İNSAN VE TOPLUM - Deneme Sınavı - 24

Doğru cevap E'dir.

Bireylerin evlilik sayısına bakıldığında, bir kez evlenenler nüfusun %95.7’sini; iki kez evlenenler %4.0’ünü; üç ya da daha fazla evlenenler ise nüfusun %0.3’ünü oluşturmaktadır. İlk evlilik yaşı, her iki cinsiyet için de 18-24 yaş kategorisinde yoğunlaşmaktadır.

18 yaş ve üzeri için evlilikte tercih edilen nikah türleri incelendiğinde, Türkiye genelinde yapılan evliliklerin %85.9’unu hem resmi hem dini nikahın yapıldığı evlilikler oluşturmaktadır. Yalnızca resmi nikah yapanlar %9.7’yi; yalnızca dini nikah yapanlar %3.7’yi; nikahsız beraberlik yaşayanlar ise % 0.6’yı oluşturmaktadır.

Doğru cevap D'dir.

Gelen Göç: Bir grup insanın, bir nüfusun ya da alt nüfusun yerleştiği bölgeye, yerleşmek amacıyla gelmesidir. 

Gelen Göç Hızı (Belli bir zaman diliminde, belli bir bölgeye yerleşmek için yeni gelenlerin sayısı / Yerleşim yerindeki nüfus) x 1000 

Giden Göç: Bir grup insanın, başka bir yere yerleşmek için, belirli bir bölgeden gitmesidir. Giden Göç Hızı (Belli bir zaman diliminde, belli bir bölgeden yerleşmek için başka bir bölgeye yeni gidenlerin sayısı I Yerleşim yerindeki nüfus) x 1000 

Net Göç: Belli bir zaman diliminde, bir coğrafi bölge için, gelen ve giden göç arasındaki farkı verir. Net Göç (Gelen göç - Giden göç)/ Toplam nüfus x 1000 

Katkılı (Gross) Göç: Belli bir zaman aralığında, gelen ve giden göçün toplamıdır. 

Katkılı Göç Hızı (Gelen göç sayısı + Giden göç sayısı) I Toplam nüfus x 1000 

Bitkilerin çok fazla beslendiği zaman, tohum vermediklerini, daha zor çevre şartlarında ise daha fazla çiçeklendiğini ve yenilendiğini gösteren deneylerin, hayvanlar dünyası için de geçerli olduğunu, ne zaman bir tür yok olma tehlikesiyle karşılaşsa, doğurganlığının arttığını söyleyerek söz konusu sonuçlan, insan toplumuna uyarlar. 

Doubleday, rahatlığın ve yiyecek bolluğunun olduğu yerde insanların üreme kapasitenin düştüğünü, zor şartlarda ve yiyeceğin az bulunduğu yerde ise üreme kapasitenin arttığını, bu kuralın hem bir ülkedeki hem de ülkeler arasındaki nüfus farklılıklarını açıkladığını savunur. 

Doubleday nüfus yoğunluğunun fazla olduğu ülkelerde, et ve şarabın daha az tüketildiğini; örneğin, İskoç Adaları'nda yaşayanların daha çok balıkla beslendiğini; Hindistan'da ve Çin'de pirinç ve patates tüketiminin fazla olduğunu söyleyerek, kuwetli besinleri tüketen ülkelerin ve sınıfların, kendilerini üretebilme/yenileyebilme güçlerini zayıflattıklarını ileri sürer. 

Birincisi, insanların hayvanlar gibi yaşadığı, ürettikleri yerine bulduklarını yedikleri Malthusçu ilke; 

İkincisi, Guillard'ın nüfusun oranının otomatik olarak 'ekmeğin olduğu yerde' insanın doğduğu ilkesidir. Öyle bir toplumda hayatın anlamı, emek ve birikim olduğunda; doğum oranlarının mevcut iş imkânlarına göre değiştiğini, böylece, Malthus'un sefalet ve ahlâk düşkünlüğü gibi kontrol mekanizmalarının gereksiz olduğu toplumlar bulunduğunu söyler. 

Üçüncü ilke ise Dumont'un önerdiği, medeni toplumları yöneten 'Sosyal Damarlar' ilkesidir. 

Sosyal damarlar ilkesi, tüm toplumlarda prestijin toplumsal hiyerarşisi olduğunu; değerler, toplumdan topluma farklılık gösterse de, her toplumda bazı insanların diğerlerinden daha prestijli olduğunu vurgular. Dumont'a göre, sosyal statüyü yükseltmek için harekete geçirici dürtü, politik güç ya da zenginlik değildir. Bunlar, Sosyal Damarlar terimi altında toplanabilecek olan zevk, zarafet, lüks, gerçeğe ve adalete duyulan sevgi, hatta genelin iyiliği adına kendini feda edebilmek olan ideallerdir, Kısacası, Sosyal Damarlar, bir toplum üyesinin, o toplumun değerlerine göre saygınlık kazanabilmek için, ortaya çıkan bireysel dürtüleri anlatır. Dumont yoksulluğun ve cehaletin yüksek doğurganlık nedeni olmadığını, tam aksine, yüksek doğurganlığın yoksulluk ve cehalet nedeni olduğunu iddia eder. Kent merkezlerinde Sosyal Damarlar güçlü olduğu için, doğurganlık düzeyi düşüktür. Ancak, kentte he sınıf aynı biçimde davranmaz. Proletarya, ilerleme isteklerine üretim sistemi tarafından konulan güçlü engeller nedeniyle, yaşam şartlarını yükseltme imkânsız olduğundan sayıca artarlar. 

Yaşa Bağlı Ölüm Hızı (Belli bir yaş grubunda meydana gelen ölüm sayısı / Belli bir yaş grubuna düşen toplam kişi sayısı) x 1000 

Örneğin, 2002 yılında, A ülkesinde 25-29 yaşları arasında 2 milyon kişi yaşamaktadır. Kayıtlara göre, bu yılda, 25-29 yaşları arasında ölenlerin sayısı 10,000 kişidir. A ülkesinde, 2002 yılı için, 25-29 yaş kategorisinde meydana gelen yaşa bağlı ölüm hızı nedir? 

Yaşa Bağlı Ölüm Hızı (10,000 / 2000000) x 1000=5 

25-29 yaş kategorisinde yer alan her 1000 kişiye düşen ölüm sayısı, 5'tir. Çocuk ölümlerinin incelenmeşinde, yaşa bağlı ölüm hızları hesaplanmaktadır. 

Çocuk ölümleri için üç temel kategori kullanılır.  Yeni doğan: Yaşamın ilk gününden yirmi sekizinci gününe kadar, 

Bebek: Yaşamın ilk yılını, 

Çocuk: Yaşamın ilk yılından beşinci yılına kadar olan zamanı kapsar. Yeni Doğan Ölüm Hızı bir yıl içinde yaşamının birinci ve yirmi sekizinci günleri arasında ölenlerin sayısının, o yıl içinde meydana gelen doğum sayısına oranıdır. 

X Yeni Doğan Ölüm Hızı (Yeni doğan ölüm sayısı / Doğum sayısı) x 1000 

X Sonuçlar, her 1000 doğan çocuğa düşen, yeni doğan ölüm sayısı olarak yorumlanır. Yeni doğan ölüm hızı hesaplamasında, ölen yeni doğan sayısı, yıl ortasındaki değer değil, bütün bir yıl boyunca meydana gelen ölüm sayısını dikkate alır. Benzer ölçümler, bebek ve çocuk ölümleri için de yapılır. 

Avrupa medeniyeti sınırları içinde, doğurganlıkta gözlenen düşüş, tüm sınıfları aynı biçimde etkileyen, kapitalist mantaliteden kaynaklanır. 

Burjuvazi arasında kapitalist mantalitenin gelişmesi, dürülere uyan, anlık davranışlarda bulunan, zevk eğilimli mantaliteyi yok etmeye başlayarak, akılcı bir mantalitenin gelişmesini sağlamıştır. Böylece bireyler ebeveynlik de dâhil olmak üzere tüm davranışlarını dikkatle değerlendirmeye başlamışlardır. 

Malthus, nüfusun kontrol edilmediğinde geometrik oranla artarken, yiyecek üretiminin aritmetik oranla arttığını, bu nedenle, insan toplumlarında nüfus artışını kontrol edecek mekanizmalar geliştirildiğini; 

Sadler, doğurganlığın nüfus yoğunluğuyla ters orantılı olduğunu; 

Doubleday, beslenme türünün doğurganlığı etkilediğini; 

Dumont, sosyal damarların yoğun olduğu yerde doğurganlığın düşük olduğunu; 

Fetter, doğurganlıkta insan davranışlarındaki iradenin belirleyici olduğunu; 

Nitti, bireyselliğin yüksek olduğu toplumlarda doğurganlığın düşük olduğunu; X Brentano, zevke düşkün insanoğlunun, artan zenginlikle daha farklı eğlencelere yöneldiği için doğurganlığın düştüğünü; 

Ungern-Sternberg ise akılcı zihniyetin toplumun tüm sınıflarına hâkim olmasıyla doğurganlığın düştüğünü savunur. 

(i) O toplumda doğmak ya da

(ii) göç yoluyla o toplumda yaşamaya başlamak. Bir toplumun nüfusundan ayrılmanın da iki yolu vardır:

(i) Ölmek ya da (ii) o toplumdan başka bir topluma göç etmek. Demografi biliminin konusu oluşturan nüfus hareketleri, zaman içinde aynı coğrafi bölgede farklılıklar gösterir. Nüfus yapısını oluşturan özellikler, biyolojik, sosyo-ekonomik ve kültürel değişkenler olarak sınıflandırılabilir. Temel biyolojik özellikler, yaş ve cinsiyettir. Biyolojik değişkenler doğum, ölüm ve göç süreçlerini etkileyen başlıca faktörlerdir. Ancak, nüfus hareketlerindeki değişimleri anlayabilmek için bireylerin gelirleri, eğitim durumları, medeni durumları, etnik/ırk özellikleri gibi değişkenlerin etkisinin de dikkate alınması gerekmektedir. 

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap A'dır.

1. Ölüm hızını arttıran pozitif kontrol mekanizması

2. Doğum hızını düşüren önleyici kontrol mekanizması

Ölüm hızını arttıran pozitifi kontrol mekanizması açlık, hastalık ve savaştır. Örneğin alt sınıfların, çocuklara yeterli besin vermemesi ve dikkat etmemeleri, ölüm hızını artıran bir işlev görür (Malthus, 1926: 63). Doğum hızını düşüren önleyici kontrol mekanizması ise kürtaj, doğum kontrolü, evliliğin ertelenmesi gibi daha çok burjuvazinin uyguladığı kontrol mekanizmasıdır.

Doğru cevap E'dir.

• Yeni doğan: Yaşamın ilk gününden yirmi sekizinci gününe kadar,

• Bebek: Yaşamın ilk yılını,

                • Çocuk: Yaşamın ilk yılından beşinci yılına kadar olan zamanı kapsar.

Doğru cevap B'dir.

Nedene Bağlı Ölüm Hızı = (Cinayet nedeniyle meydana gelen ölüm sayısı

/ Toplam nüfus büyüklüğü) × 100,000

Doğru cevap C'dir.

• Dış göç: Bir nüfusun, bir ülkeden başka bir ülkeye hareketini anlatır. Örneğin, 1960’lı yıllardan itibaren ekonomik nedenlerden dolayı, Türkiye’den Batı Avrupa’ya doğru büyük bir hareketlilik yaşanmıştır.

• Zorunlu göç: Savaş, doğal afet ya da baskı nedeniyle, nüfusun, kendi istekleri dışında, ülkelerinden başka bir ülkeye hareketliliğidir.

Kişisel gönüllülüğe dayalı iç ve dış göçün yönü, gelişmekte olan bölgelerden gelişmiş bölgelere doğrudur.

Doğru cevap D'dir.