İNSAN HAKLARI VE KAMU ÖZGÜRLÜKLERİ

İnsan hakları, her şeyden önce, devletin organlarından, kanun yapan ve vatandaşlar için yasak koyma ve yükümlülük getirme yetkisini elinde tutan yasama organını sınırlar.

Türkiye’de insan haklarının yasama organına ve işlevine karşı demokratik anlamda korunması, diğer Batılı ülkelere paralel bir şekilde, 2. Dünya Savaşı sonrası yapılan 1961 Anayasası ile olmuştur.

İnsan haklarının iç hukuklarda yer almasının ilk örneklerinden Virginia Haklar Bildirgesi, 1776'da gerçekleşmiştir.

Kişilerin TBMM’nin çıkardığı ve haklarını ihlal eden kanun Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine karşı kendilerini koruyabilmek için Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilme yolu, AY m. 152’de düzenlenmiş olan def ’i yoludur.

Bir yasama döneminde iki seçim yapılır.

İnsan hakları ihlalleri genellikle yürütme organının ve idarenin işlem ve eylemlerinden kaynaklanmaktadır.

Kurumun görevleri 6701 sayılı Kanunun 9/1 maddesinde 20 bent hâlinde sayılmıştır.

Kurula üye olabilmek için; Türk vatandaşı olmak, kamu haklarından mahrum bulunmamak, DMK m. 8/5’teki suçlardan mahkum ve askerlikle ilişkisi olmamak ve görevini devamlı yapmasına engel olabilecek akıl hastalığı bulunmamak, herhangi bir siyasi partinin yönetim ve denetim organlarında görevli veya yetkili bulunmamak, en az dört yıllık lisans düzeyinde yükseköğrenim görmüş olmak gerekir (m. 10/4).

Hakimlik teminatı, hakimlere tanınan bir ayrıcalık değildir.

Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği ve buna ilişkin kararın kesinleştiği tarihten, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir.

1982 Anayasası'nın 119/6. maddesiyle Cumhurbaşkanına olağanüstü hâlin gerekli kıldığı konularda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma ve temel hak ve özgürlükleri düzenleme yetkisi verilmektedir.

5 Aralık 1990 tarih ve 3686 sayılı Kanunla (RG: 05.12.1990-20719) TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu kurulmuştur.

İnsan haklarıyla ilgili araştırma ve incelemelerinin sonuçlarını raporlar halinde açıklama görevi İnsan Hakları İnceleme Komisyonu'nun görevlerinden biridir.

Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği ve buna ilişkin kararın kesinleştiği tarihten, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içinde yapılması gerekir.

İnsan haklarının iç hukuklarda yer almasının ilk örnekleri, 1776 tarihli Virginia Haklar Bildirgesi, 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi ve 1791 Birleşik Devletler Anayasası değişikliğidir.

TBMM İçtüzüğünün Anayasa'ya şekil ve esas bakımından uygunluğunu denetlemekle görevli kurum Anayasa Mahkemesi'dir.

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurulu, biri Başkan, biri İkinci Başkan olmak üzere Cumhurbaşkanı tarafından atanan on bir üyeden oluşur.

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurulu Başkanı ve üyeleri için soruşturma izni verilmesi veya verilmemesine ilişkin kararlara karşı itirazlar Danıştay tarafından karara bağlanır.

Kurum, görev alanına giren konularla ilgili olarak çalışmalarda bulunmak üzere kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve konuyla ilgili uzmanların katılımı ile altı ay süreli geçici komisyonlar oluşturabilir.

Kamu Denetçiliği Kurumu ilk defa İsveç Kralı XII. Şarl tarafından1713 yılında uygulanmış ve bu kurumun oluşumunda, Şarl'ın Osmanlı Devleti'nde zorunlu ikamet etmek durumunda kaldığı dönemde Şeyhülislamlık kurumundan etkilendiği sanılmaktadır.