İŞ HAYATINDA STANDARTLAR

Muhasebe, fonksiyonları göz önünde tutularak, “mali nitelikteki işlemleri ve olayları para ile ifade edilmiş şekilde kaydetme, sınıflandırma, özetleyerek rapor verme ve sonuçları yorumlama bilim ve san’atır.” şeklinde tanımlanmıştır. Tanımda geçen muhasebe fonksiyonları aşağıdaki gibi sıralanabilir: • Kaydetme, • Sınıflandırma, • Rapor etme ve • Yorumlama. Buna göre cevap “B” seçeneğidir.

Muhasebe verilerinin ve bilgilerinin üretilmesi ve kullanılması sürecinde uyulması gereken kurallar bütününe muhasebe standardı denir. Buna göre cevap “C” seçeneğidir.

Muhasebe standartları, sadece en ileri mali piyasalarda değil, aynı zamanda gelişmekte olan piyasalarda uygulanabilir olmalıdır. Buna göre “E” seçeneği yanlıştır.

Muhasebe Standartlarının Yasama Yoluyla Belirlenmesi: Muhasebe standartlarının kanunlar, yönetmelikler ve benzeri yöntemlerle devlet tarafından belirlenmesi durumudur. Muhasebe Standartlarının Özel Sektör Düzenleyici Kuruluşlarınca Belirlenmesi: Muhasebe standartlarının özel sektör düzenleyici kuruluşları tarafından belirlenmesi durumunda, standartların yasama yoluyla belirlenmesi durumunda karşılaşılan sorunların önüne geçileceği, muhasebe ilgi gruplarının standart oluşum sürecine daha etkin katılacağı ileri sürülmektedir. Kamu Adına Muhasebe Standartları Düzenleme Yetkisinin Özerk Bir Kuruma Devredilmesi: Muhasebe standartları belirleme yetkisinin hükümet desteği bulunan bir kuruluşa devredilmesi yöntemidir. Buna göre cevap “E” seçeneğidir.

ABD’de muhasebe standartlarının oluşturulmasında kamu ve özel sektör düzenlemelerinin karışımı esasına dayalı bir sistem geçerlidir. Buna göre “A” seçeneği yanlıştır.

Uluslararası muhasebe standartları uluslararası şirketlerde uyum maliyetlerinin azaltmaktadır. Buna göre “I” numaralı madde yanlış olduğundan cevap “D” seçeneğidir.

Enron skandalı, para ve sermaye piyasalarındaki etkisinin yanında, birbirlerinden farklı ulusal muhasebe standartlarının yerine, yatırımcıların şirketleri daha iyi değerlendirebilecekleri ve karşılaştırma yapabilecekleri uluslararası muhasebe ve denetim standartları çalışmalarının yoğunlaşmasına neden olmuştur. Enron sonrasında ABD’de uygulayıcı kurul durumundaki Sermaye Piyasası ve Menkul Kıymetler Komisyonu (SEC-Securities and Exchange Commission) tarafından gündeme getirilen Sarbanes-Oxley Yasası ulusla3 8. Ünite - Finansal Raporlama rarası muhasebe ve denetim standartlarının gelişimine etki etmiştir. Yasanın üzerinde yoğunlaştığı kurumsal yönetim (corporate governance), şeffaflık, karşılaştırılabilirlik, hesap verilebilirlik ve rekabet edilebilirlik gibi ilkelerin etkisi ve sermaye arttırma vb. amaçlarla, küresel finansal piyasalar; küresel standartlara göre hazırlanan finansal tablolara daha fazla muhtaç hale gelmiştir. Buna göre cevap “E” seçeneğidir.

Türkiye’de muhasebe standartlarının gelişimi devlet öncülüğünde gerçekleşmiş, ekonomik ve siyasi olarak ilişkilerimizin yoğun olduğu ülkeler örnek alınarak aktarılan yasalar ile bu ülke uygulamalarının etkileri görülmüştür. Muhasebe uygulamalarında önce Fransız ve Alman mevzuatları etkisinde kalınmıştır. 1950 yılından sonra ABD ile olan ilişkilerin ekonomik ve kültürel alanda gelişmesiyle Amerikan sisteminin etkisine girilmiştir. 1987 yılından sonra Avrupa Birliği ile olan ilişkilerin yoğunlaşmasıyla Avrupa Birliği düzenlemelerinin etkisi görülmüştür. Daha sonra da uluslararası muhasebe standartlarına tam uyum sağlanmıştır. Buna göre “B” seçeneği yanlıştır.

Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu’nun amaçlarından biri de standartların belirlenmesinde Türk ekonomisinin yapısı ile gereksinimlerinin göz önünde bulundurulmasıdır. Buna göre “A” seçeneği yanlıştır.

Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK), Kamu Gözetimi alanında uluslararası gelişmelerin gereği olarak yeni Türk Ticaret Kanunu uyarınca öngörülen bağımsız denetim alanını düzenlemek üzere 660 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile 2 Kasım 2011 tarihinde kurulmuştur. Buna göre cevap “D” seçeneğidir.

Ülkelerin ekonomik sistemleri, kültürel faktörler, işletmelerin ortaklık anlayışı, devletin yapısal düzenlemeleri, muhasebe mesleğinin örgütlenmesi, hukuk düzeni, finansal sağlayıcılar (sermeye sahipleri), ülkeler arası muhasebe uygulamalarındaki farklılıkların nedenlerinden bazılarıdır.

Muhasebe bilgi sistemi, yönetim bilgi sisteminin alt sistemlerinden birini oluşturmakla birlikte, genellikle işletme içi eylemlerle yani işletmede oluşan nakit akışı ile ilgilidir. Muhasebe bilgi sistemi; işletmenin varlıkları üzerinde koruyuculuk işlevini yerine getirmek ve varlıklarda zamanla meydana gelen değişmeleri belirlemek ile işletmenin finansal durumu ve eylemlerinin sonucuyla ilgili taraflara bilgi sağlamak olmak üzere iki temel amacı bulunmaktadır.

Ulusal muhasebe standartları uygulandıkları ülkelerdeki kurum ve işletmelerde muhasebe birliğini sağlamaktadırlar. Söz konusu kurum ve işletmeler bu standartlar çerçevesinde yetkili kurumlara hesap vermektedirler. Finansal bilginin ilgili finansal tablo kullanıcılarına iletilmesinde birden çok alternatif sunan, uluslararası bazda raporlamaya olanak veren, işletmelere kendilerine uygun olan en iyi politikaları seçme imkânı sunan kurallar bütününe uluslararası muhasebe standartları denir.

Muhasebe standartlarının özellikleri aşağıdaki gibi olmalıdır:
• Muhasebe standartları uygun ve anlamlı muhasebe bilgileri üretmelidir.
• Muhasebe standartları mali pozisyon ve performansa ilişkin ihtiyatlı ve gerçekçi ölçümler üretmelidir.
• Muhasebe standartları, mali pozisyon ve performansa ilişkin güvenilir ölçümler üretmelidir.
• Muhasebe standartları, sadece sağlam bir teorik temele sahip olmakla kalmamalı, naynı zamanda pratikte işler mahiyet taşımalıdır.
• Muhasebe standartları, ele alınan konu ile ilgili olarak aşırı derecede karmaşık olmamalıdır.
• Muhasebe standartları, benzer veya ilgili kalemler için yeterince kesin olmalıdır.
• Muhasebe standartları tutarlı uygulamayı sağlamak için yeterince kesin olmalıdır.
• Tercihen, muhasebe standartları, alternatif muamele şekillerine izin vermemelidir. Alternatif muamele şekillerine müsaade edildiğinde veya muhasebe ilkelerinin uygulanmasında hüküm vermek gerekli olduğunda, dengeli açıklamalar talep edilmelidir.
• Açıklamalar, bir işletmenin mali pozisyonu ve performansına, riske açıklık derecelerine ve risk yönetim faaliyetlerine ilişkin bir değerlendirme için yeterince kapsamlı olmalıdır.
• Muhasebe standartları, sadece en ileri mali piyasalarda değil, aynı zamanda gelişmekte olan piyasalarda uygulanabilir olmalıdır

ABD: ABD’de muhasebe standartlarının oluşturulmasında kamu ve özel sektör düzenlemelerinin karışımı esasına dayalı bir sistem geçerlidir. Kongre muhasebe yükümlülüklerini belirleme yetkisini Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’na (Securities Exchange Commission – SEC) devretmiştir

Muhasebe Standartları Oluşumunda Bazı Ülke Uygulamaları
Muhasebe Standartları oluşturulmasında izlenen yol ve süreç konusunda bazı ülkelerin
uygulamaları şu şekilde özetlenebilir:
ABD: ABD’de muhasebe standartlarının oluşturulmasında kamu ve özel sektör düzenlemelerinin karışımı esasına dayalı bir sistem geçerlidir. Kongre muhasebe yükümlülüklerini belirleme yetkisini Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’na (Securities Exchange Commission – SEC) devretmiştir. SEC muhasebe standartları belirlemedeki rolünü denetim ve gözetim fonksiyonu ile sınırlandırmış, muhasebe ve bağımsız denetim için kuralların belirlenmesinde özel sektör düzenleyici kuruluşlarının etkili olmasına izin vermiştir.
Bu kuruluşlardan AICPA (American Institute of Certified Public Accountants) ile 1939 yılında başlayan süreç, 1973 yılında kurulan ve şu anda Amerika’da muhasebe standartları yapma fonksiyonunu yerine getiren FASB (Financial Accounting Standarts Board) ile devam etmektedir. FASB 7 üyeden oluşmakta ve üyeler tam zamanlı çalışmaktadır. Üyelerin muhasebe kökenli olup olmaması önemli olmayıp yıllık bütçesi 11 milyon ABD Dolarıdır.
Atanma, bağımsız bir organ olan Finansal Muhasebe Vakfı FAF (Financial Accounting Foundation) tarafından yapılmakta olup üyeler 5 yıl için seçilmektedir. Üyelerin ikinci kez seçilmelerinin mümkün olduğu sistemde, FAF, FSAB ile iş dünyası iletişimin sağlanması için bir danışma konseyi de atamaktadır. FASB toplantıları halka açık olarak yapılmaktadır.
ABD’de muhasebe standartları oluşturulurken izlenen yöntem ve aşamalar aşağıdaki gibidir:
• Düzenleme yapılacak konuların FASB gündemine alınması
• Standart oluşturma süreci:
• Ön çalışma grubunun oluşturulması,
• Çalışma grubunun oluşturulması,
• Tartışma metninin hazırlanması,
• Basın toplantısı ile kamuya duyurma,
• Sözlü ve yazılı önerilerin değerlendirilmesi,
• FASB toplantıları,
• Son taslağın hazırlanması,
• Nihai metnin hazırlanması.

FASB, en sonuncusu Nisan 2002’de olmak üzere 145 adet standart yayınlamıştır.

Yasanın üzerinde yoğunlaştığı kurumsal yönetim (corporate governance), şeffaflık, karşılaştırılabilirlik, hesap verilebilirlik ve rekabet edilebilirlik gibi ilkelerin etkisi ve sermaye arttırma vb. amaçlarla, küresel finansal piyasalar; küresel standartlara göre hazırlanan finansal tablolara daha fazla muhtaç hale gelmiştir.

Asgari sermayenin kantitatif ve kalitatif yönden arttırılması, asgari sermaye ihtiyacı standardının getirilmesi ve gerektiğinde sıkıntılı dönemlerde karşılık oranının arttırılması yapılan düzenlemelerdendir.

Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu
(TMUDESK) Tarafından Sürdürülmüş Çalışmalar Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu (TMUDESK) 9 Şubat 1994 tarihinde kurulmuştur. TMUDESK’in amacı, Türkiye’de faaliyette bulunan işletmelerin finansal tabloların düzenlenmesini esas almak, muhasebe ilkelerinde tekdüzeni gerçekleştirmek ve finansal tabloların bağımsız denetiminde esas alacakları denetim standartlarını saptamak olarak belirlenmiştir. TMUDESK, Türkiye Muhasebe Standartlarını(TMS) hazırlayıp yayınlamaya başlamış ve 1 Ocak 2002 tarihine kadar 19 adet muhasebe standardını hazırlayıp yayımlamıştır.

Ulusal muhasebe standardı, bir ülkenin muhasebe kararlarına yön veren kurallar bütünü olarak tanımlandığında; ulusal muhasebe standardı o ülkenin muhasebe dili olarak ifade edilebilir. Eğer her ülkenin kendine has bir muhasebe standardı varsa uluslararası yatırımcıların sağlıklı finansal kararlar verebilmesi için yatırım yaptıkları bütün ülkelerin muhasebe dillerine, başka bir anlatımla muhasebe ve finansal raporlama standartlarına hakim olmaları anlamında gelir ki bu durum yüksek işlem maliyeti ve riskleri beraberinde getirir. Bu bakımdan ülkelerin farklı ekonomik, siyasal ve hukuki sistemlere sahip olması nedeniyle birbirlerinden farklı biçimlerde şekillenen ulusal muhasebe standartları arasında uyum sağlanması zorunluluk olmuştur.
Uluslararası muhasebe standartlarının, sağladığı çeşitli faydalar söz konusudur. Bunlar şu şekilde özetlenebilir:
• Ulusal muhasebe standartları oluşturulması için çaba harcanmasının önlenmesi, böylece düşük maliyetle finansal raporlama ve muhasebe standartları temin edilmesi,
• Muhasebe problemleri konusunda ulusal bakış açısından ziyade küresel bakış açısına sahip olunması,
• Uluslararası şirketlerde uyum maliyetlerinin azalması,
• Farklı ülkelerde faaliyette bulunsalar bile işletmeler arasında karşılaştırma yapabilme olanağının bulunması böylece şeffaflık probleminin azaltılması,
• Uluslararası para ve sermaye piyasalarında kolaylıkla veri karşılaştırması yapılabilmesi,
• Yüksek kaliteli muhasebe standartları ve uygulamalarının geniş alana yayılması,
• Sınır ötesi finansman ve ticaret ile menkul kıymet borsalarına kayıtlı şirket sayısındaki artış,
• İşletmelerin, uluslararası şirketlerin yabancı piyasalara girişini arttırma,
• İşletmelerin uluslararası piyasalarda tüketicilerce tanınma oranının yükseltmesi ve
• Farklı bir ülkede ekonomik faaliyette bulunulmasının siyasi maliyetlerinin azaltılması.

Basel-I kararları, piyasaların değişken tutum sergilemeleri, yeni geliştirilen ürünlerin farklı riskler içermesi, ön görülemeyen bazı risklerle birlikte birkaç bankanın iflas etmesi nedeniyle Basel Komitesi, 2002 yılında “Basel-II Standartları”nı taslak olarak yayınlamıştır. 2004 yılında da bu taslak kesinleşerek standart halini aldı ve2007 yılından itibaren uygulanmaya başlandı. Basel-II asgari sermaye yeterliliği, sermaye yeterliliğinin denetimi ve piyasa disiplini olmak üzere üç temel unsur üzerine kurulmuştur. Bu unsurlar Basel Komitesi tarafından birinci, ikinci ve üçüncü yapısal bloklar olarak adlandırılmıştır.
Basel Komitesi, IASB tarafından geliştirilen UFRS çalışmalarını desteklemektedir.
Basel-II kurallarının uygulanmaya başlaması ile birlikte UFRS’ye göre finansal tablo hazırlayan şirketlerin sayısı hızlı bir şekilde yükselmiştir. 2008 küresel finansal krizi ile birlikte ortaya çıkan ciddi finansal riskler, Basel-II’nin yeterliliğinin sorgulanmasına neden olmuştur. Bu nedenle de Basel-III kriterlerinin gerekliliği gündeme gelmiş ve bu kararlara ilişkin olarak öncelikle Basel Bankacılık Denetim Komitesi tarafından taslak hazırlanmış, 12.09.2010 tarihinde ise Merkez Bankası Başkanları ve Denetim Otoritesi Başkanları Toplantısı’nda kabul edilerek nihai uygulama kararları yayımlanmıştır. Basel-III kararları, Basel-II’nin tamamen ortadan kaldırılması amacıyla değil ama 2008 yılındaki küresel krizde ortaya çıkan Basel-II uygulamalarına ilişkin eksikliklerin bertaraf edilmesi amacıyla düzenlenmiştir. Basel-III kapsamında yapılan en önemli değişikliklerden birisi bankaların sermaye yeterliliği hesaplamalarında kullandıkları sermaye tanımının değişmesidir. Yani Basel-III kararları kapsamında bankaların riskli işlemlerine paralel sermayelerinin de arttırılması gerekmektedir. Bu da Basel-II’ye göre daha fazla sermaye arttırımını beraberinde getirecektir. Özellikle son finansal krizde Basel-II uygulamalarının zayıf kaldığı likidite yeterliliği ve risk bazlı olmayan kaldıraç oranları gibi risk noktalarında Basel-III ile yeni düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerle birlikte; Bankacılık-finans sisteminin finansal ve ekonomik şoklara karşı direncinin arttırılması, risk yönetimi uygulamalarının geliştirilmesi, kurumsal yönetimin etkinleştirilmesi, bankaların açık ve şeffaf bir şekilde kamuoyunu bilgilendirme özelliklerinin arttırılması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılan düzenlemeler ise şunlardır:
• Asgari sermayenin kantitatif ve kalitatif yönden arttırılması, asgari sermaye ihtiyacı standardının getirilmesi ve gerektiğinde sıkıntılı dönemlerde karşılık oranının arttırılması,
• Asgari likidite oranlarına ilişkin düzenlemeler yapılması,
• Alım-satım hesaplarıyla ilgili sermaye yeterliliği hesaplamalarında değişiklik yapılması,
• Karşı taraf kredi riskinin hesaplanmasına ilişkin değişiklik yapılması,
• Sınır ötesi bankacılık kurallarının geliştirilmesi,
• Etkin bankacılık denetiminin yeniden gözden geçirilmesi ve standart denetim uygulamalarının geliştirilmesi
Söz konusu düzenlemelerin Basel-II uygulama esaslarını ortadan kaldırmadığı, bununla birlikte Basel-II’de önemli sapmalar göstermeyen ve yükümlülükleri daha da arttıran bir özellik gösterdiği, bankacılık sisteminin bu düzenlemelere tam anlamıyla adapte
olabilmesinin ise 2019 yılına kadar devam edebileceği öngörülmektedir.