İNSAN VE DAVRANIŞ - Deneme Sınavı - 4

Denetim Altına Almak: Psikoloji biliminin belki de en önemli amacı davranışı denetim altına almaktır. Denetim altına almak demek bir davranışın ortaya çık¬masını sağlamak, şiddetini ve hızını arttırmak veya azaltmak, görülme sıklığını arttırmak veya azaltmak ya da davranışı tamamen engellemeye yönelik strateji¬ler geliştirmek demektir. Birey için olumsuz davranışlar azaltılmaya çalışılırken, onun yararına, geliştirici olan davranışları da kazanması ve daha yetkin biçimde sergilemesine yönelik stratejiler kişiye sunulur.

J.Locke (1632-1704), Yunanca, retorik ve felsefe ders­leri vermiş ve sonradan tıp eğitimi almıştır. Psikoloji açısından en önemli eseri olan “İnsan Anlaması Üzerine Bir Deneme” isimli çalışması 20 yıllık çalışma ve düşüncelerinin birikimini içermektedir.

Modern psikolojinin bir bilim disiplini olarak formal bağlamda başlangıcı Wilhelm Wundt’un 1879 yılında Leipzig’de ilk deney laboratuvarını kurması ve burada yaptığı çalışmalarla başladığı kabul edilmektedir.

Wilhelm Wundt (1832-1920) Leipzig’de kurduğu laboratuvarda zihin üzerine yapmış olduğu çalışmalarla psikolojinin felsefeden ayrılmasını sağlayan bilim in­sanı olarak modern psikolojinin babası olarak kabul edilmektedir.  

İngiltere’den Amerika’ya göç eden ve Wundt’un öğrencisi ve en sadık takipçisi olan Edward Bradford Titchener (1867-1927), Wundt’un ça­lışmalarını ileriyle taşımak amacıyla yola çıkmış, ancak onun sistemini kökten değiştiren yapısal­cılık kuramını geliştirmiştir.  

En önemli temsilcisi olarak Amerika’da psikoloji biliminin kurucusu ola­rak kabul edilen William James (1842-1910) gösterilmektedir.  

W. James 1890’da yayınladığı “Psikolojinin İlkeleri” isimli kitabında, bugün için birçok psikoloji ders kitabının konusu olan öğrenme, duyular, hafıza, dikkat, duygular ve akıl yürütme gibi birçok konuya yer vermiştir.

Viyanalı bir hekim olan Sigmund Freud (1856- 1939), tıp eğitimi sonrası nöroloji alanına yönel­miş ve 19. yy’ın sonlarına doğru insanın ruhsal ya­şamı ve davranışı üzerine bir kuram ve ruhsal has­talıkların tedavisinde kullanılmak üzere bir yakla­şım geliştirmiştir.

Güdü, organizmayı etkileyerek bir amaç için harekete geçmeye sevk eden, istekleri, arzuları, ihtiyaçları, dürtüleri ve ilgileri kapsayan genel bir kavramdır.  Açlık, susuzluk, cinsellik gibi fizyolojik kökenli güdülere ise dürtü adı verilmektedir. Vücut süreçlerini denge durumuna getirmek için çeşitli kaynakların kullanıldığı organizmanın fizyolojik ihtiyaçları gereksinim (ihtiyaç) olarak tanımlanabilmektedir. Bunun yanında başarma, toplumsal onay, statüye ilişkin duyulan istek gibi davranışı yüksek seviyede yönlendiren dürtüler de gereksinim olarak adlandırılır.

Dürtü kuramına göre, insanların hayatta kalmalarını sağlayacak temel gereksinimlerinden mahrum kalması organizmada gerilim halinin oluşmasına sebep olacaktır. Gereksinim halinde organizma gergin bir durumda harekete hazır bir şekildedir. Organizma bu gerginliği azaltmak için harekete geçer. Organizma gereksinmeyi gerçekleştirdikten sonra gerginlik durumu azalarak eski haline döner. Sonuç olarak organizmanın dürtü hali sonlanır.

İnsan davranışlarının sadece doğuştan olmayıp sonradan kazanılanları da içermesi ve insanların ortak davranışlarının kendilerine özgü davranışlara göre çok az gözlemlenmesi içgüdü ve insan arasındaki ilişkinin gücünü zayıflatmaktadır. Bir şekilde insanlar birçok davranışı doğuştan değil sonradan öğrenerek şekillendirmekte ve insan ırkına özgü değil daha çok kendilerine özgü davranışlar sergilemektedirler. Bu durum da insan davranışının temelini içgüdü kavramı ile açıklamanın ne kazar zor olduğunu ortaya koymaktadır.

Bazı davranışların oluşmasında biyolojik bir unsur bulunmasına gerek yoktur. Çevredeki herhangi bir durum davranışın oluşması için uyarıcı olabilmektedir. Yeni ve çok işlevli bir cep telefonunuz olsa dahi yeni çıkan, tanıtım ve sunuş itibariyle size cazip gelen bir telefonu alma eğiliminde olabilirsiniz. Bu anlamda biyolojik olmayan, bireye cazip gelen ve onu davranışa iten unsurlar özendirici uyarıcı olarak adlandırılmaktadır.

Organizmanın bünyesine katılan maddelerin hangi yoğunluk ve ne şekilde alınacağı ve alınan bu maddelerin arasında nasıl bir denge kurulacağına ilişkin sabit içsel durumu işaret eden biyolojik denge durumu homeostasis kavramıyla açıklanabilir.

Açlık susuzluk, cinsellik gibi bütün biyolojik gereksinimler birincil dürtüler arasında yer almaktadır. Açlık, susuzluk ve cinsellik gibi doğuştan sahip olunan güdülerin dışında bireyler öğrenme yoluyla yeni güdüler kazanırlar. Bireylerarası ilişkileri kapsayan bir arada bulunma, güç ve başarı gereksinimlerini gibi sosyal güdüler de insanların davranışları üzerinde öğrenilmemiş güdüler kadar etkilidir.

Toplumdaki diğer insanlarla ilişki kurma onlarla yakın olma gereksinimi yine insan davranışlarını şekillendiren önemli gereksinimler içerisinde yer almaktadır. Birey toplum içersinde diğerleri ile birlikte olma, onların onayını alma, topluma uyma gereksinimi gösterir. Örneğin bir sosyal topluluğa üye olma, dernek faaliyetlerine katılma ya da en basitinden bilet kuyruğunda ya da otobüste yolculuk yaparken yanınızda oturan daha önceden tanımadığımız bir insanla bir sohbeti başlatma gereksinimi ilişki kurma gereksinimi ile ilgilidir.

Birçok organizmada ortak, öğrenilmemiş, belli bir biyolojik gereksinme durumu ile ortaya çıkıp davranışı yönlendiren güdüler birincil dürtüler olarak adlandırılmaktadır. Bireylerarası ilişkileri kapsayan güç ve başarı, ilişki kurma ve bağlanma, kontrol altında tutma gereksinimleri gibi sosyal güdüler insanların davranışları üzerinde öğrenilmemiş güdüler kadar etkilidir. Açlık, susuzluk ve cinsellik gibi güdüler tüm canlı türlerinde ortak güdülerken, öğrenilmiş güdüler olan sosyal güdüler biyolojik gereksinmelerden etkilenmelerine rağmen toplum değerleri, yaşantısının etkisiyle şekillenmiş güdülerdir. Açlık susuzluk güdülerinin giderilmemesi bireyde biyolojik sorunlar yaratabilirken, öğrenilmiş bu tarz güdülerin giderilmemesi biyolojik sorunlara değil de daha çok bireyde sıkıntı yaratarak psikolojik sorunların yaşanmasına neden olabilmektedir. Bu tarz gereksinimler kültürden kültüre değişebilmektedir.

İnsanlarda güdüler en temelde öğrenilmemiş daha ilkel güdülerden, daha karmaşık güdülere uzanan bir yol izlemektedirler. İnsancıl psikolojinin savunucularından Abraham Maslow insan davranışlarını şekillendiren gereksinimleri bir piramit şeklinde en temel gereksinimlerden yukarı doğru en karmaşık olanına uzanan bir şekilde sınıflandırmıştır.

İhtiyaçlar hiyararşisinin en alt basamağında açlık, susuzluk gibi temel fizyolojik gereksinimler yer alırken, Maslow piramidin en üst noktasına insanların tümüyle potansiyellerini ortaya koymaya dönük kendini gerçekleştirme gereksinimini koymuştur. Sırasıyla en alt basamaktan yukarıya doğru gereksinimler hiyerarşik olarak;

 •açlık susuzluk,nefes alma, cinsellik, uyku gibi temel fizyolojik gereksinimler,
 •ailenin, işin, sahip olunan kaynakların güvenliğinin gereksinimi
 • aile, sosyal grup, yakın arkadaşlık gibi ait olma ve sevgiye ilişkin sosyal gereksinimler
 • değer, başarı, saygının takdir edilmesi gereksinimi
 • ahlakın üstünlüğü, yaratıcılık,problem çözme gibi unsurları kapsayan kendini gerçekleştirme gereksinimi şeklinde sıralanmaktadır.

Maslow’a göre piramidin alt tarafındaki gereksinimleri gidermeden üst taraftaki gereksinimleri gidermek mümkün olmamaktadır. Piramidin en üst noktasındaki kendini gerçekleştirme aşamasına pek az sayıda kişi ulaşabilmektedir.

Birincil Dürtüler: Belli bir biyolojik gereksinme durumu ile ortaya çıkan, birçok organizmada ortak, öğrenilmemiş ve davranışı
yönlendiren güdülerdir.

Güdü, organizmayı etkileyerek bir amaç için harekete geçmeye sevk eden, istekleri, arzuları, ihtiyaçları, dürtüleri ve ilgileri kapsayan bir kavramdır.

Vücut süreçlerini denge durumuna getirmek için çeşitli kaynakların kullanıldığı organizmanın fizyolojik ihtiyaçları ya da davranışı yüksek seviyede yönlendiren başarma, toplumsal onay, statüye ilişkin duyulan istek gibi dürtülere ihtiyaç/gereksinim denir.

Biyolojik olmayan, birey gereksinim duymasa da bireye cazip gelen ve onu davranışa iten unsurlar özendirici uyarıcıdır.

Belirli bir türün tümünü yansıtan karakteristik davranış yapıları içgüdü olarak tanımlanmaktadır. Leyleklerin mevsime göre göç etmesi, örümceklerin ağ örmeleri gibi davranışlar belli bir türe özgü davranış yapılarını ortaya koymaktadır. Bu tür davranış kalıpları İçgüdü Kuramında incelenmektedir.

Öğrenilmemiş, belli bir biyolojik gereksinme durumu ile ortaya çıkıp davranışı yönlendiren güdüler birincil dürtüler olarak adlandırılmaktadır. Açlık susuzluk, cinsellik gibi dürtüler bütün biyolojik gereksinimler birincil dürtüler arasında yer almaktadır.