İNSAN VE TOPLUM

Sağlık sosyolojisi çerçevesinde, bu faktörlerin, sağlık üzerindeki etkisi ile ilgili yapılan çok sayıda çalışma, bireylerin sağlıklarının; yurttaşı oldukları ülkenin gelişmişlik düzeyinden, yönetim şekli ve sağlık politikasından, yaşadıkları alanın kentsel mi kırsal mı olduğundan, toplumsal sınıflarından, toplumsal cinsiyetlerinden, ırkları ve etnik gruplarından, gelir düzeylerinden, çalışma koşullarından, eğitim düzeylerinden ve sosyal statülerinden etkilendiğini ortaya koymaktadır.

Biyomedikal model, hastalıkların, genellikle parazit, virüs, bakteri ya da gen gibi belirli ve tanımlanabilir aracılar yüzünden oluştuğunu ileri süren doktrini kabul eder ve hastalıklara neden olan sosyal, ekonomik, politik, psikolojik faktörleri görmezden gelir. Bu nedenle tıbbi sorunların ancak ilaçla veya makinelerle, yani teknolojik araçlarla çözülebileceğini savunur.

Marksist yaklaşım, sağlık bakımını ve tıbbı, kapitalizmin bir parçası olarak ve kapitalizmle ilişkisi üzerinden açıklamaktadır.

Illich (1995 [1975]), sağlığın, doktorların yanlış teşhis ve tedavileri, aşırı ilaç yazmaları ve benzeri müdahalelerle kötüleştirmesini klinik iatrojenez olarak adlandırmaktadır.

Beş tip tıbbi kozmoloji vardır. Bunlar; yatak yanı tıbbı, hastane tıbbı, laboratuvar tıbbı, gözetim tıbbı ve internet tıbbıdır.

Medikalizasyon (tıplaştırma), tıbbın önceden tıbbi sayılmayan alanlarını tıplaşltırması ve önceden tıbbi olduğu düşünülmeyen konularda uzman olduğunu iddia ederek tıbbın kapsamını bu alanları da içine alacak şekilde genişletmesi olarak tanımlanabilir.

Post-yapısalcılık içinde, sağlık ve hastalık sosyolojisine en çok katkısı olan sosyolog Foucault’dur.

Soruda tanımı verilen kavram, sağlık (ve hastalık) sosyolojisinin açıklamasıdır.

Dünya Sağlık Örgütünün sağlık tanımında, fiziksel, zihinsel ve sosyal boyutların herhangi birinin göz ardı edilmediği bir bütüncül yaklaşıma vurgu yapılmaktadır.

Sağlığın ve hastalığın sosyal modelinde, tedavi edici uygulamalardan çok, önleyici uygulamalara yer verilmektedir. A, B, D ve E seçeneğindeki durumlar, biyomedikal modelin savunduğu ilkelerdir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır. Toplumun sağlıklı beslenme konusunda bilgilendirilmesi, önleyici hizmetlerden bir tanesidir.

Sağılığı etkileyen bireysel faktörler, yaş, cinsiyet, kalıtımsal faktörler, hareketsizlik, madde kullanımı, beslenme tarzı gibi faktörlerdir. Temiz suya erişim de sağlığı etkileyen bir faktör olmakla birlikte, bireysel bir faktör değildir.

Soruda sunulan bilgiler, ilgili ülkenin sağlığı etkileyen genel sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel koşulları iyileştirmeye çalıştığını göstermektedir. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Parsons’a göre, tıbbın en önemli işlevlerinden biri, kimin hasta olarak kabul edilip kimin edilemeyeceğini belirlemesidir. Çünkü ona göre, çok fazla sayıda insanın hasta rolüne girmesi, sosyal sistemin sürekliliğini tehlikeye sokacaktır.

Medikalizasyon, tıbbın önceden tıbbi sayılmayan alanlarını tıplaştırması ve önceden tıbbi olduğu düşünülmeyen konularda uzman olduğunu iddia ederek tıbbın kapsamını bu alanları da içine alacak şekilde genişletmesi olarak tanımlanmaktadır.

Neo-liberal politikalar işsizliğin artmasına, ücretlerin düşmesine, elektrik, su, ulaşım hizmetlerinin özelleştirilmesine, devletin küçülerek, eğitim ve sağlık hizmetlerinden çekilmesine neden olmuştur. Dolayısıyla, devletin sağlık yatırımlarını artırması söz konusu değildir.

Neo-liberal ekonomi politikaları, hastalıkların nedenlerini, kötü sağlığın yoksullukla, işsizlikle, gelirle, toplumsal cinsiyetle, hiyerarşiyle, etnik durumla, bölgesel ve eğitimsel eşitsizliklerle ilişkisini gizlemekte ve bireylerin, kendi kontrollerinde olmayan koşullardan ötürü kendilerini suçlamalarının sağlamaktadır. Bu nedenle, yoksullukla ilişkili olan yetersiz beslenme nedeniyle hastalanan bireylerin kendilerine kızmaları, Neo-liberal ekonomi politikalarının bireyler üzerinde yaratmaya çalıştığı temel algının yansımalarından biri olarak kabul edilebilir.

Soruda sunulan açıklama, sağlık eşitsizlikleri kavramı ile ifade edilmektedir.

Marksist yaklaşım, sağlık bakımını ve tıbbı, kapitalizmin bir parçası olarak ve kapitalizmle ilişkisi üzerinden açıklar. Hastalıklar da tedaviler de kapitalist ekonomik sistemin ürünüdür. Marksist yaklaşıma göre tıp, kapitalist ekonominin bir parçasıdır ve tedavi açısından bir faydası olmasa da kâr amacıyla teknolojik gelişmeleri desteklemektedir. Bu yaklaşıma göre, tıbbi bilgi de kapitalist sistemin verdiği zararları doğal ve biyolojik göstererek, hastalıkların politik ve ekonomik nedenlerini gizleyen bir ideolojik araçtır.

Tıp sosyolojisi (sociology of medicine/medical sociology) dönemi, bu alanda 1960’lar ve 70’ler boyunca yapılan çalışmaları kapsayan dönemdir. Bu dönemde yapılan çalışmalarda tıp eleştirilmeye başlanmış; modern tıbbın meşruiyeti, tıp mesleğinin sınırları ve tıbbi örgütlerin işlev ve işleyişleri sosyolojik olarak sorgulanmış, sağlığa ve hastalığa ilişkin, tıbbi iktidarın görüşleri yerine, sıradan insanların yaklaşımlarına odaklanılmıştır.

Kültürel- davranışsal açıklamalar, sağlığın bağımlı değişken olduğunu, beslenme tarzı, egzersiz, sigara ve içki içme faktörleri gibi davranışsal ve kültürel faktörlerin bir sonucu olduğunu vurgular. Aslında bu davranışların çoğu sosyal ve ekonomik pozisyonla ilişkilidir. Barınma koşulları kötüleştikçe hastalanma sıklığı artmaktadır, üstelik sigara içme veya istihdam edilme faktörleri kontrol altında tutulduğunda bile, bu ilişki görülmeye devam edebilir.