Davranış Bilimlerine Giriş

İnsan davranışını, zihnini anlayabilmek için başvurulması zaruri olan bilim dalları hiç kuşkusuz tıp bilimleridir. İnsan bedeni ve ruhsal yapı karşılıklı bir etkileşim içindedir; biyolojimiz psikolojimizi, psikolojimiz de biyolojimizi etkiler. Örneğin, kişinin iç salgı bezleri veya hormonları yetersiz salgılanmasından dolayı kişi depresif belirtiler geliştirebilir. Aksi de olabilir; kişi depresif duygu durumuna girdiğinde hormonları bu durumdan olumsuz etkilenebilir. Psikoloji günümüz tıp bilimleri arasında yer alan anatomi, biyokimya, fizyoloji ve nöroloji gibi bilim dallarıyla yakın ilişki içindedir. Tıbbın ve psikolojinin yoğun ilişki içinde olduğu bir alan da normal dışı davranışlar yani ruh (akıl) hastalıklarıdır. Tıbbın bir alt uzmanlık alanı olan psikiyatri bilim dalı, ruhsal hastalıkların ağırlıklı olarak ilaç yoluyla tedavi edilmesini amaçlar.

Olguculuk, gerçeğe yalnızca olgulara, gözlem ve deneye dayanılarak, pozitif bilimlerin yardımıyla ulaşılabileceğini öne süren felsefi öğretidir.

Deneyimcilik, bilgilerimizin kaynağının yalnızca deney olduğunu savunan felsefi akımdır. Bu öğretiye göre, insan zihni doğuştan boş bir levha (tabula rasa) gibidir.

Wundt’un bilince dair çalışmaları üç ana öğeden oluşmaktadır: (a) Bilinç süreçlerini en basit, temel elemanlar düzeyinde analiz etmek, (b) bu elemanların nasıl organize olduklarını ve sentezlendiklerini keşfetmek ve (c) bu elemanların işleyişlerini yöneten birleşme yasalarını belirlemek.

Titchener’e göre, psikolojinin ana konusu bilinçli deneyimler ve yaşantılar olmalıdır. Bu bağlamda ona göre psikolojinin üç ana problemi veya amacı vardır: 1. Bilinçli süreçleri en temel, basit parçalarına indirgemek, 2. Bilincin öğelerinin birleştiği yasaları, ilkeleri belirlemek ve 3. Bilincin öğelerini fizyolojik koşullarıyla bağlantılı olarak incelemek.

İşlevselcilik yaklaşımı çok dar ve sınırlayıcı olarak görülen Wundt’un yeni psikolojisine ve Titchener’in yapısalcı bakış açısına alternatif, karşıt bir görüş olarak ortaya çıkmıştır. En önemli temsilcisi olarak Amerika’da psikoloji biliminin kurucusu olarak kabul edilen William James (1842-1910) gösterilmektedir. Gösterilmektedir diyoruz, çünkü kendisi hayatta iken herhangi bir ekole, görüşe veya sisteme katılmayı reddetmiştir. Kimilerine göre kendisi aslında herhangi bir sistem geliştirmemiş hatta son yıllardaki bilimsel olmayacak görüşleriyle psikoloji biliminin gelişimine zarar dahi verdiği belirtilmektedir.

Freud’a göre kişilik beş evreden oluşan bir gelişimsel süreçte biçimlenir, ancak büyük oranda yaşamın ilk 5-6 yılında tamamlanır.

Freud bilinci bilinç, bilinç öncesi ve bilinçdışı olmak üzere üç düzeye ayırmıştır. Bilinç belli bir anda duyumsadığımız, farkında olduğumuz her şeyi kapsar ve oldukça geçicidir. Freud insan davranışının çok az bir kısmının bilinç düzeyinde gerçekleştiğini öne sürmüştür. Bilinç öncesi düzey kişinin bilinç dışına atmada yeterince başarılı olamadığı ya da bazı çağrışımlar sonucu bilince doğru yaklaşan anı- lar, duygular, isteklerle ilgilidir. Birey zihnini yoğunlaştırırsa bu malzemelere ulaşabilir. Ona göre davranışlarımızın büyük kısmı bilinç dışı düzeyde gerçekleşir. Bilinçdışı buz dağının altında kalan büyük kısımdır ve egonun ve süperegonun kabul etmediği geçmiş anıları, duyguları, fantezileri ve istekleri barındırır. Kişi kabul edilmesi güç duyguları, istekleri en temel yol olan bastırma yoluyla bilinçdışına iter. Bilinçdışının içeriği kendisini rüyalarda sembolik olarak, dil sürçmelerinde ve unutmada gösterir. Bilinçdışına ancak psikanalizin yöntemleriyle ulaşılır ki Freud serbest çağrışımdan ve yorumlamadan ağırlıklı olarak yararlanmıştır.

Freud’un psikanaliz adını verdi- ği kuramı çağdaşı ve sonraki birçok araştırmacıyı, kuramcıyı derinden etkilemiştir. Freud görüşlerini üç kabul üzerine temellendirmiştir: (1) İnsanların davranışları duygularının, düşüncelerinin ve isteklerinin zihinlerinde nasıl birleştiğine göre belirlenir. (2) Bu zihinsel işlemlerin birçoğu bireyin bilinçdışında gerçekleşir. (3) Bu zihinsel süreçler arasında çatışmalar olabilir ve bu durum çatışmayı sona erdirmek için birbiriyle yarışan güdülerden ödün vermeyle sonuçlanır. Freud’a göre davranış büyük oranda içgüdüseldir ve bilinçdışı düzeyde gerçekleşir. İki temel içgüdüden söz etmiştir: Yaşam ve ölüm içgüdüsü. Yaşam içgüdüsü içgüdüler topluluğu olup, en önemlisi cinselliktir. En dikkate değer ölüm içgüdüsü ise saldırganlıktır.

John Watson’a göre psikoloji nesnel olmalı ve somut olanı araştırmalıdır. Psikolojinin konusu gözlenebilir, somut, basit ve yalın davranış olmalıdır. Psikoloji kimya veya fizik gibi olabildiği kadar bilimsel olmalıdır.

İnceleme odağı;

Kültürlerarası tutum ve davranış biçimleri

Ana araştırma konuları;

İnsan deneyiminin evrensel ve kültürel yönleri

İnceleme odağı;

Beyin ve sinir sistemi işleyişleri

Ana araştırma konuları;

Davranış ve zihinsel süreçlerin biyokimyasal temeli

İnceleme Odağı;

Bilinçdışı etmenler, çatışmalar

Ana Araştırma Konuları;

Davranışın bilinçdışı isteklerin açık ifade edilmesi

Klinik psikoloji alanı psikolojinin alt dalları arasında en çok ilgi gören uzmanlık alanıdır. Klinik psikologlar ruhsal hastalıkların tanılanması (kişilik bozuklukları, gibi) ve tedavisi ilgilenirler ve hastaların sorunlarına çözüm bulmak amacıyla çeşitli psikoterapi kuramlarının kullandıkları yöntem ve teknikleri işe koşarlar. Klinik psikologlar ağırlıklı olarak hastanelerde psikiyatri kliniklerinde, özel terapi/psikiyatri merkezlerinde görev yaparlar. Daha çok uygulamaya dayalı bir alandır. Türkiye’de klinik psikolog unvanı alabilmek için üniversitelerin psikoloji bölümlerinin klinik psikoloji yüksek lisans veya doktora programlarını tamamlamak gerekmektedir.

Psikometri disiplini psikolojinin çeşitli alanlarında (bilişsel, duygusal, gelişimsel, kişilik, normal dışı davranışlar gibi) teşhis ve tanılama amacıyla kullanılmak üzere test, envanter, ölçek gibi ölçme araçlarının geliştirilmesiyle ilgilenen alandır. Ağırlıklı olarak istatistiksel yöntemleri kullanırlar.

Adli (forensic) psikoloji, adli sistem içinde çalışan polis, avukat, hakim ve diğer kişilere tavsiyede bulunan, konsültasyon sunan uzmanlardır. Hükümlüleri teşhis etmek, de- ğerlendirmek ve onların rehabilitasyonu ve tedavisine yardımcı olmak amacıyla cezaevlerinde, ıslahevlerinde çalışırlar. Ayrıca tanık ifadeleri, mahkeme jüri kararları üzerine araştırmalar yaparlar. Adli psikologlar çoğunlukla klinik psikolog veya danışman psikoloğudur.

Deneysel araştırmada araştırmacı bir olayın, olgunun önceden belirlenmiş öğelerini kontrol altına alır ve katılımcıların tepkileri üzerindeki etkisini incelemeye çalı- şır. Deneysel yöntemler, incelenen değişkenler arasında bir değişken üzerinde yapılan müdahalenin, kontrolün diğer bir değişken üzerinde değişime neden oldu- ğunu doğrudan onaylama yoluyla neden sonuç ilişkilerini ortaya koyabilir.

Kullanım ve üstünlükleri;

• Nedensel ilişkileri ortaya koyar
• Yinelenebilir
• Önemli değişkenler üzerindeki kontrol üst düzeydedir

Potansiyel sınırlılıkları;

• Laboratuvar dışına genelleme sınırlılığı
• Bazı kapsamlı konular saf deneysel yöntemlerle test edilemez

Psikoloji biliminde araştırma süreci genellikle birbirini takip eden 7 adımdan oluşur. İlk adımda araştırma sürecini başlatan bir gözlem veya bir soru vardır. Bu soru bir soruna işaret etmektedir çoğu zaman. İkinci adımda bir hipotez oluşturma vardır. Hipotez neden ve sonuç arasındaki ilişkiye dair deneysel ve test edilebilir bir ifadedir. Araştırma sorusuna verilen öncül yanıttır. Üçüncü adımda ise araştırmanın hipotezlerini test etmek amacıyla araştırmanın tasarlanması gelir. Bu adımda bilimsel yöntemlerle araştırma sorusuyla ilgili bilgi, veri toplama işlemleri gerçekleştirilir. Bu alt başlık da bu konuya ayrılmıştır. Dördüncü adımda bilimsel yöntemlerle elde edilen bilgiler çeşitli nicel ve nitel yöntemlerle analiz edilir ve bu analizlerden sonuçlar çıkarılır. fiayet sonuçlar araştırmacılara göre ilgili konuya dikkate değer katkı sunuyorsa, araştırmacılar elde ettikleri sonuçları bilimsel bir dergide yayınlayarak alandaki diğer araştırmacılar, uygulamacılarla paylaşırlar. Bir sonraki adımda araştırmacılar sonuçları tartışırlar ve mevcut araştırmanın yanıt bulamadığı soruları ortaya koymaya, böylece yeni araştırma sorularını belirlemeye çalışırlar. Son aşamada aynı ya da farklı araştırmacılar yanıt bulunmamış sorulara cevap bulabilmek amacıyla yeni araştırmalara girişirler

Tarama araştırması, çok sayıda kişiye belirli tutum ve davranışlara dair aynı soruların sorulduğu betimsel bir araştırma yöntemidir.

Korelasyon araştırması, İki ya da daha fazla değişkenin ne düzeyde ilişkili olduğunu inceler.

Kullanım ve üstünlükleri ;

• Değişkenler arasındaki ilişkiyi laboratuvar dışında gerçekleştiği biçimde ortaya koyar.
• Değişkenler arasındaki ilişkinin sayısal olarak ifade edilmesini sağlar.

Potansiyel sınırlılıkları;

• Neden-sonuç ilişkisi sunmaz.