İNSAN HAKLARI VE KAMU ÖZGÜRLÜKLERİ

İnsanın doğası gereği doğuştan sahip olduğu tüm haklar insan hakları adını almaktadır.

“Temel hak ve hürriyetler” deyimi, insan haklarından yalnızca anayasalarca düzenlenmiş olanlarını ifade eder.

Bir hakkın insan hakkı olarak tanımlanabilmesi için temel olması, evrensel olması ve açıkça tanımlanabilir olması gerekir.

İnsan haklarının varlığı herhangi bir kayda ya da şarta bağlanamaz; hiçbir düşünce ve mülahazayla varlıkları inkâr edilemez, geçersiz kılınamaz. Bu durum, insan haklarının mutlak olduğunu ifade eder.

İnsanlar, insan haklarına, sırf insan olmaları nedeniyle doğuştan sahip olmaktadırlar. Bu nedenle, insanlar, insan haklarını sözleşmeyle başkalarına devredemeyecekleri gibi, bunlardan vazgeçemezler. Çünkü insan hakları doğrudan doğruya insanın kişiliğine bağlıdır.

Devletin insan haklarıyla ilgili olarak tanıma, dokunmama, koruma ve temin/tedarik olmak üzere dört ödevinin bulunur.

Birey ile devlet arasındaki ilişkiye insan haklarının dikey etkisi olarak görülmektedir.

Evrensellik insan hakları hukukunun temel özelliklerindendir.

Fransız Devrimi’ni takiben ilan edilen 1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi “insanlar hür ve eşit doğarlar” ifadesiyle başlamaktadır.

Liberalizmin fikir babası, mülkiyetin kuramcısı, insan haklarına modern şeklini veren Jhon Locke insanın vazgeçilmez tabi haklara sahip olduğunu ve siyasi düzenin amacının hürriyeti güvence altına almaktan başka bir şey olmadığını savunmuştur.

“Temel hak ve hürriyetler” deyimi, insan haklarından yalnızca anayasalarca düzenlenmiş olanlarını ifade eder. Doğru cevap A'dır.

İnsan onurunun korunması, insanca bir yaşam düzeninin kurulması bakımından insan hakları öğretisinden yararlanılması, ilk defa, modern çağın başlarında (17. yüzyılda) Avrupa’da gündeme gelmiştir. Bunun temel nedeni, modern devletin ilk kez Batı’da ortaya çıkmış olmasıdır. Doğru cevap B'dir.

“Hak” kavramı, sözlükte “gerçek, sabit ve doğru olmak, gerekmek, bir şeyi gerçekleştirmek” anlamları yanında, “buyurmak, bir kanunla sabit hâle getirmek; Tanrı veya insanlara karşı ödev, hukuk, imtiyaz” anlamlarına gelmektedir. Doğru cevap C'dir.

İnsan hakları hak sahipliği bakımından evrenseldir. İnsan haklarının kaynağı insanın kendi doğasıdır. İnsan hakları olanı değil olması gerekeni gösterir. Bir ülkede insan haklarının uygulanmaması, bu hakların o ülkenin insanları için temel bir geçerlilik olması gerçeğini değiştirmez. Doğru cevap D'dir.

Kusurları olmaksızın geçimlerini/bakımlarını sağlayamayanlar (sakatlar, yaşlılar, kimsesiz çocuklar) için devlet, toplumun kurumu sıfatıyla gerekli tedbirleri almak ve gerekli kurumları kurmakla yükümlüdür. Örneğin 1982 Anayasası’nın 61. maddesinde, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle malul ve gazileri, sakatları, yaşlıları, korunmaya muhtaç çocukları korumak ve bu amaçlarla gerekli teşkilatı kurmak veya kurdurmak devlete görev olarak verilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Temel nitelikteki haklar şunlardır: Yaşama hakkı, kişinin maddi ve manevi varlığını koruma hakkı, işkence, zalimane, insanlık dışı, veya aşağılayıcı muamele veya ceza yasağı, kişi özgürlüğü ve güvenliği, özel hayatın gizliliği, borç nedeniyle hapis yasağı, ceza kanunlarının geriye yürümemesi, kanun ve hukuk önünde eşitlik hakkı, din ve vicdan hürriyeti vb. Doğru cevap A'dır.

Hakların pozitif-negatif şeklindeki ayrımı, büyük ölçüde Alman Hukukçusu Jellinek’in yaptığı sınıflandırmaya dayanmaktadır. Jellinek’in ayrımına göre haklar, koruma hakları (pasif statü hakları) isteme hakları (pozitif statü hakları) ve katılma (siyasi haklar) hakları olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Klasik Haklar, kişisel ve siyasal hakları kapsamaktadır ve asıl amacı birey karşısında devletin gücünü sınırlandırmayı sağlamaktır. Doğru cevap C'dir.

Kişileri devlete ve topluma karşı koruyan hak ve hürriyetlere “koruyucu haklar’’ denilir. Doğru cevap D'dir.

Geçtiğimiz yüzyılda sosyal haklara en geniş bir şekilde yer veren ilk anayasa 1917 tarihli Meksika Anayasasıdır. Doğru cevap E'dir.