ilişkin usul ve esasları düzenlemek amacıyla, Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit Yönetmeliği 2008 yılında yayımlanmıştır.

Kamu hukuku niteliği taşıyan hükümler ise Anayasa’da, 4857 sayılı İş Kanunu’nda, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Baloğlu’nun (2014) makalesinden alınan “işverenlerin iş kazalarından doğan hukuki sorumluluğunun çeşitleri ve yorumları: Kusur Sorumluluğu, Kusursuz Sorumluluk, Kusurun Objektifleştirilmesi, Kaçınılmazlık İlkesi.

5510 sayılı Kanun’un 4 üncü maddesi birinci
fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışan (Genel
olarak hizmet akdiyle, bir işverene bağımlı çalışan)
sigortalının;

1. İş yerinde bulunduğu sırada,
2. İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla,
3. Görevli olarak iş yeri dışında başka bir yere
gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın
geçen zamanlarda,
4. Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatına
tabi olup olmadığına bakılmaksızın yine bu
mevzuatta belirtilen sürelerde çocuğuna süt
vermek için ayrılan zamanlarda,
5. İşverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı
yere gidiş gelişi sırasında,
b. 5510 sayılı Kanun’un 4 üncü maddesi
birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında
çalışan sigortalının (Genel olarak bağımsız
çalışan sigortalılar) ise;
1. İş yerinde bulunduğu sırada,
2. Yürütmekte olduğu iş nedeniyle iş
yeri dışında,
meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan
bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaydır.

MADDE 35 – (1) İş kazası, 5510 sayılı Sosyal
Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4
üncü maddesinin birinci fıkrasının;
a. (a) bendinde sayılan sigortalılar ile
Kanun’un (Aksi belirtilmedikçe bundan
sonra Kanun: 5510 sayılı Sosyal Sigortalar
ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ifade
etmektedir.) 5 inci maddesinin (a) ve
(c) bendinde sayılan sigortalıların iş kazası
geçirmeleri hâlinde işverenleri, Kanun’un
5 inci maddesinin (b) ve (e) bentlerinde
belirtilen sigortalıların iş kazası geçirmeleri
hâlinde ise eğitim veya staj gördükleri iş
yeri işverenleri tarafından kazanın olduğu
yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhâl,
Kuruma (Aksi belirtilmedikçe Kurum: Sosyal
Güvenlik Kurumu Başkanlığını ifade
etmektedir.) en geç kazadan sonraki üç iş
günü içinde, Kanun’un 5 inci maddesinin
(g) bendinde sayılan sigortalının iş kazası
geçirmesi hâlinde, işvereni tarafından kazanın
olduğu ve ülkemiz ile sosyal güvenlik
sözleşmesi bulunmayan ülkelerdeki yerel
kolluk kuvvetlerine derhâl, Kuruma ise en
geç kazadan sonraki üç iş günü içinde,

Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı
işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple
veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici
veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik
halleridir.

Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliği
kapsamında meslek hastalığının tespiti, bildirimi
ve bildirim süresi;
MADDE 36 – (1) Sigortalının çalıştığı işten
dolayı meslek hastalığına tutulduğunun;
a. Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları
tarafından usulüne uygun olarak
düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı
tıbbî belgelerin,
b. Kurumca gerekli görüldüğü hâllerde, işyerindeki
çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbî
sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları
ve gerekli diğer belgelerin,
incelenmesi sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından
tespit edilmesi zorunludur.

İşverenler, iş kazalarını kazayı izleyen
3 iş günü içinde SGK’ye
bildirecektir.
İşverenler, sağlık hizmeti sunucularının
veya iş yeri hekiminin
kendisine bildirdiği meslek hastalıklarını
öğrendiği tarihten itibaren
3 iş günü içinde SGK’ye
bildirecektir.

Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliği
kapsamında iş kazası ve meslek hastalığının soruşturulması;
MADDE 37 – (1) İşverence düzenlenen iş kazası
ve meslek hastalığı bildirgesi ve eki belgelere göre,
ünite, kamu idarelerinin görevleri gereği düzenlemiş
olduğu belge ve tutanaklardan, sigorta olayı için
gerekli bilginin temin edilmesi koşuluyla başka bir
soruşturma ve denetime gidilmeden olayın iş kazası
sayılıp sayılamayacağına karar verebilir, meslek hastalığında
ise ilgili sağlık birimine sevk eder.
(2) Ünitece karar verilemeyen, maluliyet veya
ölümle neticelenen iş kazaları Kurumun denetim
ve kontrolle görevli memurlarınca veya Bakanlık iş
müfettişlerince soruşturulur.
(3) Bakanlık iş müfettişlerinin rapor ve tutanaklarında
gerekli bilgilerin yer alması veya yargı
kararının bulunması durumlarında, ünitelerce tekrar
inceleme talep edilmez.

Sosyal güvenlik
kurumundan talep edilen haklar sağlık ve
parasal yardımlar olarak ikiye ayrılmaktadır;

Sağlık Yardımları; İş kazası ve meslek hastalığı
sonucunda sigortalıya veya hak sahiplerine yapılacak
yapılacak sağlık yardımları 5510 sayılı Kanun
içinde yer alan Genel Sağlık Sigortası kapsamında
düzenlenmiştir. Sağlık yardımları iş kazası ya
da meslek hastalığına bağlı olarak bedeni ve ruhi
bakımdan en iyi olma hâlinden çıkan, yaralanan
ya da sakatlanan sigortalının sağlığını tekrar kazanması
için gerekli olan her türlü yardımdır. Bu
yardımlar; iş kazası ve meslek hastalığı sonucunda
sigortalıya ihtiyaç duyacağı tıbben gerekli görülen
sağlık hizmetlerinin karşılanmasını, iş göremezlik
hâllerinin ortadan kaldırılmasını veya azaltılmasını
temin etmek amacıyla kurumca, acil sağlık hizmetleri,
teşhis ve tedavi hizmetleri, tedavi için gerekli
ilaç araç ve gereçlerin sağlanması veya sigortalının
tedavi için bir başka yere sevkedilmesini içerir. İş
kazası ve meslek hastalığında sağlanan söz konusu
bu sağlık yardımları sigortalı iyileşinceye kadar devam
etmesi gerekmektedir.
Parasal Yardımlar; İş kazası ve meslek hastalığı
nedeniyle belirli süre çalışamayan sigortalının
maddi olarak kayba uğramaması için sağlık yardımlarının
yanı sıra parasal yardımların da sağlanması
gerekmektedir. Çünkü sigortalının ne kadar
süre iş göremez hâlde kalacağı belli olmayıp bu
süre zarfında sigortalıya bazı imkânların sunulması
gereklidir.

üncü maddesi hükümleri ise şu şekildedir;
“Ölen sigortalının 33 üncü madde hükümlerine
göre hesaplanacak aylığının;
a. Dul eşine % 50’si; aylık bağlanmış çocuğu
bulunmayan dul eşine ise bu Kanun’un 5
inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b)
ve (e) bentleri hariç bu Kanun kapsamında
veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında
çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle
gelir veya aylık bağlanmamış olması
hâlinde % 75’i,
b. Bu Kanunun 5 inci maddesinin birinci
fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç bu
Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke
mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi
sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık
bağlanmamış çocuklardan;
1. 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi
hâlinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması
hâlinde 25 yaşını doldurmayanların veya, 2. Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma
gücünü en az %60 oranında yitirip malul
olduğu anlaşılanların veya,
3. Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli
olmakla beraber sonradan boşanan veya
dul kalan kızlarının, her birine % 25’i,
c. (b) bendinde belirtilen çocuklardan sigortalının
ölümü ile anasız ve babasız kalan veya
sonradan bu duruma düşenlerle, ana ve
babaları arasında evlilik bağı bulunmayan
veya sigortalının ölümü tarihinde evlilik
bağı bulunmakla beraber ana veya babaları
sonradan evlenenler ile kendisinden başka
aylık alan hak sahibi bulunmayanların her
birine % 50’si,
d. Hak sahibi eş ve çocuklardan artan hisse bulunması
hâlinde her türlü kazanç ve irattan
elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net
tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından
hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç
olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış
olması şartıyla ana ve babaya toplam % 25’i
oranında; ana ve babanın 65 yaşın üstünde
olması hâlinde ise artan hisseye bakılmaksızın
yukarıdaki şartlarla toplam %25’i,
oranında aylık bağlanır.

MADDE 40 – (1) Geçici iş göremezlik ödeneği;
a. İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle
iş göremezliğe uğrayan sigortalıya her gün
için,

b. Kanun’un 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının
(a) bendi ile 5 inci maddesi kapsamındaki
sigortalılardan hastalık sigortasına tabi
olanların, hastalık sebebiyle iş göremezliğe
uğramaları hâlinde, iş göremezliğin başladığı
tarihten önceki bir yıl içinde en az doksan
gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş
olması şartıyla geçici iş göremezliğin üçüncü
gününden başlamak üzere her gün için,

...

e. Kanun’un ek 5 inci maddesinde yer alan
tarım ve orman işlerinde süreksiz olarak
çalışan sigortalılara; iş kazasının olduğu
tarihten en az on gün önce tescil edilmiş
olmaları, sigortalılıklarının sona ermemiş
olması ve prim ve prime ilişkin herhangi bir
borcunun bulunmaması şartıyla bu Kanuna
göre iş kazası veya meslek hastalığından dolayı
geçici iş göremezlik ödeneği,
verilir.

(9) Geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmesi
esnasında Kanun’un 4 üncü maddesinin birinci
fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalının;
a. Bir veya birden fazla iş yerinde çalışan sigortalının
istirahatli olduğu dönemde işverenleri
tarafından iş yerlerinde çalışıp çalışmadığı,
b. Kazanç hesabına giren döneme ilişkin aylarda,
prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi
ödemeler,
c. Sağlık hizmet sunucusuna müracaat ettiği
/ istirahatın başladığı tarih itibarıyla prim
ödeme hâlinin devam edip etmediği,
işveren tarafından Kuruma elektronik ortamda
bildirilir.