İŞ HİJYENİ VE ERGONOMİ

Antropometri, insan vücut ölçüleri ve vücut hareketleri ile bu hareketlerin frekans ve sınırları gibi vücut özelliklerini inceleyen bir disiplindir. “Vücut ölçüleri bilimi” olarak da adlandırılan Antropometri, çalışma ya da dinlenme, tüm mekanların tasarımında odak noktasını teşkil etmektedir. Bütünsel bir yaklaşım açısıyla antropometri, insanlara yardım ve hizmet etmesi için düşünülmüş bütün eşya ve araç tasarımının ayrılmaz bir parçasıdır.

İnsan vücut ölçüleri pek çok değişkenin etkisi altındadır. Vücut ölçülerindeki (antropometrik) değişimlere genetik yapı (ulus, bölge vb.) haricinde cinsiyet, yaş, beslenme alışkanlıkları, fiziksel aktiviteler gibi başka faktörlerin de etkisi bulunmaktadır.

“Güvenlik” (İSG) beklentisinden sonra akla ilk gelen hedef “konfor” kavramı, aslında Ergonomi- nin diğer bir adıdır. Zira Ergonomi, insanlar ve in- sanların işte ve günlük hayatta kullandıkları ürün, ekipman, yöntem, kısacası tüm çevresi ile iletişimi- nin ana hedefi güvenlik ve konfordur.

Zira Ergonomi, psikolojik ve fizyolojik pren- siplerin ürün, süreç ve sistemlerin mühendislik ve tasarımına uygulanmasıdır.

Aslında otomobillerden, hanelere (evlere), gözlüklerden çatal bıçak takımlarına, mobilya dekorasyonundan iş yerindeki tezgâh ve bilgisayar masalarının ebat ve yüksekliğine kadar pratik kullanım sağlayan en önemli tasarım faktörü Ergonomidir.

Zira Ergonominin, kalite ve yaşam üzerinde belirgin bir etkisi vardır. Zaten, AB standartlarında “CE” işareti ile gösterilen, aslında ürünün Ergonomik normlara uygunluğudur.

Kullanıcılarının yaş ve cinsiyetlerine göre değişiklik gösteren boyut farklılıklarını gözeterek yapı- lacak tasarımlar için Antropometri biliminden yararlanılır. Yunanca “antropos” (insan) ve “metikos” (ölçü) sözcüklerinden oluşan “Antropometri”, “insan vücut ölçülerinin belirlenmesi ve uygulanması ile uğraşan bir bilim dalı”dır.

Seri üretimi yapılan eşyaların tasarımında Ergonomistin görevi (Bk. Bölüm 5: Ergonominin Tanımı ve Gelişimi), önce ürünün nasıl kullanılacağını sonra da kullanılabilirliği etkileyecek faktörleri belirlemektir. O eşyayı kullanacakların sahip olduğu antropometrik değerlerin bilinmesi ve dolayısıyla yapılacak tasarımda dikkate alınması zorunludur. Zira ürün tasarımında kullanılması gereken antropometrik ölçümler, olası kullanıcıların vücut ölçü verileri elde edilerek ürünlerin bu insanlara uygunluğu sağlanmalıdır.

Kullanılan eşyalardan, yapılan işlere kadar her şeyin insanın antropometrik (yani bedensel) ölçü- lerine, gücüne ve kişisel özelliklerine uygun olarak tasarlanmasını sağlamalıdır.

Genetik farklılıklara bakıldığında ise Al- man erkeklerin boy ortalamaları 173 cm iken, İsviçre 172, Türkiye’de 169 cm, ABD’de 167 cm ve Uzak Doğu’da ise 152 cm’dir. Yani toplumların sahip ol- dukları antropometrik özelliklerin ürün tasarımdaki rolü çok büyüktür.

Yani antropometrik ürün tasarımları (istatistiksel olarak) kullanıcıların sadece %90 yüzde doksan)’ına hitap eder.

Sığma ölçülerinin (iç ölçülerinin) kullanım yerleri ve bazı özel örnekler şu şekilde sıralanabilir:

• Bir kapının yüksekliği, uzun bir insanın bo- yundan daha kısa olmamalı, hatta ayakkabı ve şapka gibi boy uzunluğunu artıran –ve hatta bu tip yerlerden koşarak geçerken zıp- layacak insanlar da hesaba katılarak) ek un- surlar da dikkate alacak şekilde hesaplanır,

• Bir yangın çıkış kapısı büyük bir insanın omuz genişliğinden ve vücut derinliğinden daha fazla olmalıdır,

• Kapı tokmağı, en yüksek oynak parmak ucundan daha aşağıda olmamalıdır,

• Koltuk genişliklerinde, toplumdaki en ge- niş kalçalı insanlar göz önünde tutulur,

• Diş fırçaları derin ağzı olan bir kişinin, azı dişlerine ulaşabilecek kadar uzun olmalıdır,

Ergonomi bilimi ile tasarlanan oturmalar için amaçlar şu şekilde sıralanabilir:

Arkalığı (dolaylı olarak/ vücut ağırlığının yarısını taşıyabilmeli,

Arkalıklar (15-20 derece kadar) geriye yatırılabilmeli,

Deri ve dokular üzerindeki basıncı azaltmalı,

Dolaylı olarak (omurga üzerindeki) yükün %25-40 oranını azaltabilir kolçakları (kollukları) olmalı,

Farklı vücut ölçülerini desteklemeli,

Omurgadaki öne kavis (lordosis) uygun olmalı,

Oturma sırasında omurga tarafından taşınan yük azaltılmalı,

Oturma sırasındaki kas aktivitesini azaltmalı,

Oturma yüksekliği ayarlanabilir olmalı,

Postür değişimine izin verilmelidir.