İŞ HAYATINDA STANDARTLAR

• Sosyal Sorumluluğun Ekonomik Boyutu: İşletmelerin öncelikli sorumluluğunun
kârlılık olduğu ilkesi üzerinde durur. Ürünlerin ve hizmetlerin üretiminde kullanılan kaynakların, sosyal sistem içinde nasıl bir dağılımı olduğu ile ilgilenir. Sosyal
sorumluluk, işletmelerin finansal desteği ölçüsünde;
• Hissedar kazançlarının maksimizasyonunu sağlamalı,
• Mümkün olan en yüksek kazancı gerçekleştirme çabasında olunmalı,
• Rekabetçi pozisyon sürdürebilmeli,
• Verimli çalışma koşulları sürekli kılınmalı,
• Şirket imajını devam ettirebilmek için kazançlarda süreklilik sağlamalıdır

Kurumsal sosyal sorumluluk kapsamı alanındaki konuların farklı kaynaklarda benzer başlıklar altında toplandığı görülmektedir. Literatürde en çok karşılaşılan kurumsal sosyal sorumluluk alanları aşağıda özetlenmiştir:
• Tüketicilere Karşı Sorumluluklar: Tüketicilerin ihtiyacına uygun ürün ve hizmeti sağlamak, kaliteli ürün sunmak, yeterli ve düzenli mal akışı, makul fiyatlandırma, doğru bilgilendirme, saygılı hizmet, tüketici şikayetleri ile hemen ve nezaketle ilgilenme vb. konuları kapsamaktadır.
• Hissedarlara/Sahiplere/Yatırımcılara Karşı Sorumluluklar: Kurumun işleyişi ve finansal durumu hakkında güncel, doğru ve düzenli bilgilendirme, sermayenin korunması, planlı büyüme, kaynakların optimum kullanımı, makul kazanç, aidatların zamanında ödenmesi vb. konuları kapsamaktadır.
• Çalışanlara Karşı Sorumluluklar: İş güvenliği, iyi çalışma koşulları, iş memnuniyeti, kişisel gelişim ve terfi fırsatı, adil ve eşit muamele, bireysel farklılıklara saygılı olma, çalışanların yönetime katılımı, sosyal güvenlik olanaklarının sağlanması, adil ücretlendirme, çalışan şikayetlerinin zamanında çözülmesi vb. konuları kapsamaktadır.
• Topluma Karşı Sorumluluklar: Yerel çevrenin iyileştirilmesi, istihdam olanakları sağlanması, insan haklarına saygı, insanların yaşam standartlarının gelişmesi için eğitim, kültür ve sağlık alanlarına katkıda bulunmak, toplumun geri kalmış bölgelerinin gelişimi için çalışmalar yürütme, kaynakların verimli kullanımı, toplumsal refahın iyileştirilmesine yönelik faaliyetler vb. konuları kapsamaktadır.
• Devlete Karşı Sorumluluklar: Yerel problemlerin çözümünde ve yeni endüstri alanlarının kurulmasında devlete yardım etme, ekonomik güç ve tekelleşmeye olan eğilimlerin önüne geçme, adil ticari uygulamaları teşvik etme, vergileri zamanında ve dürüstçe ödeme, yasalara uygun hareket etme, ülkenin vatandaşlarına ve ülkedeki topluluklara saygılı davranma vb. konuları kapsamaktadır.
• Tedarikçilere Karşı Sorumluluklar: Mal için tedarikçilere adil bir ücret ödeme, ödemeleri düzenli yapma, tüketicilerin tercihleri konusunda onları bilgilendirme vb. konuları kapsamaktadır.
• Rakiplere Karşı Sorumluluklar: Karşılıklı işbirliği içinde olma, sağlıklı bir rekabet ortamının sağlanması, haksız rekabetin önlenmesi, piyasa rekabet kurallarına
saygılı hareket etme, maddi ve fikri mülkiyet haklarına saygılı olma vb. konuları kapsamaktadır.
• Çevreye Karşı Sorumluluklar: İş faaliyetlerinin çevreye zarar vermeyecek şekilde yürütülmesi, atık üretimin asgari düzeye indirilmesi ve atıkların yeniden kullanımı, doğal kaynakların tahrip edilmemesi, hayvan ve bitki türlerinin korunması, çevre kirliğinin önlenmesi, ortaya çıkabilecek çevresel sorunlara karşı önlem alınması, çevre bilincinin oluşmasına yönelik faaliyetlerde bulunma vb. konuları kapsamaktadır.
Yukarıdaki açıklamalardan da görüleceği üzere kurumların sorumlu oldukları birçok farklı alan bulunmaktadır. Her alanın kendine has özellikleri ve tarafları bulunmaktadır.
Bu noktada işletmelerin üstlendiği misyon çok önemlidir. Kurumların paydaşlar için ve paydaşlar olduğu sürece var olabileceğini ve sürekliliğini sağlayabileceğini bilmesi ve bunun için paydaşlarının kimler olduğunu bilerek ve bu paydaşların kendilerinden neler beklediklerini ortaya koyarak aynı sorumlu bir vatandaş gibi davranması esastır. Bunu gerçekleştiren işletmelerin kârlılık, verimlilik, üretkenlik gibi bazı temel ilkeler ile büyüme ve süreklilik gibi bazı temel hedefleri gerçekleştirmesi, rekabet üstünlüğü sağlayarak toplum nezdinde itibar kazanması ve bundan daha da önemlisi kazandığı bu itibarı koruması mümkün olabilecektir.

Paydaşlara karşı olan sosyal sorumlulukları yerine getirmek, iş etiğine uygun davranışlarda bulunmak, yaptıkları faaliyetlerde şeffaflığı sağlayarak hesap verebilir olmak, bu şekilde sürdürülebilirliğe katkı sağlamak, ayrımcı uygulamalardan kaçınmak ve insan haklarına saygılı olmak bu standartlara uymakla büyük ölçüde mümkün olabilmektedir.

• SA8000 Sosyal Sorumluluk Standardı,
• Küresel İlkeler Sözleşmesi (Global Compact),
• Adil İş gücü Örgütü Düzenlemeleri (FLA),
• Sullivan İlkeleri,
• AA1000 Standartları,
• ISO26000 Standartları.

İngilizce “accountability” sözcüğünün karşılığı sorumluluk olmasına karşın bu sözcük içerisinde hesap verebilirlik anlamını da içermektedir. SA8000’in ortaya çıkma nedenlerinden birisi, işletmelerin paydaşlarına hesap verebilmelerini sağlamasıdır. Sorumlu olmak, “birtakım faaliyetleri yerine getirebilmek için otoriteye sahip olmak, gücü kontrol edebilmek, karar verme özgürlüğüne sahip bulunmak ve doğru ve yanlış arasında ayrım yapabilmek” anlamlarını taşır. Hesap verebilir olmak ise herhangi bir kişinin sorumluluk alanı içindeki davranışlardan dolayı açıklama yapmak, rapor vermek ve cevap vermekle ilgilidir. Sorumluluk, faaliyetlere yön verebilme, takdir yetkisini kullanabilme yetkisini içerirken; hesap verebilirlik, yerine getirilen faaliyetleri kontrol edebilme gücü olmaktadır. Bu açıdan hesap verebilirlik ile sorumluluğun, bir bütünün iki farklı yönü olduğunu söylemek mümkündür. Çünkü her kim birtakım kararların alınması ve faaliyetlerin yürütülmesinden sorumlu ise bu sorumluluk alanı içinde yerine getirdiği faaliyetlerden ötürü de hesap vermelidir.

Faaliyet alanı sosyal politika olan SA8000 standardının temel misyonu, tüm dünyada çalışanların insan haklarını geliştirmektir (Hoştut, 2015: 119). İş yaşamında çalışanların hak ve çıkarlarını korumak, işletmelerin en temel sorumlulukları arasındadır. İşletmeler bu sorumlulukları yerine getirmekle bir yandan toplum gözünde iyi bir itibara sahip olma ve bu itibarı koruma amacını gerçekleştirirken diğer yandan da çalışanlarının örgüte bağlılıklarını ve performanslarını arttırmaktadır. 

SA8000, kalite denetim standardı olan ISO9000 ve çevre standardı olan ISO14000 standardını örnek almıştır. Bununla birlikte, SA8000 standardının ISO standartlarından temel farklılığı, performans ve bunun yanında sistem gerekliliklerini de kapsamasıdır. Örneğin bir işletme çocuk işgücünden yararlanmıyor olabilir ama yine de çocuk işgücünü kullanmayı azaltacak politika ve süreçleri kurmalı, bunları sürdürmeli ve çevresine anlatmalıdır.

SA8000 kapsamına giren konular açısından Türkiye’nin durumunun pek de parlak olduğu söylenemez. Özellikle, çocuk işgören çalıştırma konusunda ülkemizin notu çok düşüktür. Ülkemizde çocuklar, ucuz işgücü olarak görülmekte ve bu nedenle de özellikle kırsal bölgelerde, yaygın olarak çalıştırılmaktadırlar. Bununla birlikte gerek yasal düzenlemelerdeki gelişmeler gerekse SA8000 vb. standartlara artan ilgi, Türkiye’de ümit verici bazı gelişmelerin de yaşandığını göstermektedir. SA8000 belgelendirme süreci planlama, uygulama, kontrol, periyodik kontrol olmak
üzere dört aşamadan oluşmaktadır:
• Planlama Aşaması: Yönetim sistemleri denetimi konusunda bilgili, deneyimli ve üst yönetimin desteğine sahip bir yönetici belgelendirilme süreci için görevlendirilmelidir. Bu konuda danışman şirketlerden de yararlanılabilir.
• Uygulama Aşaması: SA8000 standardı maddelerinin uygulandığına dair kayıtlar tutulur.
• Kontrol Aşaması: Kesin başvuru öncesi bir ön denetim yararlı olabilir. Ön denetimin belgelendirme açısından olumsuz bir etkisi yoktur. Koşulların yerine getirildiğine inanılıyorsa doğrudan gerçek denetim için de başvurulabilir. Denetimler sonucunda bir eksiklik görülmüşse düzeltme istenecektir.
• Periyodik Kontrol Aşaması: Belgeler 3 yıl için geçerli olup, standarda uyulup uyulmadığı belli aralıklarla kontrol edilmektedir. Bu tür kontrollerle, sistemin sürekli geliştirilmesi ve işletmelerin standarda uyma konusunda mükemmelleşmeleri hedeflenmektedir.

SA8000 belgesini almak isteyen işletmelerin, üç türlü maliyete katlanmaları gerekmektedir. Ancak maliyet miktarları işletmenin yapısı, büyüklüğü, ulusal ya da uluslararası olması, örgütün karmaşıklığı gibi faktörlere göre değişmektedir. İlk maliyet unsuru, mevcut durumun tespiti için sistem politikalarının, prosedürlerinin, kontrollerinin ve kayıtlarının oluşturulması için harcanan zamandır. Bu aşamada dış yardım alınması tavsiye edilmektedir. İkinci maliyet ise düzeltici faaliyetler için katlanılan maliyettir. Örneğin işletmede çocuk işgören var ise bunların okula devam etmeleri için işten uzaklaştırılmaları ve eğitimleri için gereken fonun ayrılması gibi maliyetlerdir. Üçüncü maliyet unsuru ise diğer iki unsurdan daha az maliyetli olan belgelendirme ve denetlemedir. Bağımsız bir kuruluş tarafından denetlenen işletme, eğer şartlara uyduğu görülürse belgelendirilmektedir. Belgelendiren firmaya belirli bir miktar ödeme yapılmaktadır.

Küresel İlkeler Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından ilk olarak 31 Ocak 1999 tarihinde Dünya Ekonomik Forumu’nda yaptığı konuşma sırasında önerilmiş ve 26 Temmuz 2000 tarihinde Birleşmiş Milletler merkezinde başlatılmıştır. Küresel İlkeler Sözleşmesi’nin 10 ilkesi insan hakları, işgücü, çevre ve yolsuzlukla mücadele alanında evrensel olarak kabul görmüş beyannamelerden alınmış olup, küresel ilkeler sözleşmesi şirketlerden bu ilkeleri kavramalarını, desteklemelerini ve uygulamalarını beklemektedir. Küresel İlkeler Sözleşmesi’ni imzalamanın tek zorunluluğu her sene kurumunbu ilkeler çerçevesinde yaptıklarını kamuoyuna açık bir rapor ile duyurmasıdır. Bu gerekliliği yerine getirmeyenler için tek bir yaptırım vardır, o da listeden çıkarılmaktır.

Küresel İlkeler Sözleşmesi’ni imzalamanın tek zorunluluğu her sene kurumun bu ilkeler çerçevesinde yaptıklarını kamuoyuna açık bir rapor ile duyurmasıdır. Bu gerekliliği yerine getirmeyenler için tek bir yaptırım vardır, o da listeden çıkarılmaktır. Çok basit ve etkinliği düşük gözüken bir yaklaşım olmasına rağmen bu sözleşmeyi imzalayan şirketlerin bu ilkeler çerçevesindeki faaliyetlerini disiplin altına almalarına, ölçmelerine, her sene kendilerini geliştirecek yeni hedefler belirlemelerine ve kamuoyunun önüne sunmaları nedeniyle aykırı olabilecek davranışlardan daha büyük bir dikkatle kaçınmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle Küresel İlkeler Sözleşmesi dünyadaki en yaygın gönüllü
sorumluluk projesi haline gelmektedir. Küresel ilkeler sözleşmesi on temel ilkeden oluşmaktadır. Bu ilkeler aşağıda sıralanmıştır:

İnsan Hakları
İlke 1: İşletmeler evrensel düzeyde insan haklarının korunmasını desteklemeli ve saygı göstermelidirler.
İlke 2: İşletmeler insan hakları suistimallerine iştirak etmediklerinden emin olmalıdırlar.

İşgücü
İlke 3: İşletmeler, serbest sendikalaşma ve toplu iş sözleşme hakkının etkin bir biçimde tanınmasını sağlamalıdırlar.
İlke 4: İşletmeler, her türlü zorla çalıştırma ve mecburi çalışmanın durdurulmasını sağlamalıdırlar.
lke 5: İşletmeler, çocuk işçi çalıştırmaya son vermelidirler.
İlke 6: İşletmeler, çalışma yaşamında ayrımcılığın kaldırılmasını desteklemelidirler.

Çevre
İlke 7: İşletmeler, çevresel zorluklara karşı tedbir olarak başlatılan yaklaşımları desteklemelidirler.
İlke 8: İşletmeler, daha fazla çevre sorumluluğunu desteklemek için inisiyatifler üstlenmelidirler.
İlke 9: İşletmeler, çevre dostu teknolojilerin gelişmesini ve yayılmasını teşvik etmelidirler.

Cevap: “Adil İşgücü Örgütü düzenlemelerine göre tedarikçiler de işletmenin uyduğu kurallara uymak zorundadır. SA8000 ile aradaki fark ise şudur: Adil İşgücü Örgütü Düzenlemelerine göre tedarikçilerin standarda veya ilkelere uymuş olmaları, işletmenin bu tedarikçilerle iş yapması için bir ön şart değildir. Tedarikçilerin zamanla ilkeleri benimseyecek adımları atmaları yeterlidir. Halbuki SA8000’e göre kurallara henüz tam uymamış, SA8000 için gerekli düzenlemeleri yapmakta olan tedarikçilerle dahi çalışamamaktadır. SA8000 belgesini almak, o tedarikçi ile iş yapmak için bir ön koşuldur.

Yönetişim: Kurumun değerleri ve stratejisiyle davranış ve davranışlarından doğan sonuçlar arasında tutarlılık sağlar. Böylelikle kurumun kontrol süreçlerini daha etkili hale getirir.

AA1000 standartları; örgütlerin daha hesap verebilir, sorumlu ve sürdürülebilir olmalarına yardım eden prensip-temelli standartlardır. Bu standartlar yönetişim, işletme modelleri ve örgütsel stratejileri etkiler, sürdürülebilirlik güvencesi ve hissedar katılımına dair işlemsel bir kılavuz görevi görür. AA1000 standartları düşük karbon ve yeşil ekonominin gerektirdiği bütünleştirilmiş bir akıl yürütme için tasarlanmıştır ve yine bütünleştirilmiş raporlama ve teminatlandırmayı destekler. AA1000 standartlar serisi aşağıda sıralanan üç standardın birleşimi ile oluşmuştur:
• AA1000 Hissedar Standartları (AA1000SES): Örgütlerin amaç yönelimli, sağlam ve sonuca götürür şekilde hissedar katılımını güvenceye almak için bir çerçeve sunan bu standart 2005 yılında düzenlenmiştir.
• AA1000 Hesap Verebilirlik İlkeleri Standardı (AA1000APS): Bir örgütün sürdürülebilirlik sorunlarını tanımlama, öncelikli hale getirme ve yanıt vermesi için bir çerçeve sunan bu standart 2008 yılında düzenlenmiştir.
• AA1000 Teminat Standardı (AA1000AS): Hesap verebilirlik ilkelerini benimseyen bir organizasyonun bunu ne kadar başardığını, sürdürülebilirlik performansına dair halka sunduğu bilgilerin kalitesini ve bu organizasyonun doğasını değerlendirecek çerçeveyi sağlayan bu standart da 2008 yılında düzenlenmiştir