İŞ HİJYENİ VE ERGONOMİ

2000’li yılların Türkiye’sinin yeni mesleği (bütün Mühendislik Fakültesi ve Teknoloji Fakültesi mezunlarının edinebildiği) İş Güvenliği Uzmanlığı (İGU) eğitim müfredatındaki derslerin birçoğu Ergonominin alt başlıkları, türevleridir. Toplam 180 saatlik İGU eğitimi, Ergonomi odaklıdır. Benzer durum İşyeri Hekimliği (İH) için de söz konusudur. Haddizatında değil İSG, insan sağlığı, rahatlığı ve güvenliği konularında hazırlanmış mevzuatın tümünde Ergonomik normlara uyum esas amaçtır

Ergonomiyi tanımlamada kullanılan orta uzunluktaki ifadeler şunlardır:

• İnsan-makine sistemleri mühendisliği ve tasarımı,

• Bilimi, iş çevresinde çalışan insanlara uygulama,

• Güvenli iş operasyonları ile ilgili çalışanların sınırlı yetenekleri üzerine çalışma,

• Kullanıcılar ile görevler arasındaki uyumun bilgisini geliştirme,

• Sistemlerde insanlar ile makineler arasındaki arakesit.

Ergonominin temel fonksiyonları, insanların iş yerinde verimli, sağlıklı ve güvenli çalışabilmeleri için iş organizasyonunun insanın fiziksel ve psikolojik yapılarına uygun düzenlenmesini sağlayarak performansın arttırılmasıdır. Dolayısıyla geçimini sağlayacak bir maaşının olması önemli olmakla birlikte ergonomiyle alakalı değildir.

Donanım Ergonomisi (Hardware Ergonomics):

İnsan Sistem Etkileşimi Teknolojisi’ne (HSIT) göre, probleme neden olan bulgular, tasarım hatasıdır ve bu hataların araştırılması Ergonominin gelişimine vesile oldu. Donanım Ergonomisi, insan konfor ve verimliliğini geliştirmek için, iş yükünü ve hataları azaltmak, çalışma ortamını düzenlemek, göstergeler ve kontrol panellerinin tasarımına yöneliktir. Donanım Ergonomisi’ndeki araştırmalar, özellikle endüstriyel sistemlerde çalışma alanı düzenleme ve kontrol araçlarının tasarımı yönünden biyomekanik ve antropometriyi uygulamaktadır. Günümüzde araştırmaları ise iş istasyonları, endüstriyel ve ofis donanımı ve taşımacılıktaki teknoloji kullanımı ve güvenliğin gelişimidir

Örgütsel Ergonomi:

Organizasyonel yapılar ve süreçleriyle ilgilenir. Örgütsel Ergonomi; toplum, iletişim, ekip çalışması, kaynak yönetimi, iş tasarımı, çalışma sürelerinin tasarımı, takım çalışması, katılımcı tasarımı, iş birlikçi çalışma, yeni iş paradigmaları, sanal organizasyonlar, teleworking, kalite yönetimi ve iş tasarımı da dahil olmak üzere tüm sosyo-teknik sistemler ile kalite yönetimi gibi konularla da ilgilenir.

İş Tasarımı Ergonomisi (Job Design Ergonomics):

İş Tasarımı Ergonomisi, iş taleplerini karşılayabilecek özelliklere sahip kişilerin seçimindeki hem iş gerekleri hem de insanın yetenekleri ve sınırları konularındaki çalışmalar için gelişmiştir. İş Tasarımı Ergonomisinde iş analizi ve doğal yetenek testi gibi iş karakteristikleri ile insanın yetenek ve sınırları konusundaki çalışmaların yöntemleri kullanılmaktadır. İş Tasarımı Ergonomisi, kendi başına tek iş teknolojisini geliştirmek için bu teknolojiler üzerinde gelişmiştir. Bu çalışmalar, iş modülleri geliştirecek yöntemler ve bu modülleri işlerle birleştirerek fiziksel ve zihinsel iş yükü gibi insan sınırlarını zorlayan streslerden kaçınmak, insanın yeteneklerinden daha çok yararlanmak ve içsel olarak insanları motive etme gibi çalışmaları kapsar.

Geçen yüzyılın yarısından fazla bir süredir Ergonomistler, verimlilik ve kalite hedefi dahil, insanın sağlık, güvenlik, konfor ve performansını geliştirmek için çalışmaktalar.

• Bilgi ve karar (grafik tasarım, psikoloji, bilişim bilimleri), • Çalışma ve iş süreçleri (tasarım, mühendislik, yönetim, psikoloji), • Çevresel tolerans (biyoloji, psikoloji, adli), • Elektronik tüketici eşyalarının kullanılabilirlik testleri, • Fiziksel boyut ve biçim (antropometri ve biyomekanik), • Fiziksel gereksinimler (fizyoloji ve biyoloji), • Fiziksel iş çevresinin tasarımı, • İleri teknoloji ile arakesit tasarımı, • İnsan girdi karakteristikleri (fizyoloji, duyusal psikoloji, fizik), • İnsan güvenilirlik araştırması, • İnsan-Bilgisayar Arakesit Yazılımı, • İşgücü maliyet hesaplama yöntem bilimi, • İş ile ilgili kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları, • İş organizasyonu ve tasarımını değiştirecek yöntembilim, • İş ve süreç tasarımı • Kültür (psikoloji, sosyoloji), • Kurumsal tasarım ve psiko-sosyal iş organizasyonu, • Nükleer santralın kontrol odası tasarımı, • Sistem tasarımı (sistem tasarım ilkeleri, afet çalışmaları), • Ürün sorumluluğu, • Veri toplama, sağlama ve analizi (istatistik, iş yöntemleri, grafik tasarımı), • Vücut ritimleri (kronobiyoloji, bioritm), • Yol güvenliği ve taşıt tasarımı, • Zihinsel iş yükü.

Leonardo da Vinci’yi (1452-1519) Ergonomi prensiplerini ilk uygulayanlar arasında sayılabilir. Leonardo, insan vücudu üzerine çalışmalar yapmış ve bulgularını insanların kullanabileceği makina tasarımlarında kullanmıştır.

Ergonomi Türkiye’de ilk kez dile getirilişi 1968 yılında İstanbul Teknik Üniversitesinde Prof. Dr. Ahmet Fahri Özok tarafından “İşbilim” sunumu ile olmuştur.