İnsan Hakları Mesleği Olarak Sosyal Hizmet

İnsan hakları, bütün şahısların insan olmaları dolayısıyla hür ve haysiyetli yaşamaları için sahip oldukları haklardır.

İnsan haklarını tanımlamadaki sınırlar şöyledir:

• Talep edilen hakkın insan olmanın gerekliliklerine eksiksiz olarak sahip olmak ile ilgili
  olması
• Talep edilen hakkın insan olmanın gereklilikleri ile ilgili evrensel bir meşruiyete sahip
  olması
• Talep edilen hakkın yaşamda uygulanabilir olması
• Hakkın diğer insan hakları ile çelişmemesi

Evrensellik, insan haklarının herkese uygulanacağını tanımlar. 

İnsan hakları bu yaklaşımlar açısından ‘doğal haklar’, ‘hukuki haklar’ ve ‘inşa edilmiş haklar’ olmak üzere üç farklı kategoride ele alınmaktadır.

Günümüz insan hakları düzenlemelerinin düşünsel temeli John Locke tarafından, insan hakları kavramının oluşturulması ile başlar.

Günümüz anlayışı ile kurumsal bir yapıda ve yazılı olarak taraflarca kabul edilen ilk insan hakları metni 1215 yılında, İngiltere kralı tarafından soylular ile imzalanan Magna Carta Libertatum olarak kabul edilmektedir.

Fransız İnsan Hakları Bildirgesi (Fransız İnsan ve Vatandaşlık Hakları Beyannamesi) genel itibarıyla; insanların kanuni açıdan eşit ve özgür olarak dünyaya geldiği ve hayatta
kaldıkları sürece bunun korunacağı (madde 1), devletin insanların temel haklarını korumakla yükümlü olduğu (madde 2), masumiyet karinesi (madde 9) ve bunun geçerli olduğu, düşüncelerin mevcut kamu yapısına doğrudan zarar vermediği durumlarda yargılanamayacağını (madde 10 ve 11) içeren hususlardan oluşmaktadır.

Üçüncü kuşak insan hakları Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 1948 yılında yürürlüğe girmesi ile başlamıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk insan hakları metni 1808 yılında imzalanan Sened-i İttifak
olarak kabul edilmektedir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk anayasası Kanun-i Esasi'dir. 

Temel olarak bu iki farklı kavram ile açıklanabilen insan haklarında evrenselcilik ve kültürel görececilik tartışması uygulayıcılar tarafından benimsenme türlerine göre dörde ayrılmaktadır. İnsan haklarına yaklaşıma iki uç nokta Radikal Kültürel Rölativizm ve Radikal Evrenselcilik olarak belirlenmiştir. Katı Kültürel Rölativizim ve insan haklarına yönelik yaklaşımda kültür etkisini evrenselcilikten sonra değerlendirmeye alan Zayıf Kültürel Rölativizmdir.

Profesyonel anlamda sosyal hizmetin insan hakları ile ilişkisinin mesleğin kurucularından biri olarak kabul edilen Jane Addams’ın 1912 yılında yayınladığı ‘A New Consciousness
and an Ancient Evil’ kitabında ele aldığı sosyal ve ekonomik tartışmalara dayanmaktadır.

Uluslararası Sosyal Hizmet Okulları Birliği (IASSW) ve Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Federasyonu (IFSW) 2001 yılında oluşturdukları tanımlama ile sosyal hizmeti; “İnsan hakları ve sosyal adalet ilkelerini temel alan; sosyal değişimi destekleyen, insanların iyilik durumlarının geliştirilmesi için insan ilişkilerinde sorun çözmeyi, güçlendirmeyi ve özgürleştirmeyi amaçlayan ve bunun için insan davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin teorilerden yararlanarak insanların çevreleri ile etkileşim noktalarına müdahale eden bir meslektir.” şeklinde tanımlamışlardır.

BM tarafından 1994 yılında hazırlanan raporda sosyal hizmet mesleğinin; insan ihtiyaçlarını konu edinmesi, etik kodları itibari ile bireyler ve gruplar düzeyinde insana hizmeti öncelemesi, hak ve özgürlükler adına insanın ve insan gruplarının yanında olup onlar için mücadele etmesi, bunları yaparken yerel ihtiyaç, koşul ve bakış açılarını göz ardı etmemesi, insan hakları düzenlemelerine ve bunların uygulanışına yönelik ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan bütüncül bir yaklaşım sergilemesi ve bunların birbirleri ile kopmaz bağına vurgu yapması, son olarak insan haklarını mesleki değer, etik standartlar ve pratik uygulamanın ayrılmaz bir parçası olarak kabul etmesi özellikleri itibari ile insan hakları ile sıkı bir bağının bulunduğunu belirtilmektedir. 

Bu prensibi uygulamak müracaatçıların insan hakları bakımından pasif faydalanıcılar olarak değil aktif geliştiriciler olarak değerlendirilmesi ile ilgilidir. 

Eşitlik ve Ayrımcılık Yapmama'nın geleneksel tanımına göre bütün insanlar herhangi
bir ayrım gözetilmeksizin insan haklarına sahiptir.

Uygulamada hesap verebilirlik çalışmaları müracaatçılara karşı sorumluluk doğurur ve şeffaflık gerektirir.

Hesap Verebilirlik prensibine göre her bir insan hakkı için hem bir hak sahibi hem de bir görev sahibi vardır. Devletler insan haklarına uymakla sorumludur ve başarısız olduklarında hak sahipleri hukuki olarak hesap sorabilir.

İnsan hakları herkes içindir ve bu haklar devredilemez, haklardan vazgeçilemez.

Evrensellik ve devredilemezliği uygulamak kimsenin dışlanmadığından emin olmaktır.

Bu prensip müracaatçıların konu olduğu durumları sosyal ve politik bağlamlarını göz ardı etmeden değerlendirmek ile ilgilidir.