İNSAN VE TOPLUM

Sağlık ve hastalık sosyolojisi olarak da bilinen sağlık sosyolojisi, sağlığı bir toplumsal kurum olarak ele alır ve sağlık, hastalık gibi kavramların, tamamen biyolojik gerçekliklerin ifadesi değil, toplumsal olarak inşa edilmiş kavramlar olduğunu varsayar.

Sağlık sosyolojisinin gelişimi, üç dönemde incelenebilir. Bu dönemler (a) tıpta sosyoloji, (b) tıp sosyolojisi ve (c) sağlık ve hastalık sosyoloji dönemidir. Tıpta sosyoloji dönemi, sağlıkla ilgili sosyolojik çalışmaların 1960’lara kadar olan kısmını kapsar.

Birinin sağlıklı olduğunu ifade ettiğimizde, sadece o sırada hasta olmadığını kastetmeyiz. Daha kapsamlı bir iyilik halini kastederiz.

İnsanların en önemli ölüm nedenlerinin enfeksiyonlar ve akut hastalıklardan kalp hastalığı, kanser gibi kronik hastalıklara doğru dönüşmesi epidemiyolojik dönüşüm ya da epidemiyolojik eşik olarak bilinmektedir.

Biyomedikal model, Tıbbi bilginin nesnel ve yansız olduğunu, zihnin ve bedenin birbirinden ayrı olduğunu ve bedenin makineler gibi tamir edilebilecek mekanik bir şey olduğunu varsayar.

İşlevselci Yaklaşım içinde sağlık sosyolojisine en önemli katkıyı, hem tıp mesleği hakkında yaptığı analizle, hem de hasta rolü kavramıyla, Talcott Parsons’ın yaptığı söylenebilir.

Parsons, hastalığın fiziksel bir varlık değil, toplumsal bir olgu olduğunu savunur. Bireyler, gündelik yaşamda uymaları beklenen normlara uymak istemedikleri ya da genel kültürel ölçütlere ulaşamadıkları zaman, ‘hasta’ rolüne girerek bu rollerden ve beklentilerden kaçarlar.

Marksist yaklaşıma göre tıp, kapitalist ekonominin bir parçasıdır ve tedavi açısından bir faydası olmasa da kâr amacıyla teknolojik gelişmeleri desteklemektedir.

Ivan Illich, Tıbbın, yararsız tedavilerle hastalara yarardan çok zarar verdiğini, toplumu sağlıksız kılan koşulları iyileştirmek yerine kötüleştirdiğini ve bireylerin kendi kendilerini iyileştirme, acı çekme ya da ölme özgürlüklerini ellerinden aldığını savunur.

Sağlık sosyolojisi terimi ilk olarak 1894 yılında Charles Mclntyre tarafından kullanılmıştır.

Sağlık sosyolojisinin gelişimi üç dönemde incelenir. Bunlar: Tıpta sosyoloji, Tıp sosyolojisi, Sağlık ve hastalık sosyolojisi dönemidir.

Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre sağlık: Fiziksel, Zihinsel ve Sosyal Açılardan tam bir iyilik halidir.

Biyomedikal Model hastalıklara neden olan sosyal, ekonomik, politik, psikolojik faktörleri görmezden gelen indirgemeci bir yaklaşımdır.

İşlevselci Yaklaşım içinde sağlık sosyolojisine en önemli katkıyı hem tıp mesleği hakkında yaptığı analizle, hem de “hasta rolü” kavramıyla Talcott Parsons yapmıştır.

Talcott Parsons modern yaşamın yarattığı gerilimler yüzünden insanların toplumsal rollerinin sorumluluklarından kaçmak istediklerini ve bunun için de “hasta rolüne” büründüklerini belirtir, ama çok sayıda insanın bu role bürünmesi toplumun işleyişi açısından sakıncalıdır, bu nedenle tıp kimin bu role girip kimin giremeyeceğini kontrol etmelidir.

Illich’e göre sağlık politikalarının, ilaç firmaları gibi sağlıksızlık yaratan endüstriyel kuruluşları desteklemesi ya da devlet bütçelerinin, halk genellikle yararlanamadığı halde, ağırlıklı olarak tıbba aktarılması da sağlığı kötüleştirmekte olan duruma Sosyal iatrojenez denilmektedir.

Illich’e göre sağlığın, doktorların yanlış teşhis ve tedavileri, aşırı ilaç yazmaları ve benzeri müdahalelerle kötüleştirmesini Klinik iatrojenez denilmektedir.

Tıbbi kozmoloji, tıbbi bilginin üretilmesindeki toplumsal ilişkilere gömülü, toplumsal etkileşim biçimleridir. Bunlar: Yatak yanı tıbbı, Hastane tıbbı, İnternet tıbbı, Gözetim tıbbı ve laboratuvar tıbbı olarak beş bölümden oluşur.

İşlevselci Yaklaşım: tıp mesleğinin etiğine dayalı olan piyasa ilişkilerinde rekabetçi kapitalist, çıkara dayalı olmayan bir meslek olduğunu ileri süren bir yaklaşımdır.

Sağlık ve hastalık sosyolojisi; tıbbi bilginin toplumsal inşası, sağlık ve hastalığa ilişkin sıradan insanların algıları, sağlık ve hastalık deneyimleri, bedenin toplumsal ve kültürel yönleri, hastalarla doktor, hemşire gibi sağlık profesyonellerinin etkileşimleri, sağlık ve hastalığın toplumsal yapı içindeki deseni, sağlığa ilişkin toplumsal eşitsizlikler, formel ve enformel sağlık hizmetlerinin toplumsal örgütlenmesi gibi konuların analizini içerir.