İNSAN KAYNAKLARINDA GÜNCEL YAKLAŞIMLAR - Deneme Sınavı - 10

İçinde bulunduğumuz dönemde maddi olanaklar, teknoloji, pazar payı gibi
faktörlerde oluşan eksik, ihtiyaç duyulan yeteneklerde oluşan eksiklikten daha az önemsenmektedir. İşletmelerin en önemli rekabet alanı yetenekli çalışanlara sahip olabilmek ve onları kaybetmemek konusunda giriştikleri yarıştır. Doğru cevap B'dir.

ERP

Sorunun doğru cevaplanabilmesi psikolojiye atfedilen temel amaçları kılavuz kitabımızdan yararlanarak sıralayalım. Kılavuz kitabımızda bunlar psikolojik hastalıkları iyileştirmek, olası sorunların önüne geçmek ve insanları güçlendirmektir biçiminde sıralanmıştır. Bu bilgiye dayalı olarak doğru yanıtın “C” şıkkında verildiği görülmektedir.

Sorunun doğru yanıtın verilmesi için kılavuz kitabımızın gözden geçirelim. Kılavuz kitabımıza göre bilimsel bir akım olarak yeni kabul edilebilecek olsa da esasen pozitif psikoloji bir fikir olarak yeni sayılmaz. Bu hali ile konunun geçmişini mutluluk üzerine düşünce üreten antik filozoflara değin takip etmek mümkündür. Ayrıca, psikoloji biliminin tarihsel süreci içerisinde çeşitli bilim insanları, psikolojinin insanların güçsüz veya hasta yanlarına odaklandığına ve böylece onların içinde yer alan pozitif kaynakları ihmal ettiğine dikkat çekmiştir. Bu bilgiye dayalı olarak doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Psikoloji kuramlarının daha ziyade hasta ve kaygılı insanların davranış gözlemlerinden yola çıkılarak geliştirildiğine; referans noktasını sağlıklı ve hayatı güzel yaşamak isteyen insanlardan alan yaklaşımlara ihtiyaç olduğuna dikkat çeken psikolog Gordon Allport’tur. Bu bilgilere dayalı olarak doğru yanıtın ‘D’ şıkkı yani gereksinim olduğu görülmektedir.

Bugün bilinen anlamı ile pozitif psikoloji akımını disipline eden ve tüm dünyanın ilgisine sunan, Martin Seligman olmuştur. Seligman önderliğinde güç kazanan pozitif psikoloji akımının kendine özgü bir kimliği olduğunu ve bu kimliğin ona, öncül olarak sayılan yaklaşımlardan öte bir katkı sunma olanağı tanıdığını söylemek mümkündür.  Bu bilgiye dayalı olarak doğru yanıtın “A” şıkkıdır.

Sözcüklerin İngilizcedeki karşılıkları dolayısıyla PERMA modeli olarak anılan bu model, pozitif psikoloji araştırmalarına yön veren bir merkez olarak değerlendirilebilir. Bu modele göre psikolojik iyi oluşun beş temel ayağı vardır. Bunlar; olumlu duygular (positive emotion), bağlanma/akış (engagement), sosyal ilişkiler (relationships), anlam (meaning) ve başarıdır (accomplishment). Özetle ifade edilecek olunursa psikolojik iyi oluş; (P) bireyin neşe, mutluluk, rahatlık, haz vb. olumlu duygular deneyimlemesi ile (E) zevk alarak ve başarıyla gerçekleştirdiği bir uğraşa derinden bağlanması ile başkaları tarafından değer gördüğünü ve sevildiğini hissetmesini sağlayan olumlu sosyal ilişkilere sahip olması ile (M) yaşamının değerli olduğunu düşünecek ve yaşamında anlam bulmasını sağlayacak biçimde, kendisinden daha büyük bir oluşumun parçası olduğunu ve ona hizmet ettiğini hissetmesi ile ve (A) hedeflerine ulaşmak üzere harekete geçmesine yardımcı olacak başarma güdüsüne sahip olması ile ilişkilidir. Seligman’ın mutlu yaşama ulaşma yönündeki çalışmaları, psikolojik iyi olma halinin bileşenleri üzerine geliştirdiği beş boyutlu bir modele ulaşmıştır. Bu bilgilere göre doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Örgütsel davranışın kurucuları arasında gösterebileceğimiz Abraham Maslow ve Douglas McGregor ‘dur. Buna bağlı olarak da doğru yanıt ‘B’ şıkkıdır.

Kılavuz kitabımızdaki bilgilere dayalı olarak şu saptamalar yapılabilir. Kim olduğun psikolojik sermaye, neye sahip olduğun geleneksel ekonomik sermayeyi, ne bildiğin insan sermayesi, kimleri tanıdığın sosyal sermaye karşılığında kullanılmaktadır. Kimlerle iletişim kurduğun sadece iletişim kurduğunu gösterip alanda buna özgü bir karşılık olarak bir kavram kullanılmamıştır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Kılavuz kitabımızdaki bilgilere dayalı olarak şu saptamalar yapılabilir: Öncelikle psikolojik sermayenin bileşenleri öz yeterlik, iyimserlik, dayanıklılık, umut olduğu görülmektedir. Bilgilerden görülen çeldiricilerde verilen “etkililik verimlilik” şıkkının psikolojik sermayenin bileşeni olmadığı görülmektedir. Buradan doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Kılavuz kitabımızdaki bilgilere göre Bireyin, bir işin üstesinden gelebilecek becerilere sahip olduğu yönündeki inancı öz-yeterliliktir. Herhangi bir şeyin beklendiği şekilde gerçekleşeceğine veya genel anlamda geleceğin olumlu ve arzu edilen sonuçları beraberinde getireceğine inanç duyma hali iyimserliktir. Etkililik ve verimlik ise kurumsal amaçlara ulaşma ve en üst düzeyde ürün almaktır. Bir hedefe ulaşma arzusu ve hedefe ulaştıracak birbirinden farklı yollar bulabilme yetisi olmak üzere iki boyuttan meydana gelen pozitif bir psikolojik kaynak ise umuttur.  Olumsuz ya da olumlu gelişmeler sonrasında kişinin kendini toplayarak işlevsel durumunu sürdürebilme kapasitesini ifade eden kavram dayanıklılıktır. Bu nedenle doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Kılavuz kitabımızdaki bilgiler ışığında soru kökünde verilen bilgilerde (I)   Amaç sahibi olmak umut açısından oldukça önemlidir, (III) Kişinin engellere veya problemlere hazırlıklı olması, (IV) Amaçlara ulaştıracak yolları formüle etmek, (VI) Yalnızca nihai sonuçlara odaklanılmamalı, (VII) Alternatiflere hazırlıklı ve becerikli olmak şıklarının umut bileşeninin içinde olduğu belirlenmektedir. Buna karşılık (II) Kişinin tecrübeleri ve elde etmiş olduğu başarılar önemlidir ile (V) Psikolojik bakımdan genel halinin pozitif olması şıklarının öz yeterliliğe ait olduğu görülmektedir. Bu nedenle doğru yanıt “D” şıkkıdır.

İlk kez Seligman (1972) tarafından kullanılan öğrenilmiş çaresizlik, bireylerin yaşamlarının çeşitli evrelerinde ortaya çıkabilecek, hatta küçük yaştaki çocuklarda bile görülebilecek insan yaşamını etkileyen önemli bir değişkendir. İnsanlar, eylemlerinin ya da davranışlarının karşılaştıkları olaylar ya da durumlar üzerinde olumlu bir etki yaratmadığına inandıklarında öğrenilmiş çaresizlik ile karşı karşıya kalırlar. Depresyondan tükenmeye kadar duygusal sonuçları ciddi boyutta olan bu kavram, bireylerin fizyolojik ve bilişsel olarak da ciddi kayıplar yaşamalarına neden olmaktadır. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Öğrenilmiş çaresizlik olayların kontrol edilemediğini, başarısızlıkların sürekli ve genel olduğuna dair nedensellik yüklemeleriyle ilgili bireysel bir öğrenme sürecinin sonucunda yaşanır. Belli bir süre olumsuz uyarıcıya maruz kalmak ve o olumsuz durumun değişmeyeceğine inanmak bireylerde kayıtsızlık, ümitsizlik, çaresizlik gibi ruh halleri yaratabilir. Çocuklarda bile gözlemlenebilen bu durum, ebeveyn tutumlarından olukça etkilenir. Sonuçları değiştirme olasılığı olduğunda ya bu yeni durum fark edilmez ya da fark edilse bile gösterilen davranışların performansları yeterince güçlü olmaz. Kötümserlik gibi algılanan bu durum sadece bireylerde değil doğadaki diğer canlılarda da görülebilecek bir durumdur. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Öğrenilmiş çaresizliğin bireysel öncülleri, yaş, cinsiyet, sosyo-ekonomik özellikleri ve kişilik özelliklerinden oluşmaktadır. Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde yaş, öğrenilmiş çaresizliğin bireysel öncüllerinden birisini temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Benlik saygısı, bireyin kendilik değeri algısı ya da kendi hakkındaki olumlu/olumsuz değerlendirmesi olarak tanımlanır. Öz-yeterlik ve öz-sevgi olmak üzere iki boyutlu bir yapıyla benlik saygısını incelediğimizde öz-sevgi boyutu, bireyin kendisini sosyal bir varlık olarak değerli görmesi, onaylamasıdır. Öz-yeterlik boyutu ise kişinin kendisini yetkin, etkili ve kontrol sahibi olarak görme hissi olarak ifade edilir. İki boyut da öğrenilmiş çaresizlik deneyimleri için önemlidir. Öz-yeterliliği yüksek olanlar; yeteneklerine, zorluklarla mücadele etme ve gerektiğinde yeni yollar ya da stratejileri deneme konusunda kendilerine güvenirler. Bu nedenle düşük düzeyli öz-yeterlik, eyleme başlamayı ve eylemde kalıcı olmayı engeller; yerine getirilmemiş özlemler ve depresif ruh halinin ortaya çıkmasına neden olabilir (Sorrenti vd., 2018). Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bireyin kendilik değeri algısı, öğrenilmiş çaresizlik yaşama olasılığımızı etkileyen yukarıdaki kişilik özelliklerinden benlik saygısıyla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Doğuştan getirdiğimiz özelliklerimiz (mizaç) kadar, sonradan çevrenin koşullarıyla şekillenen karakteristik özelliklerimiz de olaylara, durumlara verdiğimiz tepkileri etkilemektedir. Aynı olaylara maruz kalan bireyler, birbirinden çok farklı davranış repertuarı geliştirebilmektedir. Örneğin kitabı beğenilmeyen bir yazar, inatla çabalayarak diğer kitabını basmak için uğraşırken bir diğer yazar neredeyse yazar olmaktan vazgeçme durumuna gelebilir. İşte olayları nasıl yorumladığımız, olaylar karşısında neler hissettiğimiz ve geleceğe dair ne tür stratejiler geliştirmeye karar verdiğimiz; bir ölçüde kişilik özelliklerimizle ilişkilidir. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bir kitabı çok fazla beğenilmeyen bir yazarın, yüksek bir motivasyonla yeni kitabı için çalışmaya başlaması, öğrenilmiş çaresizliğin aşağıda belirtilen öncüllerinden en fazla kişilik özellikleriyle ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Bireylerin yaşam koşulları, maruz kaldıkları durumlar, aldıkları eğitim, ailelerinin gelir seviyesi gibi özellikler ile umutsuzluk, kaygı, depresyon arasında ilişki vardır. Dolayısıyla sosyo-ekonomik özelliklerinin elverişsizliği, bireylerin öğrenilmiş çaresizlikle karşılaşma risklerini artırabilmektedir. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bireylerin aldıkları eğitim sonucunda yaşadıkları kaygı düzeyi yüksekliği, öğrenilmiş çaresizliğin aşağıda belirtilen öncüllerinden en fazl sosyo-ekonomik özelliklerle ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Öğrenilmiş çaresizliğin örgütsel öncülleri, işin özellikleri, liderlik tarzı, çalışanlar arasındaki ilişkiler ve örgütsel adalet algısı değişkenlerinden oluştuğundan yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, işin özellikleri öğrenilmiş çaresizliğin örgütsel öncüllerinden birisini temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Zaman baskısıyla birlikte yaşanan aşırı işyükü, çalışanların kapasitelerini zorlayan, sağlıksız çalışma koşullarına işaret eder. Belli bir zaman içerisinde bitirilmesi gereken iş sayısının fazlalığı niceliksel bir yüklenmedir. Bitirilmesi gereken işlerin gerektirdiği bilgi ve becerilerin çok yüksek olması ise niteliksel bir yüklenmedir. Bu iki tür yüklenme de çalışanlarda öğrenilmiş çaresizliğin doğmasına neden olur. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, belli bir zaman içerisinde bitirilmesi gereken iş sayısının fazlalığının bireyde yarattığı niceliksel yüklenme yukarıdaki seçeneklerden en fazla aşırı işyüküyle ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.