İNSAN VE DAVRANIŞ - Deneme Sınavı - 10

Rosch, en doğal görünen kavramların bile bellekte bir özellikler listesi halinde saklanmadığını öne sürmüş ve bunun yerine kavramların prototipler aracılığıyla oluştuğunu söylemiştir.

İyi örnek modeli, çocukların meyve, sebze, renk gibi bir çok kavramı o kavrama dair pek çok örneği görmekle geliştirdiklerini savun

Probleme çözüm bulma olasılığını ve problem çözümünün hızını etkileyen en önemli faktör problemin anlamaktır. Problemi anlamak büyük ölçüde probleme ilişkin bir bakış açısı geliştirmek anlamına gelir.

Algoritmaların kullanımına bir örnek de anagramlar olabilir. Anagram, bir sözcükteki harflerin karıştırılmasıdır.

Dilin özellikleri arasında sonsuz yaratıcılık özelliğinin olması ve esnek bir yapıda olmasıdır. Dil gelişimi içinde bulunulan coğrafyadan bağımsız olarak ortaya çıkar.

Dilin dünyanın algılanış biçimini yapılandırdığı düşünceyi, ya da bilişi şekillendirdiği düşüncesinin en ünlü savunucularından birisi D. Whorf'tur.

H. Gardner'a göre çeşitli kombinasyonlarla çalışan çeşitli zekalar vardır. İnsanların doktor, çiftçi ve dansçı gibi çok farklı roller almasını sağlayan bu çoklu zekalarıdır.

Wechsler Zeka Ölçeği biri performans, diğeri de sözel olmak üzere iki alt ölçekten oluşmaktadır.

Psikolojide biliş olarak adlandırılan çalışma alanı 1960’lardan sonra başlamıştır. Ancak bilişsel yetenek ya da daha bilinen adıyla zekâ çalışmaları 1800’lerin sonuna kadar geriye gider. Belirli tarihsel bağlamlarda ortaya çıkmış bu iki çalışma alanı genelde insan zihnini çalışma konusu yapmış olsalar da birbirlerinden farklıdır. Zekâ çalışmaları, bireysel farklılıklar psikolojisinin bir parçasıdır. Bireylerin zihinsel yetenekleri açısından farklılaştığı düşünüldüğü için, bu farklılıkların ölçümüne ve bu farklılıkların nasıl ortaya çıktığına odaklanılmıştır. Bu alandaki çalışmalar, zihinsel geriliği olan çocukların ayırt edilmesi, personel seçimi gibi pratik nedenlerden dolayı bireylerin entelektüel yeteneklerinin olabildiğince kesin bir biçimde betimlemek amacıyla başlamıştır. Oysa bilişsel psikoloji, bireyler arasındaki zihinsel farklılıklara değil, genel/evrensel düzeyde insanın bilişsel/düşünme süreçlerine odaklanır. Bilişsel psikologlar, çeşitli zihinsel performansların nasıl ortaya çıktığını detaylı bir biçimde açıklamaya çalışırlar. Buna göre I ve III numarlı amaçlar bilişsel psikoloji kapsamında yer almaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Bilişsel sistemin önemli yapı taşlarından biri olan kavramlar; tüm nesne, canlı ve olayları gruplandırarak, devasa bir dünyayı zihinde temsil etme olanağı verir.  Kategorileştirme kavramla yakından ilişkilidir. Bir nesne, bir kavram altına yerleştirildiğinde kategorileştirilmiş olur. Bir nesne kategorileştirildiğinde, kavramla ilgili pek çok özelliği temsil ettiği düşünülür. Soru kökünde verilen örnekte sandalye, mobilya kavramı altına yerleştirilerek kategorileştirilmektedir.

Bir kavramı bilmek, o kavrama ait olan nesne, canlı ya da olayların ortak özelliklerini bilmek demek olduğundan, bir kavram kullanıldığında bu ortak özelliklerin hepsi birden ifade edilmiş olur. Böylece, kavramlar insanların birbirlerini anlamalarını, dolayısıyla iletişim kurmalarını sağlar. Elbette kavramların temsil ettiği özellikler her zaman bu kadar kesin ve net olmayabilir. Örneğin, kuş kavramına ait olsa da penguen gibi uçamayan kuşlar vardır. Atkinson ve meslektaşları (1995) bu yüzden kavramları klasik kavramlar ve olasılık içeren kavramlar olarak ikiye ayırır. Klasik kavramlar, üyelerinin ortak özelliklerini temsil eden kavramlardır. Olasılık içeren kavramlarsa üyelerinin tüm ortak özelliklerini temsil edemeyebilirler. Bu bilgiye göre kuş kavramı olasılığa dayalı kavramlar kapsamında değerlendirilmektedir. Doğru yanıt C'dir.

Kavramların dünyayı basitleştirme, yeni deneyimleri anlamlandırma, iletişim sağlama gibi çok önemli işlevleri vardır. Bunun yanında kavramların belirli bir durumda insanın davranış seçeneklerini belirleme işlevi de vardır. Örneğin “vahşi hayvan” kavramı bilgilerinden dolayı insanlar, hırlayan bir hayvan karşısında yapılacak en akıllıca hareketin sessizce oradan uzaklaşmak olduğunu düşünebilirler. Soru kökünde  verilen örnekte de "yaşlı" kavramının içerdiği bilgiler Zeynep'in davranışını belirlemektedir. Doğru yanıt E'dir.

Prototip modeli, o kategorinin özelliklerini barındıran en iyi örnek yoluyla kavramın oluşturulması sürecine dayanır. Prototip bir tür idealize edilmiş kavram biçimidir. Prototip kavramı bunun yanı sıra, tanımı gereği o kavramı oluşturan diğer örneklerin prototip kadar özellik göstermeyebileceğini ama, hâlâ onların da aynı kavram içinde düşünülmesi gerektiğini ima eder. Doğru yanıt C'dir.

Araçlar ve amaç analizi adı verilen analizde, amaca ulaşmayı engelleyen en önemli faktörü saptamayı ve onu ortadan kaldırmak için gerekli araçları bulmayı içerir. Amacı engelleyen en önemli faktör ve bu faktörü ortadan kaldırma kararı, içinde bulunan durumla ulaşılmak istenilen durum arasında karşılaştırma yapılarak verilir. Örneğin çocuğunu okula götürmek isteyen bir kadını düşünün. İçinde bulunduğu durumla olmak istediği durumu karşılaştırdığında engel, ev ile okul arasındaki mesafedir. Bu mesafeyi hangi yolla ortadan kaldırması gerekir? Diyelim ki kendi arabasıyla. Ama arabası çalışmıyor. Arabanın çalışması için ne yapmak gerekiyor? Diyelim ki aküsü bitmiş, aküyü doldurması gerekiyor. Bunun için ne yapması gerekiyor? Araba tamircisine gitmesi gerekir. Soru kökünde benzer bir örnek yer almaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Problem çözümünü kolaylaştıran ya da zorlaştıran faktörler şunlardır: Uzmanlık, zihinsel kurulum ve işleve takılma. Bir işte ustalaşmış ya da uzmanlaşmış olanlar, problemleri acemilerden daha etkili biçimde çözerler. Zira usta ya da uzmanların hepsinin birbiriyle ilişkili olan pek çok özellikleri vardır: Özel bir alandaki bilgileri iyidir, problemin ögelerini daha iyi bellekte tutarlar, problemin zihinsel temsilini görsel biçimde oluşturabilirler ki bu da problem çözümünü kolaylaştırır. Soru kökünde verilen örnekte de fen Bilgisi öğretmeninin alan bilgisi etkili olmuştur. Doğru yanıt D'dir.

Dilin, onu evrim basamağının daha altında yer alan hayvanların iletişim sistemlerinden ayıran pek çok yanı vardır. Bunlardan biri, dilin sonsuz yaratıcılık özelliğinin olması ya da olağanüstü bir esnekliğe sahip olmasıdır. Sözcükler çok değişik biçimlerde kombine edilebilir. Dille ifade edebileceklerimiz neredeyse sınırsızdır. Soru kökünde verilen durum dilin bu esnekliğini ifade etmektedir.

Cattell de faktör analizinden elde edilen kanıtları kullanarak iki tür zekâ saptamıştır: Akıcı zekâ ve kristalleşmiş zekâ. Akıcı yetenek ya da akıcı zekâ, yeni durum ya da problemlerle uğraşılırken kullanılan zekâ türüdür. Kabaca sözel olmayan akıl yürütme biçimine (örneğin, görsel-uzamsal yetenek, ezber belleği) karşılık gelir. Bu zekâ türü deneyim ve eğitimden çok az etkilenir. Doğru yanıt A'dır.

Binet meslektaşı Simon ile birlikte 1905’te bir zekâ ölçeği geliştirmiştir. Binet-Simon Zekâ Ölçeği 1908 ve 1911’de yeniden gözden geçirilmiştir. Binet, zekâ ölçeğinin algısal yeterliliklerden ziyade, akıl yürütme ve problem çözme becerilerini içermesi gerektiğini varsaymıştır. Ayrıca bu yeteneklerin yaşla birlikte artması gerektiğini varsaydığı için, yaşa göre zorlaşan ölçek soruları hazırlamıştır. Doğru yanıt E'dir.

Bilişselci psikologlar, bilişsel süreçleri keşfetmek için gözlenebilir ve ölçülebilir zihinsel faaliyetlere odaklanırlar. Bunlar kavramların kullanımı, problem çözme ve dildir. Bu faaliyetlerin hepsi algı, öğrenme ve bellekten elde edilen bilgiye bağlıdır. Bu bağlamda piyano çalma, bu zihinsel süreçleri kapsayan bir etkinliktir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Bilişselci psikologlar, bilişsel süreçleri keşfetmek için gözlenebilir ve ölçülebilir zihinsel faaliyetlere odaklanırlar. Bu ünitede bu tür faaliyetler ele alınmıştır. Bunlar kavramların kullanımı, problem çözme ve dildir. Bu zihinsel faaliyetlerin ayrı ayrı ele alınması, hepsinin aynı bilişsel sistem tarafından gerçekleştirildiği gerçeğini unutturmamalıdır. Bu faaliyetlerin hepsi algı, öğrenme ve bellekten elde edilen bilgiye bağlıdır. Doğru yanıt D seçeneğidir.