İNSAN VE DAVRANIŞ - Deneme Sınavı - 12

“Su bardağı”, daha genel bardak kavramının bir üyesidir. “Bardak”, diğer kavramlarla (tabak, çatal-kaşık gibi) birlikte “mutfak eşyaları” genel kavramının bir üyesidir. Doğru sevap E seçeneğidir.

Özellikler modeline göre bir nesnenin, bir canlının, bir kişinin, bir olayın ya da bir niteliğin kavramın içine girmesi için belirli birtakım özellikleri taşıması gerekir. Bazı araştırmacılar, kavramların, bellekte muğlak olmayan bir özellikler dizisi hâlinde saklandığına inanmaktadır. Örneğin “kuş” kavramının birkaç özelliği barındırması gerektiği düşünülebilir: Kanatlarının olması, uçabilmesi gibi. Yani, bir hayvanın “kuş” olarak tanımlanabilmesi için bu özelliklere sahip olması gerekir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bazı psikologlar insanların, kavramları prototip gibi soyut yapılarla değil, gerçek yaşantıda o kavrama dair pek çok örneği görmekle geliştirdiklerine inanmaktadır. Buna İyi Örnek Modeli denir. Çocukların meyve, sebze, renk ve pek çok hayvan kavramını bu yolla öğrendiği kolaylıkla gözlenebilir. Örneğin bir çocuğa köpeği göstererek, “bu köpek” derseniz, çocuk köpek kavramının olumlu bir örneğini öğrenmiş olacaktır. Bir dahaki sefere kediyi gösterip “bu köpek” diyen çocuğa, “Hayır, bu köpek değil. Bu bir kedi” cevabı verildiğinde, hem köpek kavramını olumsuzlamış hem de başka bir kavramın olumlu örneği verilmiş olur.  Doğru cevap A seçeneğidir.

Araçlar ve amaç analizi adı verilen analiz, amaca ulaşmayı engelleyen en önemli faktörü saptamayı ve onu ortadan kaldırmak için gerekli araçları bulmayı içerir. Amacı engelleyen en önemli faktör ve bu faktörü ortadan kaldırma kararı, içinde bulunan durumla ulaşılmak istenilen durum arasında karşılaştırma yapılarak verilir. Örneğin çocuğunu okula götürmek isteyen bir kadını düşünün. İçinde bulunduğu durumla olmak istediği durumu karşılaştırdığında engel, ev ile okul arasındaki mesafedir. Bu mesafeyi hangi yolla ortadan kaldırması gerekir? Diyelim ki kendi arabasıyla. Ama arabası çalışmıyor. Arabanın çalışması için ne yapmak gerekiyor? Diyelim ki aküsü bitmiş, aküyü doldurması gerekiyor. Bunun için ne yapması gerekiyor? Araba tamircisine gitmesi gerekir. Böylece amaca ulaştıracak araçlar belirlenmiş olur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Anagram, bir sözcükteki harflerin karıştırılmasıdır. Örneğin, “ugdyu”, “duygu” sözcüğünün anagramıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Modern zekâ kuramlarından biri Gardner tarafından geliştirilen çoklu zekâ kuramıdır. Gardner için zekâ, “bir şey”, kafanın içindeki bir tür eşya değil; insanın çeşitli biçimlerde düşünmesine izin veren bir potansiyeldir. Zekânın pek çok bağımsız yetenekten oluştuğuna inanan Gardner, kaç tane zekâ olduğunu belirlemenin güç olduğunu söylese de yedi farklı zekâ ayırt etmiştir: Dille ilgili zekâ, müzik zekâsı, mantıksal-matematiksel zekâ, uzamsal zekâ, kişiler arası zekâ, beden-kinestetikle ilgili zekâ ve içsel zekâ. Gardner’a göre, bir kişinin mesela müzikle ilgili istisnai derecede yüksek zekâsı varken uzamsal zekâsı çok düşük olabilir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sternberg, üçlü zekâ kuramı adı verilen yaklaşımında analitik, yaratıcı ve pratik olmak üzere üç zekâ türü belirlemiştir

Bireysel zekâ ölçeklerinin tersine grup zekâ ölçekleri aynı anda çok sayıda insana bir uzman tarafından uygulanabilir. Bu ölçekler genellikle kâğıt-kalem ölçekleridir. İlk grup zekâ ölçeği 1. Dünya Savaşı sırasında ABD’de geliştirilmiştir. Savaş’da ABD ordusundaki çok sayıda askerin sınıflandırılması ihtiyacı ortaya çıkınca, Robert Yerkes’in başkanlığını yaptığı kırk kişilik bir psikologlar grubu, grup zekâ ölçeği geliştirmek için çalışmalar yapmıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bazı psikologlar insanların, kavramları gerçek yaşantıda o kavrama dair pek çok örnek görerek geliştirdiklerini düşünmektedirler. Bunu açıklamak için de çocukların meyve, sebze, renk ve pek çok hayvan kavramını örnek gösterirler. Çocuğa köpeği gösterip "bu köpek" demek, çocuk kedi gördüğünde ve köpek dediğinde "hayır o kedi" diye düzeltmek köpek kavramının öğrenilmesi için hem olumlu hem de olumsuz örnek vermek anlamına gelir. Bu da iyi örnek modeline uygundur.

Prototip modeli, o kategorinin özelliklerini barındıran en iyi örnek yoluyla kavramın oluşturulması sürecine dayanır. Prototip bir tür idealize edilmiş kavram biçimidir. Prototip kavramı bunun yanı sıra, tanımı gereği o kavramı oluşturan diğer örneklerin prototip kadar özellik göstermeyebileceğini ama, hâlâ onların da aynı kavram içinde düşünülmesi gerektiğini ima eder. Soruda verilen meyve kavramı örneği de prototip modeline uygun bir örnektir.

Bu alanda çalışan psikologların amacı bilişsel süreçleri keşfetmektir. Bilişsel süreçleri anlamak gözlenebilir ve ölçülebilir zihinsel faaliyetlere odaklanmakla mümkündür.

Zeka çalışmaları alandaki çalışmalar, zihinsel geriliği olan çocukların ayırt edilmesi, personel seçimi gibi pratik nedenlerden dolayı bireylerin entelektüel yeteneklerinin olabildiğince kesin bir biçimde betimlemek amacıyla başlamıştır.

İşleve takılma, problem çözümünü olumsuz engelleyen faktörlerden biridir. Elinizde bir kıskaç olduğunu düşünün. Sizce bu kıskaç nesneleri tutmaya yarayan bir alet mi, kâğıtların üstüne konan ağırlık mı, yoksa bir silah mı? Kıskaç bunların hepsi olabilir ama hemen herkes deneyimlerinden ötürü nesneleri tutmaya yarayan alet olduğunu düşünmeye eğilimlidir. İşleve takılma da örnekte görüldüğü gibi nesneleri adları ya da tanıdık işlevleri dışında başka bir bağlamda düşünememe eğilimini ifade eder.

Problem çözümünü etkileyen faktörler: uzmanlık, zihinsel Kurulum ve işleve takılma olarak sıralanabilir.

Dil, insan iletişiminin temelidir ama dili sadece iletişim aracı olarak görmek, dilin önemini anlatmaya yetmez. Çünkü hayvanlar da birbirleriyle çeşitli biçimlerde iletişim kurarlar. Kuşlar, diğer kuşları tehlike yaklaştığında uyarırlar, köpekler bölgelerine başka köpek girdiğinde havlayarak bölgelerini korurlar. Arılar “dans ederek” diğer arılara yiyeceğin yerini gösterirler. Bunların hepsi etkili iletişim biçimleridir ama hepsi de içgüdüsel iletişim örüntüleridir.

Kars'ta yaşayan ve daha fazla kar deneyimi olan bireylerin İzmir'de yaşayanlara göre yağan kar için sulu sepken, tipi gibi çeşitli isimler kullanmaları Whorf'un dilsel görececilik hipotezine örnek bir durumu anlatmaktadır.

Hem Stanford-Binet Zekâ Ölçeği hem de Wechsler ölçekleri bireysel zekâ ölçekleridir.

Gardner'ın çoklu zeka kuramına göre yedi farklı zekâ sınıflaması mevcuttur. Bunlar:

Kavramların insan hayatındaki işlevleri çok önemlidir. Kavramlar bir durumda öğrenileni diğer durumlara aktarmaya olanak verdikleri için dünyayı basitleştirir.Kavramlar sayesinde dünya insan tarafından anlaşılabilecek ve başa çıkabilecek hale gelir. Kavramlar bunu çok sayıda bilgiyi başa çıkılabilir birimlere bölerek yaparlar. Zira kavramı oluştururken insan zihni, birbiriyle tamamen aynı olmayan ama benzer olan nesneleri bir araya getirir ve onları birbirine denk olarak değerlendirir.

Atkinson ve meslektaşları (1995) bu yüzden kavramları klasik kavramlar ve olasılık içeren kavramlar olarak ikiye ayırır. Klasik kavramlar, üyelerinin ortak özelliklerini temsil eden kavramlardır. Olasılık içeren kavramlarsa üyelerinin tüm ortak özelliklerini temsil edemeyebilirler.