İNSAN HAKLARI VE KAMU ÖZGÜRLÜKLERİ - Deneme Sınavı - 4

“Giz” kavramı ile, herkes tarafından bilinmeyen ve açıklanmamasında sahibinin menfaati bulunan hususlar, kimseye söylenmemesi ve gizli tutulması gereken şey anlatılmak istenir. Buna karşılık, “mahremiyet alanı” da denilen “sır alanı” ise, bir kimsenin kendisi veya güvendiği kişiler dışında herkese kapalı tutmak istediği alandır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Özel hayat, kişinin fiziksel, ahlaki ve psikolojik bütünlüğünü de kapsayan bir kavramdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Düşünce (ifade) hürriyeti teorik olarak, düşüncelere ve bilgilere ulaşma, (haber alma, bilgi edinme) düşüncelerinden ötürü kınanmama (kanaat hürriyeti) ve düşüncelerini açıklama, yayma ve başkalarına aşılama (ifade hürriyeti) gibi üç temel ögeden oluşur. Düşünce hürriyeti ve din ve vicdan hürriyeti ile düşüncelerin açıklanması ve yayılması hürriyeti uluslararası, bölgesel ve ulusal insan hakları hukuku metinlerinde ayrı ayrı maddelerde düzenlenmiştir. 1982 Anayasası’nda da uluslararası ve belgesel metinlerde olduğu gibi, din ve vicdan hürriyeti 24, Düşünce ve kanaat hürriyeti 25, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti ise 26. maddelerde düzenlenmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Herkes kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeden çıkma hakkına sahiptir (İHEB m. 13/1; KSHS m. 12/2-4; İHAS Ek Protokol 4 m. 2/2; İHAS m. 22; AY m. 23). Kişinin bir devletin ülkesinden çıkma hürriyeti belli bir amaca ve zamana bağlı değildir; kişi ülkesinin dışında gideceği yabancı ülkeyi ve o ülkede kalacağı zamanı kendisi seçebilir. Doğru cevap E seçeneğidir.

24.05.1983 tarih ve 2827 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun’un (RG: 27.05.1983-18059) 5. maddesine göre, gebeliğin onuncu haftası doluncaya kadar annenin sağlığı açısından tıbbi sakınca olmadığı takdirde istek üzerine rahim tahliye edilir. Gebelik süresi on haftadan fazla ise rahim ancak gebelik, annenin hayatını tehdit ettiği veya edeceği veya doğacak çocuk ile onu takip edecek nesiller için ağır maluliyete neden olacağı hallerde doğum ve kadın hastalıkları uzmanı ve ilgili daldan bir uzmanın objektif bulgulara dayanan gerekçeli raporları ile tahliye edilir. Doğru cevap C'dir.

Kamu sağlığının korunması veya suç eğilimine ortam teşkil eden durumların önlenmesi için, bulaşıcı hastalık yayabilecek bir kimsenin, bir akıl hastasının, bir alkoliğin, uyuş- turucu madde bağımlısı bir kişinin veya bir serserinin, tedavi ya da eğitim amacıyla kanuna uygun olarak tutuklanmaları (İHAS m. 5/1-e; AY m. 19/2) mümkündür. Ancak kişinin hürriyetinden yoksun kılınabilmesi için üç şartın gerçekleşmesi gerekir: Tutuklamanın; kanunda öngörülen usulün sonucu olması, kanuna dayanması ve söz konusu kişilerden toplumun korunması için, tedavi ya da eğitim amacıyla olması gerekir. Doğru cevap A'dır.

Özel hayatın devlet veya halk tarafından teftiş veya kontrol edilmesi, özel hayatın gizliliği hakkını ihlal eder. Herhangi bir özel durum olmaksızın, video ile gözetleme özel hayatın gizliliği hakkı ile bağdaşmaz. Bu nedenle, örneğin polis tarafından, soruşturma amacıyla, yargı kararı olmaksızın, yerleştirilen bir video kamera ile bir otel odasının izlenmesi, özel hayatın gizliliği hakkını ihlal eder. Özel hayatın gizliliği kavramı, bireye, herhangi bir müdahale olmaksızın mahremiyet, cinsel ve akrabalık ilişkilerini kurma ve geliştirmesine izin vermektedir. TCK m. 102 cinsel davranışlarla bir kimsenin vücut dokunulmazlığını ihlali, m. 103 çocukların cinsel istismarını, m. 104, reşit olmayanla cinsel ilişkiyi bir suç olarak düzenleyerek cezalandırmıştır. Hukuka uygun bir şekilde, şüpheliden kan ve saç örneği ancak onun onayıyla alınabilir. Doğru cevap E'dir.

Aile hayatı ile özel hayat kavramlarının nitelikleri birbirinden farklıdır. Kişinin aile hayatı, aile olarak beraber yaşadığı bireylerin katılmasıyla gerçekleşen ve aile topluluğunun süje olarak yer aldığı faaliyetlerden oluşmaktadır. Ana, baba ve çocuklar arasında çıkan sorunlar aile hayatı kapsamına girmektedir. Sadece aileyi ilgilendiren bu gibi hususların başkaları tarafından öğrenilmesi, bilinmesi ve izlenmesi doğru değildir. Aile kavramı, aynı zamanda, büyük anne, büyük baba ve torun gibi bir ailede önemli rol oynayan yakın akrabaları da içerir. Homoseksüel ilişkiler, düzenli olsa bile, aile kavramına girmez. Birlikte yaşayan bir erkek ve kadın, evlilik dışında fiili olarak birlikte olsalar bile, bir aile teşkil eder ve özel hayatın gizliliği hakkının korunmasından yararlanır. Ancak, evliliğe dayanmayan aile hayatı ile evliliğe dayanan aile hayatının hukuki açıdan eş tutulması mümkün değildir. Doğru cevap B'dir.

Yerleşme ve seyahat hürriyeti dört farklı hakkı kapsamaktadır. Bunlar; kişinin ülkesi içinde seyahat hakkı, bir yerleşim yeri seçme hakkı, ülkesi de dahil herhangi bir ülkeden ayrılma hakkı ve ülkesine giriş hakkıdır. Kişinin, kendi ülkesi dahil, ülkeyi terk etme hakkı, sınırsız bir şekilde bir ülkeden diğerine seyahat hakkını içermez. Doğru cevap D'dir.

Din ve vicdan özgürlüğüyle bağdaşabilen düzenlemeler şunlardır: Özel okullarda veya okul dışı saatlerde dini eğitime izin verilmesi ile birlikte kamu okullarında her türlü dini yapılanmanın yasaklanması; diğer dinlere mensup ya da dinsiz kişilerin bütünüyle istisna tutulması suretiyle, resmi okullarda dini eğitim veya kamu okullarında çoğunluğun mensup olduğu dinin eğitimi; istemlerine bağlı olarak kamu eğitim sisteminde çeşitli hatta bütün dinlere eğitim verilmesi imkânının tanınması; kamu okullarında objektif ve tarafsız bir şekilde, genel olarak din ve ahlak eğitimin verilmesinin sağlanması. Doğru cevap E'dir.

Uluslararası ve bölgesel insan hakları hukuku metinlerine göre, herkes, başkalarıyla örgütlenme, dernek kurma ve menfaatlerinin korunması amacıyla sendika kurma hürriyetine sahiptir. Dernek kurma hakkı ve hürriyetinin temeli iştirak etme hürriyetidir. Bu nedenle, örgütlenme hürriyeti bir bireysel haktır, grup hakkı değildir. Dernekler kanunun öngördüğü hâllerde hâkim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak, millî güvenliğin, kamu düzeninin, suçun işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca bulunması hâlinde, kanunla bir merciin derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Silahlı kuvvetler ve polis teşkilatı mensuplarınca dernek kurma hakkının kullanması bazı kısıtlamalara tabi tutulabilir. Doğru cevap C'dir.

Açık yargılama, yargılamaya katılması zorunlu olan kişilerin dışında kalanların yargılamaya katılma imkânına sahip olmaları anlamına gelir. Bu nedenle, zorunlu olarak duruş- maya katılmaları gereken kişilerin dışında hiç kimse katılmamış ise dahi, duruşma açık yapılmış sayılır. Doğru cevap D'dir.

Ekonomik haklar, içerik ve konuları bakımından ekonomiyle ilgilidir. Bunlar, hak sahibi varlıkların ekonomik ve sosyal ilişkilerindeki hak ve özgürlüklerini liberal ekonomi felsefesine uygun olarak düzenlemekte ve güvence altına almaktadır. Liberal ekonomik düzen olarak adlandırılan bir düzenin parçası olan bu hakların başlıcaları, mülkiyet hakkı, sözleşme hürriyeti, özel girişim hürriyetidir. Doğru cevap A'dır.

Sosyal haklar, sosyal eşitlik amacına yönelmiş, ekonomik ve sosyal dengesizlikleri azaltmaya yönelik, daha çok toplumda zayıf ve yoksulların, özel olarak korunması gerekli kişi ve gurupların korunmasını, maddi ve manevi varlıklarının geliştirilmesini amaçlayan haklardır.  Doğru cevap A'dır.

Sosyal hakların belli başlıları, çalışma hakkı ve ödevi, sağlık hakkı, çevre hakkı, asgari yaşam koşullarına sahip olma hakkı, sosyal güvenlik hakkı, sendika hakkı, toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavt hakkı gibi haklardır. doğru cevap B'dir.

İkinci kuşak haklardan kültürel haklar, düşüncenin çeşitli yollarla açıklanması, bilim ve sanatı öğrenme hakkı, eğitim hakkı gibi daha çok sosyal haklarla beraber ele alınan kültür haklarıdır. Doğru cevap E'dir.

Kamu yararı amacıyla mülkiyet hakkının sınırlanmasının örnekleri Anayasanın çeşitli maddelerinde bulunmaktadır. Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlanması amacıyla destekleyici ve teşvik edici tedbirlerin alınması (AY. m. 63); çevrenin geliştirilmesi, çevre sağlığının korunması ve çevre kirlenmesinin önlenmesi (AY m. 56/2); tarım arazilerinin amaç dışı kullanılmasının ve tahribinin önlenmesi (AY m. 45/1); toprağın verimli olarak işletilmesinin korunması ve geliştirilmesi, erozyonla kaybedilmesinin önlenmesi ve topraksız olan veya yeterli toprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlanması (AY m. 44/1); doğal afetlerin önlenmesi, sanayiin ve turizmin korunması; sağlıklı bir kentleşme ve imar düzeninin sağlanması gibi nedenlerle idare tarafından ve yine kanunla (AY m. 13/1) mülkiyet hakkı sınırlanabilmektedir. Anayasanın 33. maddesi dernek kurma hakkıyla ilgilidir. Doğru cevap E'dir.

Herkes sözleşme, hürriyetine sahiptir (İHEB m. 23/1; ESKHS m. 6/1; ASŞ m. I/1; AİHS Ek Protokol m. 6/1; AfİHHŞ m. 15; AY m. 48, m. 18). AY m. 48/1’de, “herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir” denilmek suretiyle çalışma hürriyetinin bir parçası olan özel teşebbüs hürriyeti “herkes” yönünden güvenceye bağlanmıştır. Sözleşme özgürlüğü, özel hukuktaki irade özerkliği ilkesinin Anayasa Hukuku alanındaki dayanağıdır. Anayasa açısından sözleşme özgürlüğü, devletin, özel kişilerin istedikleri hukuki sonuçlara ulaşmalarını sağlaması, belli hukuki sonuçlara yönelen iradelerini geçerli olarak tanıması, iradelerinin yöneldiği hukuki sonuçların doğacağını ilke olarak benimsemesi ve koruması demektir. Bu serbesti sadece gerçek kişilere değil, tüzel kişilere de tanınmıştır. Doğru cevap B'dir.

İşçinin arzu ve istekleri dışında, herhangi bir onayı olmaksızın çalışmaya zorlanması çalışma hakkını ihlal eder. Aynı şey, işçinin daha önce serbestçe yapmayı kabul ettiği işi bundan sonra yapmak istememesine rağmen zorlanması da kişinin çalışma hakkı ile bağdaşmaz. 1982 Anayasası, 18. maddesinde, “Hiç kimse zorla çalıştırılamaz, angarya yasaktır” diyerek çalışmaya zorlanmama hakkını güvence altına almıştır. Doğru cevap C'dir.

Çevre hakkı, “Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması” başlığını taşıyan AY m. 56’da düzenlemiştir. “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir.” AY m. 56, hem çevre hakkını bir insan hakkı olarak düzenleyen bir norm, hem de normatif bir hüküm niteliğindedir. Hakkın sahibi “herkes”tir. Hakkın yükümlüleri ‘devlet’ ve “vatandaşlar” şeklinde ifade edilen bireylerdir. Hakkın konusu, “sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşamak”tır. Hakkın karşısındaki ödev ise, “çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemektir.  Doğru cevap C'dir.