İNSAN HAKLARI VE SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 7

Kant insanı hem fenomen hem de noumen dünyanın üyesi ikili bir varlık olarak görür. İnsan bir yandan diğer canlılar -ve cansız varlıklar- gibi doğa varlığı, doğa yasalarına tabi bir varlık iken öte yandan akıl sahibi bir varlık olmasından dolayı noumenal dünyanın bir üyesi olarak özgürlük ve ahlaklılığı olanak olarak yapısında taşıyan bir varlıktır. Bu ikililik aynı zamanda eyleyen bir varlık olarak insanın eylemlerinin, yapıp-etmelerinin, hem düşünen bir varlık olmasından ötürü akıl tarafından -akılda temelini bulan bir yasa tarafından- hem de duyular dünyasının bir varlığı olmasından ötürü doğa nedenselliği -doğa yasası- tarafından belirlenebildiğini de gösterir. Başka bir deyişle Kant insanı, “doğal varlık” ve “akıl varlığı” olmak üzere ikili bir varlık olarak görmekle birlikte, bu ikiliğe paralel olarak “insan doğası”nı da aslında ikili bir yapı olarak karşımıza çıkarmaktadır.

Yapabilirlikler yaklaşımı, özünde insan doğasının ne olduğunu dile getiren bir yaklaşımdır. “Bu yaklaşım, insanın geliştirme kapasitesine sahip olduğu pek çok şey arasından hangilerinin değerli olduğunu, hangilerinin en alt düzeyde bir adil toplumun yetiştirmek ve desteklemek için çaba göstermesi gereken şeyler olduğunu sormaktadır.” (Nussbaum 2011: 28).

Antik Çağ’da erdemli bir yaşamın insan onuruna uygun yaşamanın bir gereği olduğu düşüncesi, Orta Çağ’da yerini kavramın tanrıyla ilgisi kurularak insanın tanrının bir sureti olarak yaratıldığı ve bunun da onu diğer canlılardan ayırdığı ve değerli kıldığı düşüncesine bırakır. Onurun ontolojik değil, etik bir kategori olduğu da kimi Orta Çağ düşünürlerince vurgulanırken (Lewis 2007: 94), bu düşünce Rönesans hümanizmi ile kilise arasında bir köprü kurmaya, akıl ile onur kavramları arasındaki bağlantıyı göstermeye de zemin hazırlamıştır. Fakat, Rönesans’ın ardından gelen Aydınlanma dönemiyle birlikte “onur” kavramı ile “insan hakları” kavramı arasındaki bağı görebilmeyi sağlayan filozof Immanuel Kant’tır. Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi adlı eserinde akıl denilen yetiye ve ahlaklı eylemde bulunma olanağına sahip olan insanın araç değil, amaç olduğunu vurgulayan Kant’ın görüşleri günümüz düşünürlerinin pek çoğunu etkilemiş ve kişinin özerkliği ile onuru arasında kurduğu bağ pek çok felsefi kuramda yer bulmuştur.

B şıkkı Antik çağ doğrudur, çünkü İnsan hakları düşüncesinin tarihiyle ilgili çalışmalar, genellikle antik çağa  geri dönülmesini zorunlu kılar.

Felsefe tarihinde insanın ne olduğu sorusunu öncelikle ele alan ilk düşünürler sofistlerdir.

İnsan hakları düşüncesinin oluşması için öncelikle bir sınırın çizilmesi, insanın ne olduğu sorusuna cevap verilmesi gerektir. Bu nedenle cevap C şıkkıdır, diğerleri uygun değildir.

Leartius’a göre her varlık doğaya uygun yaşadığında mükemmelliğe erişecektir. Bundan dolayı her insan akla uygun yaşamalıdır. Böyle yapıldığında, yani kişi doğaya uygun yaşadığında erdemli olacaktır.

Orta Çağ’a ilişkin yapılacak en önemli saptamalardan biri, iktidarın kaynağının Tanrı olduğu düşüncesinin siyaseti belirlemesidir. Bu nedenle doğru şık  D dir, diğer şıklar uygun değildir.

Hobbes’a göre doğa durumu, “insanın, insanın kurdu olduğu” durumdur. o nedenle E şıkkı doğru, diğer şıklar çeldirici niteliğindedir.

Locke, doğa durumunu yetkin bir özgürlük, eşitlik durumu olarak tanımlamaktadır. bu nedenle diğer şıklar uygun değildir.

Virginia Haklar Bildirgesi’nde doğuştan eşit, özgür ve bağımsız olan kişiler bir topluluğa girdiklerinde de bu haklarından mahrum edilemezler. Belgede gücün kaynağının halk olduğu belirtilmekte, yetkili kişilerin halkın vekili oldukları ve halka karşı sorumlu oldukları dile getirilmektedir. B doğru, diğer şıklar uygun değildir.

Stoa filozofları doğal hukuku, etik ile siyasetin merkezinde konumlandırarak, erdemli kılacak en iyi yönetim biçiminin ne olduğu sorununu en temele almışlardır. Erdemli bir yaşamın insanı mutlu kılacağını dile getirmişlerdir. bu nedenle B doğru şıktır, diğerleri uygun ifadeler değildir.

Yirminci yüzyılın ilk yarısında dünya, büyük yıkımlarla sonuçlanan iki büyük savaş felaketi yaşar. İkinci büyük savaştan sonra da 10 Aralık 1948’de, evrensel geçerliliği olması beklentisiyle İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ni Birleşmiş Milletler aracılığıyla çıkartır. D şıkkı doğrudur, diğer şıklar uygun değildir.

Günümüzde İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi gibi uluslararası geçerliliğe sahip bildirge ve sözleşmelerde yer alan ve her biri etik bir ilke
olan insan hakları maddeleri ülkelerin iç hukuklarını düzenlerken esas almaları gereken ölçütleri vermekte ve böylece hukuki görelilik sorununu bir ölçüde çözmektedir.

Çünkü etik; felsefi bir yaklaşımla, evrensel olan, her insanın sahip olduğu değerin neliğini ve kaynağını araştırırken, toplumdan topluma değişen ahlaklar belirli bir grup için iyi olanın ne olduğunu ezbere, gelenek-göreneklerden çıkartır.

İnsanın değeri ile insan hakları arasında doğrudan bir ilgi olduğunu ileri süren çağdaş filozofların başında İoanna Kuçuradi gelir. Kuçuradi, insan haklarını, tek tek kişilerde insanın değerini korumanın önkoşulları olarak kabul ederken, ontolojik temellere dayalı bir felsefi antropolojiden, yani insanı bütünlüğünde, yaşamın içindeki yapıp etmelerinden hareketle anlamayı hedefleyen belirli bir insan görüşünden hareket eder. Felsefe tarihinde çok az filozofta rastladığımız bu yaklaşım tür olarak insanı insan
yapan bir şeyin, onu diğer varlıklardan farklı kılan bir şeyin ya da şeylerin var olduğunu kabul eder. Sırf insana ait olan, diğer hiçbir varlığa ait olmayan bu şey bizi insanın değerine ve “insan-sal” olana, insana yakışır ya da sırf insana özgü olana götürür.

Felsefe tarihinde insansal olanın ne olduğuna ilişkin ilk sistematik araştırmalara Sokrates, Platon ve Aristoteles’in metinlerinde rastlarız. Her üç filozof da, insansal olan, insana yakışır olan eylemin, yaşam biçiminin, siyasal toplumun ne olduğunu soruştururken karşımıza her zaman insansal değerleri çıkartır.

Platon, insanın neliğini, onun ruhsal yetilerinde ararken insan ruhunu gördükleri işe göre üç kısma ayırır: arzuiştah kısmı, kızan-coşan kısım ve akıl kısmı. Toplumdaki “yönetenler, savaşanlar ve para kazananlar gibi içimizde de üç bölüm” vardır; bunlardan biri “içimizdeki hesaplayan, düşünen yandır ki, buna akıl yanımız deriz. Ötekiyse, düşünmeyen, sade arzulayan yanımızdır. O, sadece sever acıkır, susar, coşar, doymak, zevk almak ister”; bir üçüncü yan, söz gelimi, bir tehlikeyle karşılaştığımızda kızan, öfkelenen yandır; “kızma gücü, kötü bir eğitimle bozulmamışsa, akla yardım eden üçüncü bir yanımız olur” (Platon, 1988, 439d, 441a).