Psikolojik Sermaye

İnsan kaynakları yönetimi açısından insan sermayesi veya diğer adı ile beşeri sermaye, işletme çalışanlarının sahip olduğu bilgi, beceri, yetkinlik, deneyim, eğitim ve benzeri maddi olmayan kaynakların toplamını ifade etmektedir.

Bugünün iş dünyasının yüzleştiği gerçeklerin bir gereği olarak işletmeler, çalışanlarının, proaktif tutum sahibi, sorumluluk ve inisiyatif almaya istekli, ekip çalışması ve iş birliği yapmaya yatkın, yüksek performans standartlarına sahip olmalarını beklemektedir.

Çalışanların kendilerinden beklenen biçimde fayda sağlayabilmeleri ise işletmeleri ile geleneksel olanın ötesinde zihinsel ve ruhsal bağlar kurabilmelerine bağlı görünmektedir.

Örgüt ile çalışan etkileşimine pozitif olanı referans alarak yaklaşan bir bakış açısına karşılık gelen akım, pozitif örgütsel davranış akımıdır.

Klasik olarak psikoloji bilimine atfedilen üç temel amaç olduğunu söyleyebiliriz. Bunlar; psikolojik hastalıkları iyileştirmek, olası sorunların önüne geçmek ve insanları güçlendirmektir.

Bir fikir olarak pozitif psikolojinin geçmişini mutluluk üzerine düşünce üreten antik filozoflara değin takip etmek mümkündür.

Psikoloji tarihinin kilometre taşlarından biri kabul edilen Gordon Allport (1897-1967), psikoloji kuramlarının daha ziyade hasta ve kaygılı insanların davranış gözlemlerinden yola çıkılarak geliştirildiğine; referans noktasını sağlıklı ve hayatı güzel yaşamak isteyen insanlardan alan yaklaşımlara ihtiyaç olduğuna dikkat çeken psikologlardan biri olmuştur. 

Maslow, kendi adıyla anılan ve iyi bilinen kuramında, insanların kendilerine uygun birer nihai amaç belirleyerek, “kendini gerçekleştirmek” olarak tanımladığı bu kademeye erişinceye dek tırmanacağı bir dizi basamak tanımlamış ve her bir basamaktaki güdüleyici faktörler üzerinde durmuştur.

Maslow; Motivasyon ve Kişilik adlı kitabında pozitif psikoloji terimini ilk kez kullanmıştır.

1970’li yıllarda psikolog Mihaly Csikszentmihalyi tarafından tanımlanan akış kavramının pozitif psikoloji akımının gelişiminde önemli bir rolü bulunduğu söylenebilir.

Boris Cyrulnik, psikolojik dayanıklılık üzerine yaptığı çalışmalarla pozitif psikoloji alanına katkılar sağlamıştır.

Akış, kişinin bir faaliyeti zorlanmadan ve zevkle sürdürdüğü; bu eylemin içerisindeyken diğer uyaranlara karşı duyarlılığını ve zaman algısını yitirmesini sağlayan, yüksek düzeyde bir konsantrasyon (odaklanma) veya kapılıp gitme halidir.

Bugün bildiğimiz anlamı ile pozitif psikoloji akımını disipline eden ve tüm dünyanın ilgisine sunan, Martin Seligman olmuştur.

Pozitif psikoloji, bireylerin, grupların ve kurumların gelişmesine veya ideal işleyişine kavuşmasına katkıda bulunan koşulları ve süreçleri inceleyen psikoloji akımıdır.

Seligman’ın yaşam doyumu yüksek insanlar üzerine yaptığı gözlemlerine dayanan ve mutlu insanları tanımlayan üç hayat türleri; iyi hayat, anlamlı hayat ve zevkli hayattır.

İyi hayat kavramı, kişisel gelişimi takiben, bireyin hayatındaki temel meşguliyet alanı bağlamında, akış kavramının sağladığı doyuma ulaşmış insanların yaşamını tanımlamak için kullanılır.

Seligman’ın geliştirdiği bir model olan PERMA modeline göre psikolojik iyi oluşun beş temel ayağı vardır. Bunlar; olumlu duygular (positive emotion), bağlanma/akış (engagement), sosyal ilişkiler (relationships), anlam (meaning) ve başarıdır (accomplishment).

Örgütsel davranış; iş yerindeki insan davranışlarının altında yatan etkenleri anlamayı, bunları önceden tahmin etmeyi ve yönlendirmeyi amaçlayan bilimsel disiplindir.

Pozitif psikolojideki gelişmelerin iş ortamına da uygulanabileceği düşüncesi ile örgütsel davranış ve yönetim alanında çalışan meslektaşlarının bu konuya dikkatini çekmek isteyen bir yönetim profesörü olan Fred Luthans, 2002 yılında yayımladığı araştırmalarda ilk kez pozitif örgütsel davranış kavramını ortaya atmıştır.

Sanal etkileşimler, esnek çalışma biçimleri ve benzeri yenilikler çalışan motivasyonu, verimliliği veya gelişimi gibi konulara yeni bir bakış açısı ile yaklaşma ihtiyacını gündeme getirmiştir.

Pozitif örgütsel davranış; çalışan performansı üzerinde etkili olan, ölçülmesi ve geliştirilmesi mümkün pozitif özellikler ile psikolojik kaynakların araştırılmasını ve örgütlerde bunlara ilişkin uygulamalar yapılmasını amaç edinen bir bilimsel akımdır.

Psikolojik sermaye; bireyin, yüksek düzeyde öz-yeterlilik, umut, iyimserlik ve dayanıklılık sahibi olması ile karakterize edilen, pozitif psikolojik gelişim durumudur.

Luthans ve diğerlerine göre işletmelerin sermaye kaynakları 4 temel unsurdan oluşur. Bunlar; Geleneksel ekonomik sermaye; insan sermayesi, sosyal sermaye ve psikolojik sermayedir.

Psikolojik sermayeyi oluşturan psikolojik kaynaklar; öz-yeterlilik, umut, dayanıklılık ve iyimserliktir.

Öz-yeterlilik; bireyin, bir işin üstesinden gelebilecek becerilere sahip olduğu yönündeki inancını ifade etmektedir.

Psikolojik sermayenin bileşenlerinden biri olan umut; bir hedefe ulaşma arzusu ve hedefe ulaştıracak birbirinden farklı yollar bulabilme yetisi olmak üzere iki boyuttan meydana gelen pozitif bir psikolojik kaynaktır.

Psikolojik sermayenin bileşenlerinden biri olan iyimserlik; herhangi bir şeyin beklendiği şekilde gerçekleşeceğine veya genel anlamda geleceğin olumlu ve arzu edilen sonuçları beraberinde getireceğine inanç duyma halidir.

Psikolojik sermayenin bileşenlerinden biri olan dayanıklılık kavramı; olumsuz ya da olumlu gelişmeler sonrasında kişinin kendini toplayarak işlevsel durumunu sürdürebilme kapasitesini ifade etmektedir.

Psikolojik sermayenin bileşenlerinden olan dayanıklılığı güçlendirmek için Amerikan Psikoloji Derneği tarafından önerilen faaliyetler; insan ilişkilerini düzenlemek, sağlıklı yaşamaya özen göstermek, amaç edinmek, sağlıklı düşüncelere kucak açmak ve yardım almaktır.