İŞ HAYATINDA STANDARTLAR

Üretim faktörlerine dikkatlice bakıldığında ‘insan’ın hem işgücü olarak hem de bütün üretim faktörlerini yöneten müteşebbis olarak en önemli üretim faktörü olduğu anlaşılır. Çalışanlar -bir firmayı diğerlerinden ayıran dinamik potansiyeli oluşturmaları sebebiyle- daima ‘firmanın en büyük varlığı’ olarak kabul edilirler. Binalar ve makineler doğal olarak yeni ürün oluşturamazlar, satış yapamazlar veya yeni müşteriler bulamazlar. Bir firmanın başarısı veya başarısızlığında anahtar faktör ‘insan’ dır. İnsan faktörü bilgi tabanlı ekonomilerde kârları arttıran başlıca faktördür.

Güvenlik Üretim Fonksiyonu;firmanın güvenlik harcamaları ile iş kazaları ve meslek hastalıkları arasındaki ilişkiyi gösteren negatif eğimli eğridir.

Marjinal Güvenlik Maliyeti;işverenin işyeri güvenliğini arttırmak için yaptığı harcamalardaki artışın üretim maliyetlerinde neden olduğu artışı gösteren kavramdır.

İlk olarak yaralanma ve ölüm risklerinin düşürülmesi firmanın daha düşük ücret düzeylerinde işçi çalıştırabilmesine imkân sağlar. İşçiler iş güvenliğine değer verdikleri için işlerini daha sağlıklı ve nispeten güvenli ortamlarda yapmak isterler. İkinci olarak daha yüksek iş güvenliğinin sağlanması iş kazaları sebebiyle üretimin durması sorununu azaltacaktır. İş yerinde daha az kaza olacağı için ayrıca yaralanan işçilerin rehabiltasyonu ve firma için önem taşıyan anahtar personelin üretim dışına çıkması sorunu da azalacaktır. Üçüncü olarak iş kazalarının azaltılması yeni işçilerin işe alınma ve eğitilme maliyetlerini de azaltacaktır. Dördüncüsü işyeri güvenliği firmanın beşeri sermayeye yaptığı firmaya özel (spesifik) eğitimin getirisinin sonlanmasını engelleyecektir. Çünkü iş kazaları firmanın maliyetlerine katlanarak eğittiği işçileri devre dışı bıraktığında firma yaptığı beşeri sermaye yatırımının karşılığını almamış olacaktır. Son olarak firma işçilerini iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı sigorta ettiriyorsa işyeri güvenliğinin artması sigorta maliyetlerini de azaltacaktır

Konjonktürel Dalgalanmalar:Ekonominin reel üretim hacminde gözlenen iniş ve çıkışlar konjonktür olarak adlandırılmaktadır. Konjonktür ekonomideki büyüme ve daralma dönemlerinin dönüşümlü olarak yaşanmasını ifade etmektedir. Konjonktür dönemi dört aşamadan meydana gelir: tepe, daralma, dip ve genişleme.

Az gelişmiş ülkelerde iş sağlığı ve güvenliği konusunda ulusal politikaların olmaması ve iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının oluşmamış olması, eğitim yetersizliği, iş sağlığı ve güvenliğine yeterli bütçenin ayrılmaması, güvencesiz çalışma ortamının yaygınlığı, tehlikeli işlerde iş güvenliğinin sağlanmasına yönelik kamuoyu baskısının olmaması özellikle küresel sermaye için işgücü maliyetlerini düşüren başlıca unusurlar olmaktadır.

Bazı araştırmalar işten önce 5 saat veya daha az uyuyan veya 16 saatten uzun süredir uyanık durumda olan işçilerin yorgunluk nedeniyle işte hata yapma ihtimallerinin önemli ölçüde arttığını göstermektedir.

Yorgunluk ve uykusuzluğun işgücünün performansını olumsuz yönde etkilediği kabul edilmektedir. Araştırmalar yorgunluğun etkilerini şu şekilde sıralamışlardır:

• Karar alma yeteneğinin azalması
• Karmaşık planlamalar yapabilme yeteneğinin azalması
• İletişim becerilerinin azalması
• Verimlilik ve performansın azalması
• Hafıza kaybı ve ayrıntıları hatırlayamama
• Çevredeki değişikliklere ve kendisine aktarılan bilgilere karşılık verememe
• Uyanık kalamama (araç kullanırken uyuma)
• Risk alma eğiliminin artması
• Unutkanlığın artması
• Hatalı değerlendirmeler yapmak
• Hastalığın, işe gitmemenin ve işçi devir hızının artması
• Kaza oranlarının artması

Makinelerin mekanik aksamlarından kaynaklanan iş kazalarına şu örnekler verilebilir:

RİSKLER

SONUÇLARI

Dönen miller, dişliler

Elbiselerin dolaşması, makineye kapılma

Birlikte hareket eden sert yüzeyler

Ezilme

Makaslar ve kesici aletler

Kesilme

Keskin uçlar

Kesilme ve delinme

Kablolar ve hortum bağlantıları

Kaymalar, takılmalar ve düşmeler

OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği dokuz başlık altında yayımlanmıştır.

Bir firmanın iş sağlığı ve güvenliği konusunda yatırım yapma kararı vermeden önce netleştirmesi gereken konular şunlardır: 

Doğru cevap B seçeneğidir.

Herhangi bir işçi işyerinde yaralandığı ve hastalandığı zaman kalıcı bir fiziksel hasar söz konusu ise tıbbi tedavi ve rehabilitasyon ve çalışılmayan süre nedeniyle önemli maliyetler ortaya çıkabilmektedir. Önceleri bu maliyetler işçiler tarafından karşılanmakta iken geçen yüzyılın başlarında öncelikle Almanya ve ABD’de kabul edilen kanunlar çerçevesinde ilgili maliyetlerin yükü işçilerden işverenlere aktarılmıştır.

Güvenlik Üretim Fonksiyonu; firmanın güvenlik harcamaları ile iş kazaları ve meslek hastalıkları arasındaki ilişkiyi gösteren negatif eğimli eğridir. İş kazalarını ve hastalıkları önlemek için daha fazla maliyete katlanılması gerektiğini göstermektedir. Harcamalar azaltıldığı zaman, iş kazası ve meslek hastalıklarının sayısı artacaktır. Yaralanma ve hastalık riski sıfıra yaklaştığında eğri dikleşmektedir. Eğri orijinden bakıldığında dış bükeydir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Firma için kâr maksimizasyonunu sağlayan optimal iş güvenliği düzeyi toplumsal açıdan da optimal düzey olabileceği gibi olmayabilir de. İşle ilgili riskler konusunda işçilerin mükemmel bir bilgiye sahip oldukları veya bilgilerinin eksik olduğu iki durum ayrı ayrı incelendiğinde ilk senaryo için şunlar söylenebilir; İşçilerin işlerin zararlı yönlerine, yaralanma ve ölüm risklerine ilişkin tam bir bilgiye sahip olmaları durumunda işverenin sunduğu iş güvenliği düzeyi toplumun refahını sağlayan düzey ile aynı olacaktır. İşçilerin iş riskleri ile ilgili tam bir bilgiye sahip olmaları durumunda riskli/zararlı çalışma ortamı sunan işverenler yeterli sayıda işçi bulabilmek için ücret farkı ödemek durumunda kalacaklardır. İşverenlerin işin risklerini telafi etmek
amacıyla yaptıkları bu fazladan ödemeler toplum açısından iş güvenliğinin sağlayacağı fazladan faydaya eşit olacaktır. Bu durumda şekildeki MGF eğrisi iş güvenliğinin hem özel (firma için) hem de toplum için marjinal faydasını göstereceğinden, E noktası güvenlik düzeyi toplum açısından da ‘optimal’ kabul edilen düzeyi gösterecektir. Ancak diğer senaryoda, işlerin içerdiği risklerle ilgili bilgilerin sınırlı olduğu ve/veya işçilerin kişisel hastalık, yaralanma/ölüm risklerini olduğundan daha düşük hesapladıkları durumda işverenler sosyal
açıdan optimal seviyeden daha az iş güvenliği sağlayacaklardır. Doğru cevap C seçeneğidir.

İş kazalarının önemli nedenleri arasında kişisel hatalar, yani yorgunluk ve uykusuzluk bulunmaktadır. Yorgunluk ve uykusuzluğun işgücünün performansını olumsuz yönde etkilediği kabul edilmektedir. Araştırmalar yorgunluğun etkilerini şu şekilde sıralamışlardır:
• Karar alma yeteneğinin azalması
• Karmaşık planlamalar yapabilme yeteneğinin azalması
• İletişim becerilerinin azalması
• Verimlilik ve performansın azalması
• Hafıza kaybı ve ayrıntıları hatırlayamama
• Çevredeki değişikliklere ve kendisine aktarılan bilgilere karşılık verememe
• Uyanık kalamama (araç kullanırken uyuma)
• Risk alma eğiliminin artması
• Unutkanlığın artması
• Hatalı değerlendirmeler yapmak
• Hastalığın, işe gitmemenin ve işçi devir hızının artması
• Kaza oranlarının artması

Ancak  iş sağlığı ve güvenliği alanında koruyucu alt yapının yetersizliği, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını diğerlerinden farklı bir açıdan etkilemektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bazı araştırmalar işten önce 5 saat veya daha az uyuyan veya 16 saatten uzun süredir uyanık durumda olan işçilerin yorgunluk nedeniyle işte hata yapma ihtimallerinin önemli ölçüde arttığını göstermektedir. Uzun süre uyanık kalmanın kandaki alkol düzeyine benzer sonuçları olduğu tespit edilmiştir. Buna göre 17 saat uyanık kalmak kanda 0.05 düzeyinde, 21 saat uyanık kalmak 0.08 düzeyinde ve 24-25 saat uyanık kalmak 0.10 düzeyinde alkol bulunması ile aynı etkiyi doğurmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Sık sık çıkarılan vergi afları, sosyal güvenlik afları ve borçlanma kolaylıklarının hem vatandaşların sisteme olan güvenlerini zayıflatan hem de kayıt dışına çıkmalarının fırsat maliyetini düşüren önemli bir kamu kaynaklı sorun olduğunu belirtmek gerekir. Bunun gibi sosyal güvenlik ve vergi mevzuatının bazı çalışma şekillerini kapsama almaması o faaliyetlerin ister istemez kayıt dışına çıkmasına sebep olan kamunun yasal düzenlemelerinden kaynaklanan sorundur. Dolayısıyla işveren için borçlanma kolaylıklarının sağlanmaması söz konusu değildir. Doğru cevap C seçeneğidir.

İş sağlığı ve güvenliği standartlarının gerek firmaya gerekse ekonominin geneline sağladığı çok sayıda doğrudan/dolaylı fayda vardır. Bunlar arasında firma karlılığının artması, firma imajının güçlenmesi, kurum sadakatinin güçlenmesi, güvenlik kültürünün oluşması var iken rekabet ile ilgili herhangi bir açıklamada bulunulmamıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

İş sağlığı ve güvenliği standartları işverenlerin iş ortamlarını işçilerin ölümüne veya ciddi fiziksel yaralanmalarına sebep olabilecek bütün bilinen zararlardan arındırmalarını zorunlu kılan düzenlemelerdir. Bir başka deyişle bu standartların ima ettiği optimal risk düzeyi ‘sıfır’dır. Ancak gerek firma sahipleri gerekse ekonomistler genelde kamunun bu alanda yaptığı düzenlemelerin ‘teknik olarak gerçekleştirilemeyecek’ bir düzeyi işaret ettiğini ve bu sebeple ‘uygulanamaz’ olduğunu ileri sürerek itiraz etmektedirler. Ayrıca iş sağlığı ve güvenliği standartlarına uymamanın mali cezası, genelde standartları yerine getirmenin maliyetinden oldukça düşüktür. Doğru cevap B seçeneğidir.

OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği'nde işçilerin sorumlulukları şu şekilde sıralanmıştır:
• Makina, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını doğru şekilde kullanmak,
• Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve kullanımdan sonra muhafaza edildiği yere geri koymak,
• İşyerindeki makina, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalardaki güvenlik donanımlarını kurallara uygun olarak kullanmak ve bunları keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek,
• İşyerinde sağlık ve güvenlik için ciddi ve ani bir tehlike olduğu kanaatine vardıkları herhangi bir durumla karşılaştıklarında veya koruma tedbirlerinde bir aksaklık ve eksiklik gördüklerinde, işverene veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisine derhal haber vermek,
• İşyerinde, sağlık ve güvenliğin korunması için teftişe yetkili makam tarafından belirlenen zorunlulukların yerine getirilmesinde, işverenle veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi ile işbirliği yapmak,
• İşveren tarafından güvenli çalışma ortam ve koşullarının sağlanması ve kendi yaptıkları işlerde sağlık ve güvenlik yönünden risklerin önlenmesinde, işveren veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi ile mevzuat uygulamaları doğrultusunda işbirliği yapmak.

Doğru cevap A seçeneğidir.