İNSAN VE TOPLUM

Post-yapısalcılık içinde sağlık ve hastalık sosyolojisine en çok katkısı olan sosyolog Foucault’dur. Foucault, tıbbın bilgiyi biçimlendirişi ile ilgilenmiş, “Kliniğin Doğuşu” (1973) adlı eserinde, hastalıkların bedene bakışın ürünü olduğunu, hastanın bedenini görme biçimi değiştikçe tıbbi uygulamaların yeni biçimlerinin ortaya çıktığını göstermiştir. Ayrıca sağlıkla ilgili düşüncelerinde daha çok hastalık kategorisinin gelişimine ve tıp mesleğinin üretilmesine odaklanmıştır.  Doğru cevap C’dir.

1950-60 yılları arasında sağlık hizmetleri ticarileşmeye başlamış, koruyucu sağlık hizmetlerinden çok tedavi edici hizmetlere odaklanılmıştır. Ayrıca, artan kentleşmenin etkisiyle sağlık hizmetleri kentlerde yoğunlaştığı için sağlıkta kent-kır eşitsizliği artmıştır. Doğru cevap B’dir.

Sağlık sosyolojisi’ terimi ilk olarak, 1894’te Charles McIntyre tarafından kullanılmıştır.

Sağlık sosyolojisinin gelişimi, üç dönemde incelenebilir (Twaddle, 1992). Bu dönemler (a) tıpta sosyoloji, (b) tıp sosyolojisi ve (c) sağlık ve hastalık sosyolojiSİdönemidir. 

Sağlık ve hastalığın biyomedikal modeli, Batı tıbbında uzun zaman hakimiyetini korumuş olan bir paradigmadır. Bu model, tıbbi bilginin nesnel ve yansız olduğunu, zihnin ve bedenin birbirinden ayrı olduğunu ve bedenin makineler gibi tamir edilebilecek mekanik bir şey olduğunu varsayar. Hastalıkların, genellikle parazit, virüs, bakteri ya da gen gibi belirli ve tanımlanabilir aracılar yüzünden oluştuğunu ileri süren doktrini kabul eder ve hastalıklara neden olan sosyal, ekonomik, politik, psikolojik faktörleri görmezden gelir. Bu nedenle tıbbi sorunların ancak ilaçla veya makinelerle, yani teknolojik araçlarla çözülebileceğini savunur 

Sağlık (ve hastalık) sosyolojisi, sağlığın ve hastalığın, toplumda nasıl üretildiğini, nasıl dağıtıldığını, bu süreçlerin toplumsal yapılarla olan ilişkilerini inceler.Doğru cevap C'dir.

Marksist yaklaşıma göre hastalıkların nedeni kapitalist toplum örgütlenmesidir. 

Marksist yaklaşımın temel ilkesi, sağlık hedefi ile kâr hedefi arasında bir çelişki olduğudur. 

Sağlık sosyolojisi’ terimi ilk olarak, 1894’te Charles McIntyre tarafından kullanılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Illich ölüm ve hastalanma oranlarındaki iyileşmenin, tıbbi müdahalelerden çok, çevresel faktörler sayesinde gerçekleştiğini, tıp kurumunun çıkara dayalı teşhis ve tedavilerinin yarardan çok zarar sağlayarak ölüme, hastalığa, ağrıya ve acıya neden olduğunu belirtir. Illich (1995 [1975]), sağlığın, doktorların yanlış teşhis ve tedavileri, aşırı ilaç yazmaları ve benzeri müdahalelerle kötüleştirmesini klinik iatrojenez olarak adlandırır. 

Biyomedikal model hastalıklara neden olan sosyal, ekonomik, politik, psikolojik faktörleri görmezden gelen indirgemeci bir yaklaşımdır. Doğru cevap D'dir.

Sağlık politikalarının, ilaç firmaları gibi sağlıksızlık yaratan endüstriyel kuruluşları desteklemesi ya da devlet bütçelerinin, halk genellikle yararlanamadığı halde, ağırlıklı olarak tıbba aktarılması da sağlığı kötüleştirmektedir. Bu durum, sosyal iatrojenez olarak ifade edilir. 

Yorumlayıcı yaklaşım, tıbbi bilginin, bilimin rasyonel ilerleme sürecinden çok, toplumsal ilişkiler tarafından üretildiğini ileri sürer ve bu süreci, tıbbi kozmolojiler kavramıyla açıklar. Tıbbi kozmoloji, tıbbi bilginin üretilmesindeki toplumsal ilişkilere gömülü, toplumsal etkileşim biçimleridir. Beş tip tıbbi kozmoloji vardır:

Birinci kozmoloji, yatak yanı tıbbıdır. 1770’lerden 1800’lere kadar süren bu dönemde hasta, doktorun patronu konumundadır. Doktorun yaptıklarını değerlendiren hastanın kendisidir. Bu nedenle, müşterinin doktor üzerinde önemli bir etkisi vardır. Doktor, rekabet ortamı içinde diğer doktorlara yönelmemesi için müşterisinin kişisel isteklerini dikkate almaktadır (Jewson, 1976:233). Bu dönemde tıbbi uygulamalar, doktorların ücretlerini ödeyebilecek derecede zengin olan, küçük bir azınlık tarafından kontrol edilmektedir. Bu dönemde hasta, tüm yönleriyle bir bütün olarak görülür. Hastalık da sadece bedene değil, bütün olarak insana olan bir şey olarak, “hem fiziksel hem de manevi öğeleri içeren insan dengesindeki bir eksiklik” ya da bozulma olarak kabul edilir (White, 2002:121). 

İşlevselci Yaklaşım içinde sağlık sosyolojisine en önemli katkıyı, hem tıp mesleği
hakkında yaptığı analizle, hem de “hasta rolü” kavramıyla, Talcott Parsons’ın yaptığı söylenebilir. Doğru cevap B'dir.

Medikalizasyon, tıbbın modern toplumda sahip olduğu toplumsal kontrol mekanizması işlevini yürütmesini sağlayan bir araçtır. Neyin hastalık olarak tanımlanacağına karar verme konusunda doktorlar, sıradan insanlardan çok daha fazla güce sahiptir. Doğru cevap E'dir.

Tıbbi bilgiye artık internet üzerinden ulaşılması, bir yandan bilginin farklı biçim ve yorumları nedeniyle tıbba olan güveni azaltmakta, bir yandan da hastalarla doktorlar arasındaki ilişkinin niteliğini değiştirmektedir. Bu dönemde, kendi sağlığı için tıbbi bilgi arayan, önceki kozmolojilere kıyasla kendi bedeni ve sağlığı hakkında çok daha fazla bilgiye sahip olan “uzman hasta”lar söz konusudur (

Neo-liberal politikalar işsizliğin artmasına, ücretlerin düşmesine, elektrik, su, ulaşım hizmetlerinin özelleştirilmesine, devletin küçülerek, eğitim ve sağlık hizmetlerinden çekilmesine neden olmuştur (Terris, 1998). Bu gelişmelerin, sağlık açısından son derece olumsuz sonuçları vardır. Doğru cevap A'dır.

Dördüncü kozmoloji, 20. yüzyılda gelişen gözetim tıbbı (surveillance medicine) dönemidir. Bu dönemde nüfusun sağlıkla ilgili bilgileri, anket gibi tekniklerle toplanmaktadır. Tıbbi bilgi büyük ölçüde sağlığa yönelik risklere odaklanmakta ve bu risklerden korunmak adına, doğumdan ölüme kadar insan yaşamının tamamı, medikalize edilmektedir. Bu dönemde hastalık, henüz gerçekleşmemiş ama her an gerçekleşebilecek bir potansiyel, bir risk olarak görülmektedir. Bu risklerden korunmak için, nüfusa ait bilgiler toplanarak nüfus gözetim, denetim ve kontrol altında tutulmaktadır (Armstrong, 2002). 

Üçüncü kozmoloji, laboratuvar tıbbı (laboratory medicine) dönemidir. Bu dönem, 1840’lardan 1870’lere kadar sürer. Bu dönemde tıbbi bilgiyi artık bilim insanları, yani ‘laboratuvardakiler’ kontrol etmektedir. Doktorun da hastanın da yerini, bilimsel testler almıştır. Bu dönemde artık hastanın duygusal varlığı tamamen kapsam dışındadır. Hasta, analiz edilecek maddi bir ‘şey’ haline gelmiş, hastalık da doktorlardan çok, biyolog ve kimyacıların alanına giren ve laboratuvarda saptanabilecek biyolojik ve kimyasal bir süreç olarak (Jewson 1976:238) görülmeye başlanmıştır. 

Bölgesel eşitsizliklerden dolayı dünya nüfusunun %85’ini oluşturan alt ve orta gelir grubundaki ülkeler, dünyadaki toplam hastalık yükünün %92’sine sahiptir. Doğru cevap B'dir.

Yaş, cinsiyet, kalıtımsal faktörler veya beslenme tarzı, hareketsizlik, sigara ya da alkol tüketimi sağlığı etkileyen bireysel yaşam tarzı faktörleridir. Doğru cevap A'dır.