İŞ HUKUKU VE İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ MEVZUATI - Deneme Sınavı - 12

İş Hukuku: Bağımlı çalışanlar grubu içinde iş sözleşmesine dayanarak çalışan işçilerle işverenler arasındaki hukuki ilişkilerin düzenlendiği hukuk dalıdır.

Kapsadığı konular açısından ele alındığında iş hukuku, bireysel iş hukuku ve toplu iş hukuku olarak iki ana bölüme ayrılır. Bireysel iş hukuku, birey olarak işçi, işveren ve devlet arasındaki hukuki ilişkilerin incelendiği hukuk dalıdır. İş sözleşmesinin kurulması, bu sözleşmeden doğan işçi ve işveren borçları, iş sözleşmesinin fesih yoluyla sona erdirilmesi ve sonuçları, çalışma süreleri, yıllık izinler, iş sağlığı ve güvenliği önlemleri gibi konular bireysel iş hukukunun inceleme alanına dâhildir. Bireysel iş ilişkileri hukukumuzda esas itibariyle, İş Kanunu, Deniz İş Kanunu, Basın İş Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu tarafından düzenlenmiştir.

Bireysel iş ilişkileri hukukumuzda esas itibariyle, İş Kanunu, Deniz İş Kanunu, Basın İş Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu tarafından düzenlenmiştir.

İş hukuku diğer hukuk dallarıyla kıyaslandığında genç bir hukuk dalı olup sanayi devrimiyle doğmuştur. Sanayi devrimi öncesi toplumlarda tarıma dayalı ekonomi esas olup, tarım yanı sıra meslek birlikleri altında örgütlenmiş zanaatkâr tipi işlerde çalışma yaygındı. Sanayi devrimi, çalışmanın toplumsal ilişkilerdeki yeri ve önemini esaslı bir biçimde değiştirmiştir. Buharın keşfi ve bir üretim merkezi olarak fabrikanın ortaya çıkması ile üretim yapısal bir değişime uğramıştır. Öte yandan bu değişimler toplumsal alanda da etkisini göstermiş, yeni bir toplumsal sınıf olarak işçi sınıfı ortaya çıkmıştır. Gelişen sanayinin işgücü ihtiyacını karşılamak üzere, kırsal kesimden sanayi bölgelerine büyük bir göç yaşanmış, hızlı bir kentleşme sürecine girilmiştir.

Sendikal mücadeleye karşı devletler başlangıçta olumsuz tavır takınmış, sendikalar yasa dışı örgütler olarak kabul edilmiştir. Zamanla sendikalar hukuki meşruiyetlerini elde etmiş, İkinci Dünya Savaşı sonrasında ise sendika hakkı temel haklar arasında yerini almıştır. Toplu iş sözleşmesiyle işçi ve işveren sendikaları, işyerindeki çalışma koşullarını kanun gibi düzenleme yetkisine sahiptir.

Birinci Dünya Savaşı sonrasındaki Versaille Barış Anlaşması ile Birleşmiş Milletler bünyesinde kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO-International Labour Organisation) sözleşmeleri ile iş hukuku bugünkü biçimini almaya başlamıştır.

Kurtuluş Savaşı sırasında 1921 yılında TBMM tarafından kabul edilen Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesi Hukukuna Müteaallik Kanun ile Kömür Tozları Kanunu’nun kabulü dikkat çekicidir. Ancak ülkemizde modern anlamdaki iş hukuku Cumhuriyet’in kurulması ile oluşmuştur. 1924 tarihli Hafta Tatili Kanunu ve 1926 tarihli Borçlar Kanunu bu alandaki ilk kanunlardır. Devletin öncülüğünde ulusal sanayinin oluşmaya başlaması ile 1936 tarihinde yürürlüğe giren 3008 sayılı İş Kanunu bu alandaki ilk özel kanun olup 30 yıldan fazla süreyle uygulanmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde çalışma yaşamını düzenleyen çok sayıda kanun kabul edilmiştir. 1947 tarihli sendikalar hukukunu düzenleyen 5018 sayılı İşçi ve İşveren Sendikaları ile Sendika Birlikleri Hakkında Kanun, 1952 tarihli Basın İş Kanunu, 1954 tarihli Deniz İş Kanunu bu dönem kabul edilen yasal düzenlemelerin başında gelmektedir. 1961 Anayasası ile sosyal ve ekonomik haklar ilk defa anayasal güvenceye kavuşmuştur. Ülkemizde çıkarılan ilk İş Kanunu 1936 tarihli 3008 sayılı İş Kanunu’dur.

İş hukukunun ilkeleri:

Yürütme Kaynakları: Genel ve soyut nitelikteki yasal düzenlemelerle çalışma hayatında karşılaşılan ayrıntılı sorunların çözümü güçtür. İş yasalarında yer alan hükümlerin uygulanma şekilleri yine bu yasaların verdiği yetkiye dayanılarak tüzük, yönetmelik gibi idari işlemlerle düzenlenir.

Bitkisel ve hayvansal ürünlerin elde edilmesi amacıyla toprağın işlenmesi ve hayvan yetiştirilmesi tarım işi biçiminde tanımlanır. 50 ve 50’den az işçi çalıştırılan tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde ve işletmelerinde çalışanlar İş Kanunu’nun kapsamı dışında bırakılmıştır (İK m.4, f.1/c). Bu tür işyerlerinde çalışan işçiler İş Kanunu’nun kapsamı dışında bırakılmış olsa da ücretin ödenmesine, ücretin saklı kısmına, ücret hesap pusulasına ve ücret kesme cezasına ilişkin hükümlerden bu işçiler de yararlanır (İK m.113).  Ancak bazı işlerin yapıldığı tarım işyerleri 50’den az işçi çalışsa da İş Kanunu’nun kapsamına alınmıştır. Tarım sanatları ile tarım aletleri, makine ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrikalarda görülen işler, halkın faydalanmasına açık veya işyerinin eklentisi durumunda olan park ve bahçe işleri İş Kanunu’nun kapsamında bırakılmıştır (İK m.2, f.2/c, d,e).

Bir ücret karşılığında bir spor kulübüne bağlı olarak faaliyette bulunan profesyonel sporcular iş sözleşmesi ile çalışsalar da İş Kanunu’nun kapsamı dışında bırakılmışlardır (İK m.4, f.1/g). Sadece sporcular kapsam dışında bırakıldığından Yargıtay antrönerlerin İş Kanunu’nun uygulama alanına girdiğine karar vermiştir (Yarg 9. HD, 18.12.2003, 19877/20178). İş Kanunu kapsamı dışında kalan profesyonel sporcular Türk Borçlar Kanunu’nun hizmet sözleşmesine ilişkin hükümlerine tabi olarak çalışırlar.

Bağımlı çalışanlar, bir başkasının emir ve talimatı altında çalışan kişilerdir. Bağımlı çalışan bir kişinin hangi işi göreceği, bu işi nasıl göreceği, nerede ve ne zaman göreceği, sözleşmesinde belirlenen sınırlar çerçevesinde bir başka kişi tarafından belirlenir. Bağımlı çalışanların tamamı iş hukukunun inceleme alanına girmez. Bağımlı çalışanlar grubuna işçiler, devlet memurları ve diğer kamu görevlileri dâhildir. Doğru cevap B.

Bireysel İş Hukuku : • İş Kanunu • Basın İş Kanunu • Deniz İş Kanunu • Türk Borçlar Kanunu

Toplu İş Hukuku : Sendikalar ve Toplu  İş Sözleşmesi  Kanunu. Doğru cevap C.

Ülkemizde çıkarılan ilk İş Kanunu 1936 tarihli 3008 sayılı İş Kanunu’dur. Doğru cevap D.

İş hukuku, bir sözleşme ilişkisi çerçevesinde bağımlı çalışan işçilerle işverenler arasındaki hukuki ilişkileri düzenleyen bir hukuk dalıdır.Bununla birlikte, iş sözleşmesini diğer sözleşmelerden ayırt eden yönü işçinin bağımlılığıdır. İş hukuku, işçinin bağımlılığından kaynaklanan sakıncaları ortadan kaldırmak amacıyla kanunun emredici hükümleriyle sözleşme serbestisinin sınırlanması esası çerçevesinde şekillenmiştir. Ancak yapılan iş aynı olsa bile çalışma ilişkisinin hukuki yapısı farklılaşabilir. Örnek olarak mühendis olan bir kişinin devlet memuru olarak çalışması ile bir şirkette işçi olarak çalışması veya kendi işini kurması hâlinde tabi olduğu hukuki rejim esaslı biçimde farklılaşır.

İş sözleşmesinin kurulması, bu sözleşmeden doğan işçi ve işveren
borçları, iş sözleşmesinin fesih yoluyla sona erdirilmesi
ve sonuçları, çalışma süreleri, yıllık izinler, iş
sağlığı ve güvenliği önlemleri gibi konular bireysel
iş hukukunun inceleme alanına dâhildir. Sendikal hak ve özgürlüklerin
korunması sendikalar hukuku altında incelenir.

Bireysel iş
ilişkileri hukukumuzda esas itibariyle, İş Kanunu,
Deniz İş Kanunu, Basın İş Kanunu ve Türk Borçlar
Kanunu tarafından düzenlenmiştir.

İşçi sendikası ile işveren sendikası veya
işveren arasında bağıtlanan toplu iş sözleşmesinin
yapılması, hüküm ve sonuçları toplu iş sözleşmesi
hukuku, toplu görüşmelerin anlaşmazlıkla sonuçlanması
halinde başvurulacak barışçı çözüm yolları
ve iş mücadelesi araçları olarak grev ve lokavt toplu
iş uyuşmazlıkları hukukunun inceleme alanına
dâhildir.

Sanayi devrimi ile birlikte kırsal bölgelerden sanayi şehirlerine yaşanan göç sonrasında büyük nüfus kesimleri fabrikalarda çalışmak istemiş, işe arayan çok sayıda kişinin varlığı, işçilerin kendi lehlerine olan çalışma koşullarını işverenlere kabul ettirme güçlerini fiilen ortadan kaldırmıştır. İşçiler sefalet ücreti olarak adlandırılan çok düşük ücretler karşılığı çok uzun saatlerle çalışmış, daha ucuza mal olduğu için çocuk
ve kadın işçiliği yaygınlaşmıştır. Sanayi devrimi çalışma koşulları, hukuki eşitliğin fiili eşitliği doğurmadığı gerçeğinin anlaşılmasına yol açmıştır. Bu gelişmeler sonrasında devletin işçi ile işveren arasındaki sözleşme ilişkisine müdahalesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. İlk defa 1800’li yılların başında çocuk ve kadın işçilerin çalıştırılmasına ilişkin yasaklarla başlayan bu müdahalelerin sayısı zaman içinde artmıştır. Devletin işçi ile işveren arasındaki sözleşme ilişkisine müdahalesinin gerisinde toplumda işçi kesiminin sayıca artması ile ortaya çıkan sorunlar, işçi sendikalarının baskısı, sosyalizmin işçi kesimi arasında yayılmasını engelleme, demokrasinin yaygınlaşması ve genel oyun kabulü gibi pek çok neden yatmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda uzun bir dönem
üretim ve çalışma ilişkileri loncalar tarafından düzenlenmiştir.
Çalışma hayatının genellikle tezgâh ve el işlerine dayanması, sanayileşmenin çok çeşitli
nedenlerle başlayamaması yüzünden Avrupa’da görüldüğü
gibi bir işçi sınıfı uzun bir dönem ortaya
çıkmamıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde
çalışma ilişkileri ilk dönemler örf ve adet kuralları
çerçevesinde düzenlenirken Tanzimatla birlikte
yasal düzenlemelerin sayısı artmıştır. 1865 tarihli
Dilaver Paşa Nizamnamesi, 1869 tarihli Maadin
Nizamnamesi, 1877 tarihli Mecelle’nin çalışma ilişkilerine
ilişkin ilgili hükümleri, 1909 tarihli Tatil-i
Eşgal Kanunu ve Cemiyetler Kanunu bu dönem
kabul edilen yasal düzenlemelerin başında gelir.