İNSAN HAKLARI VE SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 8

İnsan haklarının korunması bu hakların insanın doğuştan gelen, dokunulamaz, devredilemez ve ertelenemez haklar olmasından dolayı zorunludur. Herhangi bir devletin insan haklarını koruması ise söz konusu devletin hukuk sistemi tarafından, bu hakların yasal güvence altına alınması anlamına gelir.

İnsan haklarını korumak kamu hizmetlerinde de önemli olduğundan kamu personelinin eğitiminde de insan hakları eğitimi öncelikli konular arasında olmalıdır. İnsan haklarının korunmasında, kamu kurumlarında çalışanların da üzerine önemli yükümlülükler düşmektedir. Sözgelişi insanların eğitim hakkının korunmasında öğretmenlere, sağlık hakkının korunmasında sağlık çalışanlarına, yaşama hakkını korumak güvenlik görevlilerine düşen yükümlülükler arasındadır. İnsan hakları kişiyi devlete karşı korumak içindir olarak değil, devlet dediğimiz insansal-hukuksal kurumun varoluş nedeni, yurttaşların insan haklarını korumak içindir şeklinde olmalıdır.

İnsan haklarını koruma sorunu; felsefi, etik ve siyasal bir sorun olarak görülmelidir. “Felsefi bir sorundur, çünkü insan hakları kavra- mının açıklığa kavuşturulmasına bu hakların gerektirdikleri konusunda daha sağlam sonuçlar çıkarmamızı sağlayabilecek bir açıklığa kavuşturulmasına şiddetle ihtiyaç vardır. Etik bir sorundur, çünkü günlük yaşamda bu haklara saygı gösteren ya da onları çiğneyen, kişilerdir; ... Ayrıca siyasal bir sorundur; çünkü bütün yurttaşların insan olarak olanaklarını geliştirmeleri, ‘korku ve yoksunluktan uzak’ yaşayabilmeleri için gerekli koşulları doğrudan doğruya veya dolaylı olarak sağlamak, her devletin görevidir. Ama devletleri de ... kişiler yönetiyor. Böylece görüyoruz ki, etik ve siyasal bir sorun olarak insan haklarının korunması da felseeye ve felsefe eğitimine bağlıdır.”

Paris Prensipleri çerçevesinde ulusal insan hakları kurumlarının:taşıması gereken nitelikler şunlardır:

Kuruluşunun yasal veya anayasal dayanağa sahip olması,

Hükümetten bağımsız olma ve özerklik,

İnsan haklarının korunması ve güçlendiril- mesi için geniş yetkilere sahip olma ve ye- terlilik,

Üye seçiminde ve tayininde çoğulculuk ve bağımsızlığın sağlanması,

Yeterli mali kaynak ve mali özerklik,

Sivil toplum ve devlet arasında köprü olma.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti de insan haklarını korumak amacıyla çeşitli kurum ve kuruluşlar oluşturmuştur. Bu kurum ve kuruluşlar arasında Anayasa Mahkemesi, TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları yer alır.

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu ise 1990 yılında kurulmuştur. 1987 yılında Avrupa Birliğine (o zamanki adıyla Avrupa Ekonomik Topluluğuna) yapılan tam üyelik başvurusu sonrasında, insan hakları ihlalleri ile ilgili Parlamenter düzeyde çalışma yapmak üzere bir komisyon kurulması gündeme gelmiştir. İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, ülkemizde insan haklarının ulusal düzeyde korunması amacıyla kurulan ilk ulusal insan haklarını koruma mekanizmasıdır.

1993 yılında, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği himayesinde, ulusal insan hakları kurumlarının uluslararası standartlara uygunluğunu belirlemek üzere, Ulusal Kurumlar Uluslararası Koordinasyon Komitesi, bugünkü adıyla Ulusal İnsan Hakları Kurumları Küresel Ağı kurulmuştur.

İnsan haklarını koruma konusunda en radikal belgeler ise 18. yüzyılda ortaya çıkar. Bunlar tarihsel sırasına göre 1776’da Virginia İnsan Hakları Bildirgesi, 1776’da Amerika Birleşik Devletleri Bağımsızlık Bildirgesi, 1789’da Fransız İnsan ve Yurttaşlık Hakları Bildirgesi ve 1791’de ise Amerika Birleşik Devletleri Haklar Bildirgesi olarak sıralanabilir. Bu belgeler insan hakları tarihinde kilometre taşları olarak bilinir. Bu belgelerde daha çok yaşama hakkı, mülkiyet hakkı, eşitlik gibi düşüncelere yer verilmiştir. Söz gelişi 1789 tarihli Fransız “İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi”nde insan hak ve özgürlüklerine ilişkin “İnsanlar, haklar yönünden özgür ve eşit doğarlar ve yaşarlar” (Madde.1) denilmektedir. Dolayısıyla bugün Evrensel Bildirge’de geçen anlayışı tarihsel olarak öncelediği anlaşılmaktadır.

Sözleşmenin ise Bildirgenin tersine kesin hükümler içermesi gerekir. Sözleşmelerdeki insan hakları anlayışı yukarıda ifade edilen, Bildirgedeki insan hakları anlayışından farklıdır, ama onu tamamlayıcı niteliktedir; yani sözleşmelerde “insan hakları, toplumsal düzenleme için temel ilkeler olarak, toplumsal ilişkilerin belirli bir biçimde kurulmasına ilişkin talepler” olarak görülmektedir. Başka bir deyişle sözleşmelerde devletlerin hukuksal ve ahlâksal yükümlülükleri dile getirilmekte, bir anlamda hukukun normlarının türetileceği ilkeler, hukukun dayanağı olacak temel ilkeler, yani hukukun temeli dile getirilmektedir. Bu yüzden de sözleşmelerin ahlaki yükümlülükleri yasal yükümlülüklere dönüştürmesi gerekir.

Sözleşmenin yasal olarak bağlayıcı olması için devletlerin sözleşme şartlarına uyması konusunda tam olarak ne yapması gerektiğini açıklayan kesin yükümlülükleri dile getirmeli; bazı haklar konusunda sınırlamalar içermeli (çünkü az sayıda hak mutlak/sınırlandırılamaz olarak kabul edilmektedir); Devletlerin sözleşme hükümlerini ulusal hukuk sistemlerine dâhil etme süreçlerini izlemeli ve bu konuda yaptırımlar uygulamalı; ihlaller söz konusu olduğunda yargılama ve uluslararası hukuk yollarını ifade etmelidir.

Sözleşmeler, uluslararası insan hakları hukukunun resmi kaynaklarını oluşturan anlaşmalardır.

İnsan Hakları Konseyi dünya üzerinde insan haklarının korunması ve geliştirilmesi konusunda en yetkili BM organıdır. Nihayetinde Konsey üye devletlerin insan hakları yükümlülüklerini yerine getirmelerine yardımcı olmak amacıyla Birleşmiş Milletlerdeki insan hakları çabalarının odak noktası olarak kurulmuştur.

Avrupa için bölgesel düzeyde uluslararası teşkilatlardan birisi de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) dır. AGİT Avrupa’da barış ve güvenliğin sağlanmasına katkıda bulunmak amacıyla 1975 yılında Helsinki’de kurulmuştur. Helsinki Sözleşmesi’ni 35 ülke imzalamıştır. AGİT’in katılımcı devletlerin demokratikleşme, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygı alanlarındaki çabalarına destek ve yardım işlevi vardır. Türkiye de teşkilatın kurucu üyeleri arasında yer almaktadır.

İlk kez 1945 tarihli Birleşmiş Milletler (BM) Şartı ve 1948 tarihli BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’yle bir uluslararası (ya da uluslarüstü) hukuk biçimini kazanmış olan, geçmişi Magna Carta’ya kadar uzanan “insan hakları” kavramı insanlığın yüzyılımızdaki en önemli başarılarından biridir.

İki dünya savaşının deneyimi, diktatörlük rejiminin yükselişi ve Holocaust, 20. yüzyılın ilk yarısında bir uluslararası haklar yasasının oluşturulmasına yönelik girişimleri başlatan, uluslararası kurumları adil ve demokratik bir dünya düzenini güvence altına almaya iten gelişmeler olarak görülür.

İnsan hakları düşüncesinin kökenine ilişkin farklı düşünceler bulunmasına rağmen, bu terime ilişkin kuramlar iki temel ilke üzerinde yoğunlaşır gibi görünmektedir: Yaygın kabul gören yaygın özgürlük temelli kuramlar ile hak temelli kuramlar. Bunların her ikisi de devlet ve bireyler arasındaki ilişkiye işaret eder.

Kuçuradi’nin insan hakları kavramı, insanın değerli ve onur sahibi bir varlık olduğu düşüncesi üzerinde temellenir.

Kuçuradi, tüm kişi haklarını insan hakları olarak görmez, bir devletin vatandaşı olmakla sahip olunan ve korunan hakları da bu türden haklardan ayırmak gerektiği düşüncesindedir. “Bütün insanların eşit olduğu, her kişinin insan olarak sahip olduğu, yani tanınmaları söz konusu olmayan, gerektirdiklerinin yerine getirilmesi söz konusu olan bir grup temel hak daha vardır. Bunlar, her kişiye insan olarak olanaklarını geliştirebilmesini sağlayan önkoşullara ilişkin istemlerdir. Sağlık için gerekli yaşama düzeyi, eğitim bu tür haklardandır.