İNSAN KAYNAKLARINDA GÜNCEL YAKLAŞIMLAR

İlk kez Seligman (1972) tarafından kullanılan öğrenilmiş çaresizlik, bireylerin yaşamlarının çeşitli evrelerinde ortaya çıkabilecek, hatta küçük yaştaki çocuklarda bile görülebilecek insan yaşamını etkileyen önemli bir değişkendir. İnsanlar, eylemlerinin ya da davranışlarının karşılaştıkları olaylar ya da durumlar üzerinde olumlu bir etki yaratmadığına inandıklarında öğrenilmiş çaresizlik ile karşı karşıya kalırlar. Depresyondan tükenmeye kadar duygusal sonuçları ciddi boyutta olan bu kavram, bireylerin fizyolojik ve bilişsel olarak da ciddi kayıplar yaşamalarına neden olmaktadır. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Öğrenilmiş çaresizlik olayların kontrol edilemediğini, başarısızlıkların sürekli ve genel olduğuna dair nedensellik yüklemeleriyle ilgili bireysel bir öğrenme sürecinin sonucunda yaşanır. Belli bir süre olumsuz uyarıcıya maruz kalmak ve o olumsuz durumun değişmeyeceğine inanmak bireylerde kayıtsızlık, ümitsizlik, çaresizlik gibi ruh halleri yaratabilir. Çocuklarda bile gözlemlenebilen bu durum, ebeveyn tutumlarından olukça etkilenir. Sonuçları değiştirme olasılığı olduğunda ya bu yeni durum fark edilmez ya da fark edilse bile gösterilen davranışların performansları yeterince güçlü olmaz. Kötümserlik gibi algılanan bu durum sadece bireylerde değil doğadaki diğer canlılarda da görülebilecek bir durumdur. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Öğrenilmiş çaresizliğin bireysel öncülleri, yaş, cinsiyet, sosyo-ekonomik özellikleri ve kişilik özelliklerinden oluşmaktadır. Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde yaş, öğrenilmiş çaresizliğin bireysel öncüllerinden birisini temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Benlik saygısı, bireyin kendilik değeri algısı ya da kendi hakkındaki olumlu/olumsuz değerlendirmesi olarak tanımlanır. Öz-yeterlik ve öz-sevgi olmak üzere iki boyutlu bir yapıyla benlik saygısını incelediğimizde öz-sevgi boyutu, bireyin kendisini sosyal bir varlık olarak değerli görmesi, onaylamasıdır. Öz-yeterlik boyutu ise kişinin kendisini yetkin, etkili ve kontrol sahibi olarak görme hissi olarak ifade edilir. İki boyut da öğrenilmiş çaresizlik deneyimleri için önemlidir. Öz-yeterliliği yüksek olanlar; yeteneklerine, zorluklarla mücadele etme ve gerektiğinde yeni yollar ya da stratejileri deneme konusunda kendilerine güvenirler. Bu nedenle düşük düzeyli öz-yeterlik, eyleme başlamayı ve eylemde kalıcı olmayı engeller; yerine getirilmemiş özlemler ve depresif ruh halinin ortaya çıkmasına neden olabilir (Sorrenti vd., 2018). Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bireyin kendilik değeri algısı, öğrenilmiş çaresizlik yaşama olasılığımızı etkileyen yukarıdaki kişilik özelliklerinden benlik saygısıyla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Doğuştan getirdiğimiz özelliklerimiz (mizaç) kadar, sonradan çevrenin koşullarıyla şekillenen karakteristik özelliklerimiz de olaylara, durumlara verdiğimiz tepkileri etkilemektedir. Aynı olaylara maruz kalan bireyler, birbirinden çok farklı davranış repertuarı geliştirebilmektedir. Örneğin kitabı beğenilmeyen bir yazar, inatla çabalayarak diğer kitabını basmak için uğraşırken bir diğer yazar neredeyse yazar olmaktan vazgeçme durumuna gelebilir. İşte olayları nasıl yorumladığımız, olaylar karşısında neler hissettiğimiz ve geleceğe dair ne tür stratejiler geliştirmeye karar verdiğimiz; bir ölçüde kişilik özelliklerimizle ilişkilidir. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bir kitabı çok fazla beğenilmeyen bir yazarın, yüksek bir motivasyonla yeni kitabı için çalışmaya başlaması, öğrenilmiş çaresizliğin aşağıda belirtilen öncüllerinden en fazla kişilik özellikleriyle ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Bireylerin yaşam koşulları, maruz kaldıkları durumlar, aldıkları eğitim, ailelerinin gelir seviyesi gibi özellikler ile umutsuzluk, kaygı, depresyon arasında ilişki vardır. Dolayısıyla sosyo-ekonomik özelliklerinin elverişsizliği, bireylerin öğrenilmiş çaresizlikle karşılaşma risklerini artırabilmektedir. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bireylerin aldıkları eğitim sonucunda yaşadıkları kaygı düzeyi yüksekliği, öğrenilmiş çaresizliğin aşağıda belirtilen öncüllerinden en fazl sosyo-ekonomik özelliklerle ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Öğrenilmiş çaresizliğin örgütsel öncülleri, işin özellikleri, liderlik tarzı, çalışanlar arasındaki ilişkiler ve örgütsel adalet algısı değişkenlerinden oluştuğundan yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, işin özellikleri öğrenilmiş çaresizliğin örgütsel öncüllerinden birisini temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Zaman baskısıyla birlikte yaşanan aşırı işyükü, çalışanların kapasitelerini zorlayan, sağlıksız çalışma koşullarına işaret eder. Belli bir zaman içerisinde bitirilmesi gereken iş sayısının fazlalığı niceliksel bir yüklenmedir. Bitirilmesi gereken işlerin gerektirdiği bilgi ve becerilerin çok yüksek olması ise niteliksel bir yüklenmedir. Bu iki tür yüklenme de çalışanlarda öğrenilmiş çaresizliğin doğmasına neden olur. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, belli bir zaman içerisinde bitirilmesi gereken iş sayısının fazlalığının bireyde yarattığı niceliksel yüklenme yukarıdaki seçeneklerden en fazla aşırı işyüküyle ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Rol çatışması, yerine getirilmesi beklenen rol ile çalışanların özelliklerinin uyumlu olmamasıdır. Aşırı işyükü gibi sonuçlar yaratan rol çatışması, iş-aile çatışması yaşanmasına sebep olabilir. Bu açıklamadan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde yerine getirilmesi beklenen rol ile çalışanların özelliklerinin uyumlu olmaması, yukarıdaki kavramlardan en fazla rol çatışmasıyla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Rol belirsizliği, belirli bir organizasyonel pozisyon hakkında yeterli bilgi olmaması veya rolün içeriğinin net olmamasıdır. Bu durum çalışanlarda iş doyumsuzluğuna yol açabilmektedir. Bu açıklamadan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde belirli bir organizasyonel pozisyon hakkında yeterli bilgi olmaması, yukarıdaki seçeneklerden en fazla rol belirsizliğiyle ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

“Görev çok zor olduğu için başarısız oldum” düşüncesi dışsal bir açıklama biçimini ifade eder.

“Ben her zaman başarısızım” düşüncesi sabit bir açıklama biçimini ifade eder.

Hem orijinal modelde hem de gözden geçiril­miş öğrenilmiş çaresizlik modelinde, öğrenilmiş çaresizliğin temel belirleyicisi davranışın sonuçtan bağımsız olduğunun öğrenilmesidir.

Aşırı iş yükü, öğrenilmiş çaresizliğin bireysel öncüllerinden olmayıp örgütsel öncülleri arasında yer almaktadır.

Sosyo-ekonomik özellikler, öğrenilmiş çaresizliğin örgütsel öncüllerinden olmayıp bireysel öncülleri arasında yer almaktadır.

Duygusal dengesizlik, öğrenilmiş çaresizliğin bireysel öncüllerinden biridir.

Çalışanlar arasındaki ilişkiler, öğrenilmiş çaresizliğin örgütsel öncüllerinden biridir.

Rol belirsizliği, bireyin öğrenilmiş çaresizlik yaşama olasılığını etkileyen kişilik özelliklerinden biri değildir.

Benlik saygısı, yapılan işin özellikleriyle ilgili olarak bireyin öğrenilmiş çaresizlik yaşama olasılığını etkileyen faktörlerden biri değildir.

Çalışanların bir grup içerisinde birlikte çalıştıkları diğer bireylerle karşılaştırıldığında işe yönelik süreçlerde motivas­yon düzeylerinin ve çaba gösterme eğilimlerinin azalması, sosyal kaytarma davranışı olarak tanımlanmaktadır.