İNTERNET TABANLI PROGRAMLAMA - Deneme Sınavı - 14

RUBY NEDİR VE NE İŞE YARAR?
Ruby, Japon bilgisayar bilimcisi Yukihiro “Matz” Matsumoto tarafından geliştirilmiş bir programlama dilidir. Basitlik ve verimlilik dengesi üzerine inşa edilmiş olan tamamen nesne yönelimli bir dildir. 1993 yılında geliştirilmeye başlanmış ve 1995 yılının sonlarında ilk versiyonu olan Ruby 0.95 yerel bir Japon haber grubunda duyurularak kullanıma sunulmuştur.

Ruby Dilinin Temel Özellikleri
Ruby dilinin söz dizimi ve diğer yapılarından bahsetmeden önce sahip olduğu temel özelliklerden kısaca bahsetmek yerinde olacaktır. Bu özellikleri şöyle sıralayabiliriz:
• Tamamen nesne yönelimli bir dildir: Ruby, tamamen nesne yönelimli bir dil olarak
tasarlanmıştır. Ruby içerisinde her şey bir nesnedir ve kendisine ait özellikleri ve metotları bulunmaktadır. Programcının fazladan bir şeyler yapmasına gerek duyulmadan “sarmalama” ilkesinin gereği olarak nesnelere ait özelliklerin ve metotların dış ortamdan gizlenmesine imkân tanır. Programcıya sadece ihtiyaç duyduğu özelliklere erişmek için gerekli metotları etkinleştirmek kalır. “Kalıtım” ilkesinin gereği olarak bir sınıfın başka bir sınıfın özelliklerini ve metotlarını kullanmasına izin verir. Yine bir başka
nesne yönelimli programlama özelliği olan
“çok biçimlilik” ilkesini de başarıyla uygulayabilen dillerden birisidir.
• Çok sayıda programlama paradigmasını destekler: Ruby nesne yönelimli özelliklerinin
yanında fonksiyonel, zorunlu (imperatif)
ve yansıtıcı (reaktif) programlama paradigmalarını da destekleyen bir yapıya sahiptir.
• Yorumlanan bir dildir: Yorumlanan programlama dillerinde yazılmış olan bir kodun
çalıştırılması bilgisayarda yer alan yorumlayıcı adında bir yazılım sayesinde gerçekleştirilir. Bu yazılım derlenen dillerin aksine
kodumuzun tamamını tek seferde makine
diline dönüştürmek yerine; bu dönüştürme işlemini satır satır gerçekleştirmektedir.
Yine derlenen dillerde kodumuzda yapacağımız en ufak bir değişiklik bütün program kodunun tekrar derlenmesi anlamına
gelmektedir ki bu da geliştirme sürecini oldukça yavaşlatmaktadır. Yorumlanan dillerde ise bu durumun aksine yapılan değişiklik
herhangi bir zaman kaybına yol açmaz.

Ruby Kodunun Çalıştırılması
Ruby ile birlikte program yazabilmek için Ruby yorumlayıcısına ihtiyacımız olacaktır. Daha önce bahsettiğimiz gibi Ruby platform bağımsız bir dil olduğundan Windows, MAC OS, Linux gibi en çok tercih edilen işletim sistemlerinin yanı sıra NEWS-OS, SunOS, AIX, SVR4, Solaris, NEC UPUX, NeXTSTEP gibi pek fazla bilinmeyen işletim sistemleri tarafından da çalıştırılabilmektedir. Ayrıca Windows Phone, Symbian OS gibi mobil platformlar için kullanılabilecek versiyonları da mevcuttur. Ruby kodunu çalıştırmak için komut satırı üzerinden Ruby Yorumlayıcısını (MRI) veya Etkileşimli Ruby (IRB) yazılımını kullanabiliriz.

Ruby Dili Sözdizimi
Ruby dilinin söz dizimine ilişkin temel kuralları şöyle özetleyebiliriz:
• Bir Ruby programı art arda gelen ifadelerden oluşur. İfadeleri birbirinden ayırmak
için yeni satır veya noktalı virgül karakteri kullanılabilir. Bir ifade birden fazla satıra
bölünmek istenirse; bir önceki satır +, - gibi sağ taraftaki operandı eksik bir metot ile ya da ters bölü (\) karakteri ile bitirilebilir. Boşluk karakterleri (space, tab gibi) sadece metin türünden verilerin içerisinde yer aldıklarında önem arz ederler, bunun dışında Ruby bu karakterleri görmezden gelir.

Ruby ile geliştirilen uygulamalara ekstra özellikler ve işlevsellik katmak amacıyla kullandığımız paketlere “gem” adını vermekteyiz.

RUBY ON RAILS ÇATISI
Ruby on Rails (bundan sonra sadece Rails olarak bahsedilecektir), Ruby dili ile geliştirilmiş bir web uygulama geliştirme çatısıdır (framework). İnternet tabanlı uygulamalarda ihtiyaç duyulabilecek şeylere ilişkin varsayımlar kullanarak, uygulamaların çok kısa sürede ve kolayca geliştirilmesine imkan tanımaktadır.

Rails, beraberinde üretici (generator) adı verilen pek çok hazır komut dosyası ile birlikte gelir. Üreticiler, belirli görevleri hızlı ve kolayca yerine getirebilmemiz için tasarlanmışlardır ve rails uygulamalarında sıklıkla kullanılmaktadır. Kullanacağımız ilk üretici, uygulamamıza ilişkin temel yapıyı oluşturacak olan “new” üreticisi olacaktır. Bu üreticinin kullanımı terminal üzerinde “rails new uygulama_adı” komutunun çalıştırılması şeklindedir. Konsol çıktısı incelendiğinde bu kısacık komut ile birlikte Rails’in çok sayıda işlem yaptığını görmekteyiz. Yapılan bu işlemleri şöyle sıralayabiliriz:
• “create” komutu ile uygulamamızın ihtiyaç duyacağı tüm dosya ve dizinler oluşturuldu.
• “run bundleinstall” komutu ile uygulamamızın ihtiyaç duyduğu tüm paketlerin yüklenmesi sağlandı.
• “run bundle exec spring binstub --all” komutu ile uygulamamızı geliştirirken kullanacağımız rake ve rails araçları, daha hızlı çalışmalarını sağlamak amacıyla spring isimli uygulama ön yükleyicisi paketi ile entegre hale getirildi.

Rails yönlendiricisi ile birlikte kullanabileceğimiz HTTP metotları GET, POST, PUT, PATCH ve DELETE olmak üzere beş adettir.

Rails, MVC adı verilen, ModelGörünüm(View)-Kontrolör(Controller) yazılım mimarisi desenini kullanmaktadır.

Tüm internet tabanlı uygulamalarda kullanıcının uygulama ile iletişime geçmesi istemci-sunucu ilişkisi olarak adlandırılan bir yapı içerisinde yer alır. Rails açısından bu ilişkinin geçtiği basamakları şu şekilde özetleyebiliriz:
1. Bir istemcinin uygulamamız ile iletişime geçmesi sırasında gerçekleşecek olan ilk adım, sunucudan bir HTTP isteğinde bulunulmasıdır. Bir HTTP isteği kaynağın URL adresi, istek metodu ve başlık bilgilerinden oluşur.
2. İsteği alan sunucu, onu Action Dispatch bileşenine iletir. Bu bileşen, istenilen kaynağa ilişkin URL adresi ile uygulamanın rota tablosunda yer alan kayıtları karşılaştırır. Eşleşme bulması durumunda bu rotaya karşılık olarak belirtilmiş olan kontrolöre ilişkin eylemi çalıştırır ve (varsa) parametreleri de gönderir. Böylece kontrol Action Controller bileşenine geçer.
3. Eylemin çalıştırılması sırasında veri tabanı ile etkileşim gerekliyse; Action Controller
bileşeni, Active Record bileşeni ile etkileşime geçer ve bu bilesen veri tabanındaki
gerekli işlemleri gerçekleştirir.
4. Action Controller daha sonra kontrolü Action View bileşenine devrederek görünümlerin oluşturulmasını sağlar. Oluşturulan görünümler tekrar Action Controller bileşenine iletilir.
5. İletişimin son adımı da HTTP yanıtının oluşturularak, istemciye gönderilmesi olacaktır.

Javascript (JS) günümüz internet teknolojisinin bel kemiği teknolojilerinden biridir. HTML sayfaların içeriklerini ve semantik dizilimlerini işaretlerken, CSS bu içeriklerin sunumunu düzenleyen katman konumundadır. JS ise bu tablodaki programlama bileşenidir. ASP ve PHP gibi sunucu tabanlı bir teknoloji olmayan JS, çoğu tarayıcı tarafından desteklenen standart bir dildir. JS işlevselliği, kolay öğrenilebilmesi ve esnek yapısı sayesinde son zamanlarda önemli derecede popüler hale gelmiştir. Bu popülaritenin bir nedeni de programcıların ve tasarımcıların işlerini önemli derecede kolaylaştıran, ücretsiz dağıtılan ve sürekli geliştirilen JS kütüphaneleridir. JS kütüphaneleri programcıların ihtiyacı olan temel işlevleri, elementleri ve özellikleri sağlayan, JS temelli uygulama geliştirme sürecini kolaylaştıran ve kısaltan hazır kodlarıdır. JS kütüphanelerinin temel amacı tasarımcıların ve programcıların yazmak zorunda kalacağı rutin kodları en aza indirgeyerek iş akışlarını ve proje geliştirme süreçlerini hızlandırmaktır.

Projelerde JS kütüphanelerini kullanmanın pek çok yararı bulunmaktadır. Bunları; tekrar kullanılabilirlik, ücretsiz yardım kanalları, yapısallık ve genişletilebilirlik olmak üzere dört başlık altında ele almak mümkündür.

AngularJS
Google tarafından desteklenen açık kaynak kodlu bir uygulama geliştirme kütüphanesidir. AngularJS veriye dayalı tek sayfalık karmaşık uygulamaların üretilmesi için gerekli tüm araçları sağlamaktadır. AngularJS günümüzde pek çok büyük firmanın internet araçlarında kullanılmaktadır. 2014 yılında ilan edilen ve günümüzde kullanılan AngularJS 2 versiyonuyla JS’in geliştirilmiş bir versiyonu olan TypeScript ile programlanmaya başlanmıştır. AngularJS MVC yazılım geliştirme yaklaşımını temel almaktadır. Modeller ve arayüzler arasında iki yönlü veri bağlantısı oluşturabilmektedir. Bu sayede verideki değişimler iki yönde anında güncellenebilmektedir. AngularJS başka hiçbir kütüphaneye gerek duymadan büyük çaplı uygulamaların önyüzlerini (front-end) geliştirmenize izin verebilir.

Kullanıcının gördüğü arayüzlere ön yüz (front-end) denmektedir. Bunun yanında, uygulamaların arkasında çalışan veri tabanı erişimi, hesaplama rutinleri gibi işlevlere ise arka yüz (back-end) adı verilmektedir.

React
Büyük çoğunluğu Facebook tarafından geliştirilen React, açık kaynak kodlu bir ön yüz geliştirme aracıdır. React daha çok MVC modelindeki V parçasına yani kullanıcı arayüzü elementlerine odaklanan bir kütüphanedir. Büyük çaplı tek sayfalık uygulamalar üretmek için ideal bir kütüphanedir. En önemli avantajı HTML DOM mimarisine oranla çok daha hızlı çalışan bir sanal DOM üretmesidir (HTML DOM kavramı JQuery başlığı altında detaylı bir şekilde araştırılabilir). Sanal DOM bir JS nesnesi olduğundan, bu nesne üzerinde işlem yapmak HTML DOM nesnelerine erişerek işlem yapmaya oranla oldukça hızlıdır. Verideki herhangi bir değişimde sanal DOM bu değişiklikleri otomatik olarak arayüze aktarmaktadır.

React, JS içinde kullanılabilecek XML’e benzer özelliklere sahip JSX adında bir sentaks kullanmaktadır. Bu sayede React kodlarının anlaşılması HTML ya da XML bilen bir tasarımcı için oldukça kolaydır.

Underscore
UnderscoreJS programcıların çoğu projede tekrar tekrar yazmak zorunda kaldıkları genel amaçlı araç fonksiyonlarını sağlayan bir kütüphanedir. Bu kütüphanede nesneler, diziler, fonksiyonlar ve yığınlar üzerinde işlem yapabilen pek çok metot sağlanmaktadır. Örneğin, kütüphanenin sağladığı first metodu, bir dizideki ilk n elementi çevirmek için özelleşmiştir. Bu metot _.first(dizi, [n]) sentaksıyla çağırılmaktadır. Buradaki n değeri, diziden ilk kaç elementin çekileceğini belirler. Örneğin _.first(meyveler, 3) ifadesi, meyveler dizisindeki ilk üç elementi çevirmektedir. Kütüphane bunun gibi pek çok metot sağlamaktadır.

BabylonJS
BabylonJS modern web standartlarını kullanarak, güncel tarayıcılarda çalıştırılabilen üç boyutlu oyunlar üretmek için araçlar sağlayan bir kütüphanedir. Kütüphane WebGL teknolojisini kullanabilmektedir. Fizik motoru, çarpışma denetimi, animasyon motoru, ses ve parçacık sistemleri gibi oyun oluşturmak için gerekli tüm teknolojiler bu kütüphane tarafından sağlanabilmektedir. Kütüphane ile gerçekleştirilmiş projeleri ve kütüphanenin yeteneklerini incelemek için resmi web sitesi http:// www.babylonjs.com adresini ziyaret edebilirsiniz.

Bootstrap
Bootstrap, internet siteleri ve internet tabanlı uygulamaların kullanıcı arayüzlerini oluşturmak için kullanılabilecek bir kütüphanedir. Bootstrap öncelikle akıllı telefon, tablet bilgisayar gibi mobil cihazları hedef alan bir felsefe ile geliştirilmiştir. Bootstrap ile üretilen sayfalar ve uygulamalar, mobil cihazların internet tarayıcılarında sorunsuz bir şekilde çalışmakta ve görüntülenebilmektedir. Oldukça çeşitli ekran boyutları ve piksel yoğunlukları olan mobil cihazlarda içeriklerin okunabilir ve düzgün gösterilebilmesi için metin (tipografi), yerleşim ve ölçekleme özellikleri sunulmaktadır. Bunun yanında kütüphane günümüz internet teknolojilerinde sıklıkla kullanılan pek çok elementi (menü çubukları, manşetler, sekmeler, listeler, tablolar vb.) hazır olarak sunmaktadır.

JQuery, internet programcılığını kolaylaştıran bir JS kütüphanesidir. JQuery’nin temel amacı, JS ile gerçekleştirilen genel programlama görevlerinin, daha az kod ile gerçekleştirilmesidir. Platformun sloganı “daha az kod ile daha fazla üretimdir” [write less, do more].

JQuery’nin temel amacı internet programcılığını kolaylaştırmak ve hızlandırmak olduğundan, öğrenilebilmesi için temel düzeyde HTML, CSS ve JS bilgisi gerektirir. JQuery’nin en temel işlevleri HTML DOM üzerinde gerçekleştirilmektedir. Bunun yanında JQuery, elementlerin CSS özelliklerini düzenleyebilir. JQuery’nin temel işlevleri aşağıdaki şekilde listelenebilir:

1. HTML/DOM düzenleme: Sayfadaki HTML DOM üzerinde ekleme, silme ve düzenleme işlemleri gerçekleştirilebilir.
2. CSS düzenleme: Sayfadaki elementlerin CSS stilleri üzerinde düzenleme yapılabilir.
3. HTML olaylarına tepki verme: HTML’nin sağladığı tüm olaylara tepki verecek fonksiyonlar hazırlanabilir.
4. Görsel efekt ve animasyonlar: Bir elementi soluklaştırarak silme, bulunduğu ortamda sağa sola hareket ettirme gibi pek çok hazır görsel efekt ve animasyon sağlanmaktadır.
5. AJAX: Sayfayı yenilemeden arka planda bir sunucudan veri çekme, sunucuya veri gönderme ve alınan sonuçlara göre sayfa içeriğini düzenleme işlemleri yapılabilir.

Fare Olayları

click: Fare ile tıklama
dblclick: Fare ile çift tıklama
mouseenter: Farenin elementin üzerine gelmesi
mouseleave: Farenin elementin üzerinden ayrılması

Klavye Olayları
keypress: Kullanıcının klavyeden bir tuşa basarak elini çekmesi
keydown: Kullanıcının klavye tuşuna basması
keyup: Kullanıcının klavye tuşundan elini çekmesi

Form Olayları
submit: Formun submit düğmesi ile gönderilmesi
change: Bir elementin değerinin değişmesi
focus: Bir elementin klavye odağına alınması
blur: Klavye odağının elementten ayrılması

Pencere Olayları
load: Bir elementin tüm alt elementlerinin yüklenmesinin tamamlanması
resize: Tarayıcı penceresinin boyutlandırılması
unload: Pencerenin farklı bir internet adresine gitmesi