İNSAN VE TOPLUM - Deneme Sınavı - 17

Robert Ezra Park, Darwin’in evrim teorisinden etkilenmiştir. Ona göre, kent hayatı biyotik ve kültürel olmak üzere iki düzeyde örgütlenmektedir.

Chicago okulu kent çalışmaları sosyal ekolojik yaklaşım olarak isimlendirilmektedir. Hızla göç alan Chicago kenti ticaret, finans ve taşımacılık merkezi olarak da önemli bir kentleşme deneyimi yaşamıştır. 1920’li yıllarda hızla büyüme sürecine giren Chicago’nun kentleşme deneyimi üzerine yapılan araştırmalar Chicago Okulu adı altında ele alınmaktadır. Bu okul içerisinde Robert Ezra Park, Roderick D. McKenzie, Ernest Burgess ve Louis Wirth yer almaktadır. Henry Lefebre ekonomi politik bir bakış açısıyla kent analizleri yapan bir kuramcıdır.

Gecekondu tipi konutların yaygınlaşması dönemi 1950 sonrası dönemdir.

Gecekondu tipi konutların yaygınlaşması dönemi 1950 sonrası dönemdir.Fabrikaların Anadolu kentlerinde kurulması süreci ise 1923-50 yılları arası dönemde değerlendirilmektedir.

Kent kültürüne ait değer, davranış ve tutumların benimsenmesi olarak tanımlanan terim ‘Kentlileşme’dir.

Sanayi öncesi kentlerin mekânsal dokusu kentin ekonomik ve toplumsal yapısıyla da ilişkilidir. Sokaklar insanların yürümesi ve ulaşımda kullanılan hayvanların geçebileceği genişlikte ve dardır. Binalar alçak ve çok sayıda insanın yaşadığı yerler olduğu için sağlık problemleri yaygındır.

ABD’de banliyöleşme süreci 1950 ve 1960’lı yıllarda en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Kentlerde banliyö alanların oranı yüzde 48’dir. Banliyö alanlarında yaşayanların çoğu beyaz ve gelir düzeyi yüksek toplumsal kesimden oluşmaktadır. Bu bölgeleri yerleşim yeri olarak çekici kılan diğer faktörler ise kent merkezinin hava kirliliği, kalabalık ve suç oranlarının yüksek oluşu, nüfus yoğunluğunun yaşandığı apartmanlar yerine bahçeli evlerde oturma arzusudur.

Sosyoloji düşünce tarihi içinde kent, toplumsal değişim süreci içinde, geleneksel toplumdan modern topluma dönüşümün bir parçası olarak ele alınmıştır. Ancak Marx, Weber, Durkheim ve Simmel’in endüstriyel toplum analizi daha sonra gelişen kent teorilerini etkilemiştir. Ancak bu isimler arasında yer almayan Spencer sosyolog olmasına rağmen doğrudan kentle ilgilenmemiştir.

Robert Park, Sosyal Ekolojik Yaklaşım ekolünün ilk kurucusudur. Park, Chicago’nun kentsel büyüme şekli ve şehrin farklı bölgelerinde bulunan farklı alt kültürlerin gelişimiyle ilgilenmiş ve Darwin’in evrim teorisinden etkilenmiştir.

Kentin biyotik düzeyi, konut, mahalle, alışveriş merkezleri, iş ve ticari gibi alanları ifade etmektedir. Kültürel düzey ise, biyotik düzey üzerinde kurulan değer, norm, örf ve adetler temelinde gelişen bir yapıyı ifade eder.

1960’lı yıllardan sonra kenti ekonomi politik bir bakış açısıyla analiz eden yaklaşım içinde yer alan Henry Lefebre, sermaye yatırımı, kâr, rant, ücret, sınıf sömürüsü ve eşitsiz gelişim gibi ekonomik kategorikleri kent analizinde kullanılmaktadır.

Türkiye’nin ilk dönem kentleşme deneyimi Ankara’nın başkent seçilmesi, ülkenin demiryolu ağlarıyla örülmesi ve fabrikaların Anadolu kentlerine kurulması ile aynı zamanda ulus devlet olma sürecidir. Gecekondulaşma ise 1950 sonrası köyden kente göç ile başlayan süreçte gerçekleşen bir durumdur.

Friedman’a göre dünya kentlerinin özellikleri şunlardır: a) Dünya kenti dünya ölçeğinde devam eden finansal hareketlerin yoğunlaştığı yerlerdir. b) Dünya kentlerinde çok uluslu şirketlerin yönetim merkezlerinin yoğunlaşma oranları yüksektir. c) Dünya kenti uluslararası kurumların yoğunlaştığı yerlerdir. d) Dünya kentleri önemli kabul edilen üretimlerin yoğunlaşma düzeyinin fazla olduğu yerlerdir. e) Dünya kentleri ulaşım ağı açısından önemli bir konuma sahiptirler.

Kentlerin ekonomisi tarıma ve tarımdan elde edilen artı ürüne dayanmaktadır. Ayrıca, tarım dışı üretimde uzmanlaşmış bir grup zanaatkâr bulunmaktadır. Kentlerde, tarımdan elde edilen artık ürünü elinde toplayan bir kral ve bu artık ürünün toplanmasını ve dağıtılmasını kontrol eden yönetici bir sınıf vardır. Kentlerde oluşan toplumsal tabakalaşma sisteminde kral, rahipler, yönetici sınıflar, zanaatkârlar ve çiftçiler yer almaktadır.

Sanayi öncesi kentlerin mekânsal dokusu kentin ekonomik ve toplumsal yapısıyla da ilişkilidir. Sokaklar insanların yürümesi ve ulaşımıda kullanılan hayvanların geçebileceği genişlikte ve dardır. Binalar alçak ve çok sayıda insanın yaşadığı yerler olduğu için sağlık problemleri yaygındır.

Sanayi kentinin ekonomisi, sanayileşme öncesi kentlerde görülen zenaat üretimi ve ticari faaliyetlerden farklı olarak; endüstriyel üretime dayanmaktadır. Kentler 19’uncu yüzyılda yeni ekonomik sistemin merkezi olarak sanayi şehirlerine dönüşmüşlerdir. Manchester, Chicago, Detroit, Pittsburgh, Essen ve Dortmund bu dönemin sanayi kentleri arasında yer almaktadır.

Kentin ayrı bir çalışma konusu olarak analiz edilmesi 1920’li yıllardan sonra Chicago Okuluyla başlamıştır ve bu okul kent sosyolojisinin oluşmasında önemli bir role sahiptir. 1960’lı yıllardan sonra ise kent, ekonomi politik bir bakış açısıyla analiz edilmiştir.

Robert Park, sosyal ekolojik yaklaşım ekolünün ilk kurucusudur. Kentleşme sürecinde gelir, ekonomik faaliyet, ırk ve aile açısından kentin mekânsal dokusunda farklı yerleşim alanları nasıl oluşmakta ve oluşan bu mekânsal ve sosyal yapılar arasındaki bağlar nasıl kurulmaktadır sorularıyla ilgilenmiştir.

Park’a göre kent hayatı biyotik ve kültürel olmak üzere iki düzeyde örgütlenmektedir. Biyotik düzey insanların yaşaması için gerekli olan kentin kıt kaynaklarını ifade etmektedir. Kültürel düzey, biyotik düzey üzerinde kurulan değer, norm, örf ve âdetler temelinde gelişen bir yapıdır.

Kentsel büyüme modeline göre birinci dairede iş ve ticaret bölgesi yer alır. Ticari iş merkezleri, perakende satış mağazaları, dükkânlar, bankalar, oteller, tiyatro, müze gibi kurumlar bu bölgeyi kuşatır. Gün içinde nüfus çok iken, mesai bitiminde nüfus azalmaktadır.