İNSAN VE TOPLUM - Deneme Sınavı - 18

1950’lerde ve 60’ların başındaki ekonomik refah döneminin, yerini ekonomik tedirginlik ve politik kargaşaya bırakmasıyla, medyanın toplumsal düzeni koruduğu ve uyumu sağladığı görüşü zayıflamaya başlamıştır. Aynı zamanda toplumsal istikrarın bozularak siyasal çatışmaların yeniden ortaya çıkması, medya teorisinde Marksizmin güçlenmesine neden olmuştur. Neo-Marksist teoriler arasında önemli farklılıklar olmasına rağmen hepsinin ortak noktası, medyanın hakim sınıfın ve burjuvazinin gücünü meşru kılmak için çalışan ideolojik bir aygıt olduğudur. Tartışmaların ve görüş farklılıkların nedeni ise medyanın bunu nasıl ve ne kadar gerçekleştirdiği üzerinedir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Medyaya dair ekonomik determinist bir yorumdan uzaklaşarak medyanın yine de belirli/egemen görüşleri nasıl yeniden ürettiği sorusuna odaklanan ilk teorisyenlerden
biri Louis Althusser (1918-1990) olmuştur. Althusser, İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (1970) adlı çalışmasında devletin baskı aygıtları ve ideolojik aygıtları
arasındaki farka dikkat çekmiştir. Polis ve asker gibi doğrudan ve şiddet kullanarak müdahalede bulunabilecek silahlı unsurlar devletin “baskı aygıtları”nı oluştururken eğitim, din ve medya gibi kurumlar; devletin ideolojik . Doğru yanıt C şıkkıdır.

Tüm dünyada neo-liberal politikaların egemen olmaya başladığı 1980’li yıllarda
başlayan özelleştirme uygulamaları sonucunda bugün medya kurumlarının büyük çoğunluğu, finans ve endüstriyel sermaye alanında faaliyet gösteren büyük
holdingler tarafından ele geçirilmiştir. Genel olarak bütün dünyada medyanın
mülkiyet yapısının radikal olarak değiştiği bu süreç Türkiye’de de yaşanmıştır. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Medyanın, ardındaki ekonomik çıkarlar ve kapitalist dinamikler ihmal edilerek analiz edilemeyeceğini vurgulayan (eleştirel) ekonomi-politik yaklaşım; işte medya endüstrilerinde görülen tekelleşme ve denetimin yoğunlaşmasına odaklanmaktadır. Peter Golding ve Graham Murdock gibi bu yaklaşımın temsilcileri; kamu sektöründeki kurumların özel girişimcilere satıldığı ya da içeriden ticarileştirildiği, deregülasyon politikalarının ivme kazandığı ve sonuçta medyanın büyük sermayenin eline geçerek tekelleşmenin giderek artmasının üzerinde durur. Medya sektöründe alanın en büyüğü olan şirketlerin toplumsal, kültürel ve siyasal yaşam üzerinde de kontrol gücüne sahip olabilecekleri tehlikesine dikkat çekilir. Artan özelleştirme politikaları sonucunda muhalif kamusal alanın gücünün zayıflamakta olduğu artan tekelleşme eğiliminin de tek sesliliği beraberinde getirdiği vurgulanır (Murdock, 1990:6-10). Tüm kapitalist endüstrilerde olduğu gibi medya endüstrisindeki üretim de piyasa koşullarında ve kâr merkezlidir.
Medya sektöründe daha çok kâr için, daha çok reklam almak, daha çok reklam
almak; için de daha çok izlenme oranı ve/veya tiraja sahip olmak gerekir. İşte daha çok reklam geliri elde etmek için reklam verenlerin beklentilerine uygun yayın politikaları egemen olmuştur. Medya kurumları kamusal fayda ve toplumsal sorumluluk ilkelerinden sıyrılarak giderek “eğlence medyası” haline dönüşmüştür Doğru yanıt B şıkkıdır.

Amerikanlaşma terimi, zararsız olarak görülen medya ürünlerinin -Hollywood filmleri ya da çizgi filmlerinin izleyicileri Amerikan kültürüne adapte etmesi olarak tanımlanabilir. Amerikan medyasının egemenliği aslında sahip olduğu birtakım avantajlarla da açıklanabilir. Örneğin Amerikan TV programları daha çok izlenir; çünkü senaryoları daha
karmaşıktır, oyuncular daha çekici ve tanınmış kimselerdir, daha yeni teknolojiler
kullanılarak çekilmişlerdir ve yapımlar daha başarılıdır. Ancak en önemli neden,
Amerikan piyasasının sahip olduğu ekonomik avantajdır. Ancak bu tez, Amerikan çizgi romanlarını okuyan ya da filmlerini izleyen insanların bunlardan doğrudan etkilendiği şeklinde anlaşılmamalıdır. Doğru yanıt E şıkkıdır.

İnternette coğrafi mesafeler, sınırlar ve uzaklıklar ortadan kalkmış, ulus-devletin önemi ve etkisi silinmiştir. Hem ulus ötesi hem de uluslararası bir bağlam yaratan İnternet, küreselleşme sürecinin ivme kazanmasında da önemli bir rol oynamaktadır. Küresel İnternet uzamının bir üyesi olma durumuna işaret eden nettaşlık kavramı gündeme gelmiştir. Aynı ağı paylaşan insanlar zaman, mekân ve ulus-devlet kısıtlamalarının var olmadığı bir üst kimlik/kültür oluşturabilmektedir. Bu doğrultuda İnternetin tarihsel birey-devlet ilişkilerini de önemli ölçüde değiştirme potansiyeli söz konusudur. İnternetteki iletişimin gözetlenmesinin zor oluşu, her türlü enformasyonu sonsuz yayma ve kullanma imkânları yaratması kayda değerdir. İnternet kadar açık ve şeffaf olan bir başka iletişim aracı şimdilik söz konusu değildir. İnternet, siyasetle ilgili enformasyona ulaşma imkânlarını artırmakta ve yurttaşlara demokratik siyasi katılım ve temsille ilgili yeni imkânlar sunmaktadır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Yoğunlaşma: Medya kuruluşlarının belli kişi ya da grupların elinde toplanması durumudur. Doğru cevap A'dır.

Hipodermik şırınga modeline göre medya mesajları, insanların beynine tıpkı bir şırıngadan ilacın zerk edilmesi gibi veriliyordu. Şırıngadan damara zerk edilen ilaç nasıl çok kısa bir süre içinde ve güçlü bir şekilde etkisini gösteriyorsa kitle iletişim araçlarının mesajlarının da aynı hızla ve güçle hedef izleyicileri etki- liyor olduğu kanısı hakimdi.Doğru cevap D'dir.

19. yüzyılda ortaya çıkan propaganda olgusu, yeni iletişim teknolojileri sayesinde çok daha etkili bir işlev kazanmıştır. Şikago Üniversitesinden Harold Laswell’in (1902-1978) kaleme aldığı ve dönemin ilk önemli yapıtı olarak görülen çalışma “Dünya Savaşında Propaganda Teknikleri” (1927)'dir. Doğru cevap C'dir.

Kitle iletişimi araştırmalarının, 1940-60’lar dönemini kapsayan ikinci evresin- de totaliter tehlikenin gerilemesiyle, ilk döneme damgasını vuran çok güçlü ve her şeye gücü yeten medya anlayışı popülerliğini yitirmeye başladı. Bu dönemde ABD’de yapılan etki araştırmaları sonucunda medyanın “çok sınırlı bir etkisi” ol- duğuna dair yeni bir uç görüş ortaya çıktı. Doğru cevap B'dir.

Elihu Katz (1926-), işlevselci bir bakış açısıyla geliştirdiği “Kullanımlar ve Doyumlar” yaklaşımı ile medyanın insanlara ne yaptığını değil insanların medyayı ne amaçla kullandığına bakılması gerektiğini vurgulamıştır. Doğru cevap A'dır.

İşlevselciliğin siyasal manifestosu olarak nitelendirilebileceğimiz çoğulcu yakla- şıma göre Batı toplumlarında güç/iktidar, hiçbiri tek başına hakim olmayan çeşitli grupların elindedir.  Doğru cevap A'dır.

Medya- ya dair ekonomik determinist bir yorumdan uzaklaşarak medyanın yine de belirli/egemen görüşleri nasıl yeniden ürettiği sorusuna odaklanan ilk teorisyenlerden biri Louis Althusser (1918-1990) olmuştur. Althusser, İdeoloji ve Devletin İdeolo- jik Aygıtları (1970) adlı çalışmasında devletin baskı aygıtları ve ideolojik aygıtları arasındaki farka dikkat çekmiştir. Doğru cevap C'dir.

Elihu Katz (1926-), işlevselci bir bakış açısına sahiptir. Doğru cevap E'dir.

Batı ve batılı olmayan toplumlarda sanayi öncesi kentlerin ekolojik, ekonomik ve toplumsal örgütlenme biçimlerinin temel özellikleri ilk defa Sjoberg tarafından kaleme alınmıştır.

1960’lı yıllardan sonra kenti ekonomi politik bir bakış açısıyla analiz eden yaklaşım içinde Henry Lefebre, Manuel Castells gibi isimler dahildir. Lefebre, ekonomik kategorikleri kent merkezi analizinde kullanmış ve kentleşmeyi de beş boyutta ele almıştır.

Dünya kenti olmanın o kentte yaşayan toplumsal kesimler için olumlu sonuçlar doğuracağı beklentisinin aksine, bu kentlerde önemli ölçüde eşitsizlikler yaşanmaktadır. Bu kentlerde gelişen hizmet sektörü sınırlı sayıda uzman emeği istihdam ederken diğer kentsel hizmetlerin yerine getirilmesinde enformel sektörde çalışanlara daha çok ihtiyaç duyulmaktadır.

Kapitalist sistemin, kendi adaletsizliğini kentsel alanlarda nasıl ortaya koyduğunu sorgulayan, profesör ve sosyal kuramcı David Harvey’dir. Ona göre, modern kentlerin büyümesi kapitalistlerin karlarını azamiye çıkarmak istemesinin tarihidir.

Devlet çalışanlar ve girişimciler arasındaki çelişkileri çözmek için aracılık eder ve devlet çalışanların ücretleriyle karşılayamadıkları tüketim ihtiyaçlarını tedarik ederek sistemin devamını sağlamaktadır. Ucuz konut sunumları, kamusal eğitim, temel sağlık hizmetleri gibi alanlar buna örnek olarak gösterilebilir. Bu görüşü kaleme alan sosyal kuramcı Manuel Castells’tir.

Louis Wirth kentin ne olduğu ve kentin bir yaşam biçimi olarak kendine özgü nasıl bir davranış biçimi ürettiğini sorgulamaktadır. “Kentlilik” ve “bir yaşam biçimi olarak kentleşme” Wirth’in açıkladığı bağımlı değişkenler, “Nüfusun yoğunluğu, büyüklüğü ve çeşitliliği” ise bağımsız değişkenler olarak tanımlanmıştır.