İŞ HAYATINDA STANDARTLAR - Deneme Sınavı - 29

Etik davranışta konu; neyin değerli, neyin değersiz olduğu; neyin erdem olduğu, neyin
erdem olmadığı; hangi türden eylemlerin yapılmasının doğru, hangilerinin yapılmamasının yanlış olduğuna ilişkin sorulardır. Bireyin etik davranışlarını belirleyen unsurlar ise
aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Bireyin ahlaki gelişim düzeyi,
• Ahlaki davranışı yönlendiren şartlar,
• Bireyin yaşı, aile çevresi ve ekonomik durumu,
• Normlar ve görgü kuralları,
• Toplumsal kültür ve değerler

Etik iki temel konu ile ilgilenir:
• İyi, doğru insan olmanın getirdiği özellikler ve
• Bireyin davranışlarını belirleyen kurallar

Etik standartların uygulandıkları alanları etki alanlarına göre kişisel etik, meslek etiği, iş etiği, toplumsal etik ve global etik uygulama alanlarına ayrılabilir.

ETİK LİDERLİK
Lider ve etik arasındaki ilişki oldukça uzun kabul edilecek bir zamandır tartışılmakta, tartışmalar ve yapılan çalışmalar daha yoğun olarak normatif etik kapsamında ele alınmaktadır. Normatif etik neyin ahlaki bakımdan doğru neyin yanlış, neyin iyi neyin kötü olduğunu ortay koyan bunun için belirli ölçütler sunup bu ölçütleri haklı kılma ve temellendirme ile uğraşan uygulamalı bir etik tarzıdır. Liderin etik veya ahlaki bakış açısı iyi/kötü, doğru/yanlış temelli olarak liderin ne yapması gerektiği üzerinde durmaktadır.

Etik liderlik kişisel faaliyetlerinde ve kişiler arası ilişkilerinde normatif olarak uygun faaliyetler sergileyen ve sergilemiş olduğu bu tarz faaliyetleri artırmayı hedefleyen bunu yaparken de iki yönlü iletişim, güçlendirme ve etkin düşünme yöntemlerini kullanan liderlik tarzıdır. Etik lider standartları oluşturur, dile getirir, anlaşılmasını sağlar, uygulama konusunda destekler, bu konuda takipçilerini sorumlu tutar ve etik davranışlarıyla takipçileri için aynı zamanda rol model teşkil eder. Rol model olarak takipçilerini/çalışanlarını doğruluk, dürüstlük, güvenilirlik, adalet vb. olgular çerçevesinde yönlendirirler. Bu yönüyle etik lider, liderlik faaliyetleriyle ilgili olarak etik ve etik olmayan davranışlarıyla takipçilerini etkileyerek proaktif bir çaba içerisindedir. Etik liderler çalışanlara sadece etik rol model değil, aynı zamanda çalışanların kendilerini rahatlıkla ifade etmelerine olanak sunan, bunu da yaparken belirli kuralların oluşmasını sağlayan kişiler olarak ortaya çıkarlar. Etik davranışlar sergileyen liderlerin, bireyin ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak, çalışanların haklarını dikkate alarak ve adil davranarak aslında bir nevi dönüşümcü liderlik özellikleri sergileyerek çalışanların örgütsel bağlılığı üzerinde olumlu etkiler bıraktığı ifade edilmektedir. Ancak bunun için etik liderlerin kişisel ve mesleki yaşamlarında da etik konusunda tutarlı olması ve süreklilik sağlaması önemlidir. Etik liderlik diğer liderlik tarzlarından etik içeriği bakımından ayrılmaktadır. Örneğin dönüşümcü liderlik tarzının da etik içeriği mevcuttur. Bu liderlik tarzı etiği sadece bir boyutta ve ikinci planda ele almaktadır. Etik liderlik ise tek boyut yerine etik kavramını bir bütün olarak ele almaktadır. Bu tarz liderlik diğer liderlik tarzlarından farklı olarak sosyal öğrenme teorisini de içine alarak bireylerin ödül ve ceza kavramıyla öğrenmelerine katkı sağlamaktadır.

ETİK STANDARTLAR
Etik standartlar, iş dünyasının belirsizlikleri en düşük düzeye indirerek işletmelerin giriştiği faaliyetlerde birey ve topluma zarar vermeyecek iş görmeleri için yol gösterici kurallar bütünüdür.

Etik Standartlara Katkı Yapan Faktörler
Bir toplumda etik standartların yükselmesine katkı sağlayan faktörler; daha iyi bilgilendirilmiş kamuoyu, sosyal baskılar, medyanın olayları sürekli takibi, işletmelerin sosyal sorumluluk duygusuna çok önem vermesi, işletmelerin duyarlılığı, üst yönetim kademesinin ahlaki eyleme verdiği önem, hükümet düzenlemeleri, yasalar ve mahkemeler, işletme yöneticilerinin profesyonellik anlayış ve eğilim düzeyinin artması şeklinde ifade edilebilir.
Etik Standartlara Olumsuz Etki Yapan Faktörler
Bir toplumda etik standartların gelişmemesine ya da olumsuz etkilenmesine neden olan
faktörler; toplumun standartlarının çok düşük olması, sosyal çözülme, aşırı iyimser toplum, dini kurumlar ve ailenin etkisinin azalması, düşük kalite, aşırı niceliksel istekler, işletmedekilere yöneticiler ve hissedarlardan gelen kâr baskısı, şirket politikaları, mevcut ekonomik koşullar, iş yapma maliyetleri, başarıya ilişkin stres, politik yozlaşma, hükümetlere olan güvenin çok düşük olması, açgözlülük, başarının ölçüsü olarak parayı görme ve paraya tapma, bireyin bencilliği, kişisel dürüstlük ve ahlaki karakterden yoksun olma, çok sayıda işletmenin düşük rekabet gücüne sahip olması ve çok sayıda işletmenin yarışması
şeklinde ifade edilebilir.

Gerçek kalite, bir işletmenin yerine getirmek üzere yola çıktığı hedeflere varmasıdır.

Hizmet kalitesinin temelde on bileşenden oluştuğu ifade edilmektedir. Bunlar:
Güvenilirlik: Performans tutarlılığın içermektedir. Hizmetin güvenilir ve doğru biçimde, verilen sözler doğrultusunda yapılması anlamına gelmektedir.
Duyarlılık/Karşılık Vermek: Çalışanların, müşterilere anında hizmet vermek ve yardım etmeye istekli olmalarını ifade etmektedir. Hizmetin zamanında olmasını içerir.
Yeterlilik: Hizmet sunmak için gerek firmanın gerekse de çalışan personelin gerekli bilgi ve beceriye sahip olmaları anlamına gelmektedir.
Erişebilirlik: Yaklaşılabilir olma ve ilişki kurma kolaylığını içermektedir. Hizmete kolay ulaşmayı, bekleme zamanının kısa olmasını, faaliyet saatlerinin uygun olmasını ifade
etmektedir.Nezaket: Müşteriyle ilişkide bulunan personelin kibarlığı, saygınlığı ve dostluğunu içerir.
İletişim: Müşterileri anlayabilecekleri dilde bilgilendirmek ve onların dinlemek anlamına gelir. Firma farklı müşteriler için dilini uydurabilmeli ve farklılaştırabilmelidir.
İtibar: Firmanın; inanılırlığı, güvenirliliği, dürüstlüğü ve müşteri çıkarlarını kalben hissetmeyi içermektedir. Firmanın ismi, ünü, çalışanlarının kişisel özellikleri itibarı oluşturan unsurlardır.
Güvenlik: Şüphe, tehlike ve riskten uzak olma. Fiziksel ve finansal güvenlik ile mahremiyet güvenliği oluşturan unsurlardır.
Müşteriyi Bilmek ve Anlamak: Müşteriyi ve müşteriye ilişkin ihtiyaçları bilmek için çaba sarf etmeyi içerir.
Fiziksel Varlıklar:Hizmetin fiziksel yanının içermektedir. Fiziksel tesisler, personelin, görünüşü, hizmet sunmak için kullanılan araç ve ekipmanlar fiziksel unsurları oluşturmaktadır.

İnternet Kullanımında Etik Kurallar: İnternet Etiği
İnternet kullanımında etik ise birey ve internet etkileşiminde ortaya çıkan çok boyutlu bir
kavramdır. İnternet üzerinde iletişimde bulunurken kabul edilebilir ya da edilemez davranışları belirleyen kurallara internet görgü kuralları (netiquette) ya da dilimizdeki kullanımıyla internet etiği denilmektedir. Günümüzde internet etiği ile ilgili kural oluşturma çabaları devam etmekle birlikte belli bir standart oluşmuş değildir.

Bu konudaki çabaların ilk ve en önemlilerinden biri
IETF’nin (Internet Engineering Task Force) 1995 yılının Ekim ayında yayınladığı, “resmi olmayan netiquette kılavuzu”dur. Kılavuzun birebir iletişim ve çoklu iletişime ait bölümlerinde tavsiye edilen bazı davranış biçimleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• Eğer size gelmiş bir mesajı bir başka kişiye ya da bir gruba yönlendiriyorsanız
(“forward” ediyorsanız) orijinal mesajın metnini değiştirmeyin. Eğer mesaj kişisel
nitelikte ise ve siz mesajı bir başka kişiye ya da bir gruba yönlendirecekseniz öncelikle sahibinden izin alın. Bir mesajı kısaltabilir ve sadece ilgili kısımlarını aktarabilirsiniz ancak bunu yaparken gerekli özeni göstermelisiniz.
• E-posta ile asla zincirleme mektuplar göndermeyiniz. Zincirleme mektuplar İnternette yasaktır.
• Bir şey gönderirken muhafazakâr, alırken liberal olun. Provoke edilseniz bile “ateşli” mesajlar göndermemelisiniz. Diğer taraftan ateşli mesajlar almaya şaşırmamalısınız. Ateşli yazılara yanıt vermemek basiretli bir davranıştır.
• Göndereceğiniz bir mesajın alıcısının kültürünün, dilinin, eğlence anlayışının sizinkinden farklı olabileceğini aklınızda tutun. Özellikle alaycılık konusunda dikkatli olun.
• Büyük ve küçük harfleri birlikte kullanın. SADECE BÜYÜK HARF KULLANIMI
SANKİ BAĞIRIYORMUŞSUNUZ GİBİ ANLAŞILIR.

• Bir mesaja duygusal yanıt vermeden önce aradan bir gece geçmesini bekleyin.

İnternet Etiği ile İlgili Kaygılar
Küresel boyutta bir iletişim ağı olan internetin belli bir merkezden kontrol edilmesi güçlüğü mahremiyet ihlalleri, fikri mülkiyet haklarının ihlali ve siber suçlar gibi bazı etik kaygıları da beraberinde getirmektedir.

Siber Suçlar: İnternetin yaygın olarak kullanılmadığı dönemlerde bilişim ortamında işlenen suçları ifade etmek için bilgisayar suçları (computer crimes) ve bilgisayar ihlalleri (computer abuse) gibi kavramlar kullanılmaktaydı. Daha sonra internetin etkinliğini arttırarak kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte, internet ve ona bağlı sistemler aracılığıyla işlenen suçları da kapsayacak şekilde söz konusu kavramlar, tek bir kavram altında birleştirilmiş ve “siber suç” (cyber crimes) kavramı kullanılmaya başlanmıştır

Kalite kavramının doğuş yeri ABD olmasına rağmen kaliteyi bugünkü anlamda ilk uygulayan ülke Japonya olmuştur.

Uygulamada farklılıklar bulunmakla birlikte bilgi güvenliği konusunda temel standartlar aynıdır:

• Kimliğin doğruluğu: İşlemleri tam olarak kimin yaptığı bilinmelidir.
• Yetki kontrolü: Kişinin yetkisine uygun işler yapmasıdır.
• Kimliğin gizliliği: Kişinin e-posta veya diğer bilgilerine istenmeyen kişilerin erişimlerinin engellenmesidir.
• Kişisel gizlilik: Kimin hangi işi yaptığı veya müşterinin hangi malı satın aldığı gibi bilgiler kimseyle paylaşılmamalıdır.
• Verinin bütünlüğünün korunması: Gerçek hayatta fatura ve resmi belge gibi varlıklar elektronik ortamda parçalara bölünerek saklanır. Bu parçalardan herhangi biri bozulursa yapılmak istenen işlem farklı bir anlam kazanır.
• İzleme: Yetkisiz erişim durumunda bunun kimin tarafından yapıldığı ve sistemin nerelerini etkilediğini tespit etmek için sistem sürekli izlenmeli ve izlenme sonuçları kaydedilmelidir.

Yukarıdaki standartlar arasında İzlenme yer almadığından Doğru Cevap C seçeneği olur.

Kötü amaçlı yazılım programları bilgisayar virüsleri, solucanlar ve Truva atları gibi birçok tehdit içermektedir. Virüsler, en tehlikeli ve en eski kötü amaçlı yazılımlar olarak kabul edilmektedirler. Organizmalardaki hücrelere bulaşan küçük parçacıklar olarak tanımlanan biyolojik virüslerden esinlenerek adlandırılan bilgisayar virüsleri, kendi kopyalarını çalıştırılabilir diğer kodlara veya belgelere yerleştirilerek yayılan ve kendi kendine çoğalan programlardır. Truva atları saldırganlara ağ portu üzerinden yasal olmayan erişim sağlayabilecekleri arka kapı açan yazılımlardır. Casus yazılım, kullanıcılara ait önemli bilgilerin ve kullanıcının yaptığı işlemlerin, kullanıcının bilgisi olmadan toplanmasını ve bu bilgilerin kötü niyetli kişilere gönderilmesini sağlayan yazılım olarak tanımlanır. Bilgisayar virüslerine benzer bir yapıda olan solucanlar, virüsler gibi bir başka çalıştırılabilir programa kendisini iliştirmez veya bu programın parçası olmazlar. Solucanlar, yayılmak için başka bir programa veya virüslerde olduğu gibi insan etkileşimine ihtiyaç duymayan, kendi kendini çoğaltan bir yapı arz ederler. Bu bilgilere göre Doğru Cevap B seçeneğidir.

Bilgi Teknolojisi Profesyonelleri Birliği'ne göre aşağıda hem hedef hem de suç aracı olarak bilgisayarın örneklerini verilmiştir.

Suçun Hedefi Olarak Bilgisayarlar
Korunan verilerin gizliliğini ihlal etmek
İzinsiz olarak bir bilgisayar sistemine erişmek
Korunan bir bilgisayara dolandırmak için bilerek erişmek
Korunan bir bilgisayara kasten erişmek ve bilerek veya dikkatsizce bir zarara sebep olmak
Korunan bir bilgisayara kasten zarar veren bir programı, program kodunu veya bir komutu bilerek iletmek
Korunan bir bilgisayara zarar vermek için tehdit etmek

Suç Aracı Olarak Bilgisayarlar
Ticari sırların hırsızlığı
Telifli entelektüel sermayenin yetkisiz kopyalanması
Dolandırma planları
Tehdit ve taciz için e-posta kullanma
Kasten elektronik iletişimi engelleme girişimi
Saklanan e-posta ve sesli postayı içeren elektronik iletişimlere yasa dışı olarak erişilmesi
Bir bilgisayar kullanarak çocuk pornografisi dağıtmak veya sahip olmak

Bu bilgilere göre Doğru Cevap E seçeneği olur.

Bir şirket için güvenlik tehditi oluşturan dış kaynaklar; Teröristler, organize suç, bilgi brokerları, rakipler, yabancı girişimler ve işletmeler, yabancı ulus-devletler, yerel istihbarat teşkilatı, hackerlar olarak ifade edilebilir. Seçenekler arasında yer alan müşteriler ise bir şirket için güvenlik tehditi oluşturan iç kaynaklar arasında yer alır. Dolayısıyla Doğru Cevap C seçeneği olur.

Bilgi sisteminin tüm parçalarını kapsayan bütünleşik bir koruma politika ve stratejileri geliştirilmelidir. Temel aşamalar;

biçiminde sıralanabilir. Bu bilgilere göre tüm öncüller doğrudur. Dolayısıyla Doğru Cevap E seçeneğidir.

Örgütler için sorumluluk kavramı çevre, çalışma ortamı, çalışanlar, toplum ve pazar piyasası gibi farklı alanları kapsamaktadır. Kaynaklar bu kapsamda doğrudan ele alınan bir alan değildir. Doğru yanıt E'dir.

Sosyal Sorumluluğun Ahlaki Boyutu: Ahlaki sorumluluklar, işletmelerin toplumun değerleriyle uyumlu bir şekilde faaliyet göstermesi üzerine odaklanan beklentilerin tümünü ifade etmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Sosyal sorumluluk standartları ile ilgili yapılan literatür taramasında en
çok karşılaşılan standartlardan bahsedilecektir. Bu standartlar ele alınış sırası ile aşağıdaki şekildedir:
• SA8000 Sosyal Sorumluluk Standardı,
• Küresel İlkeler Sözleşmesi (Global Compact),
• Adil İş gücü Örgütü Düzenlemeleri (FLA),
• Sullivan İlkeleri,
• AA1000 Standartları,
• ISO26000 Standartları

Doğru yanıt C'dir.

Tablo 6.1 incelendiğinde tedarikçi üreticilerin kontrolü dışındaki seçeneklerin ISO9000 standardı ile ilgili olduğu görülecektir. Doğru yanıt B'dir.