İNSAN HAKLARI VE KAMU ÖZGÜRLÜKLERİ - Deneme Sınavı - 15

Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu, Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı’nın 30. maddesine göre 1987 yılında kurulmuştur. Doğru cevap C'dir.

Afrika İnsan ve Halkların Hakları Mahkemesi 11 hakimden oluşmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
İHAM insan haklarının uluslararası alanda korunmasında ilk kez etkin bir güvence sistemi getirmiştir. Klasik uluslararası sözleşmelerin aksine hak ve yükümlülükler açısından taraf devletler arasında karşılıklılık ilkesine yer vermeyen, kişilerin Sözleşmeyle güvence altına alınan haklarının korunması amacıyla ortak güvence sistemi kuran bir sözleşmedir. Sözleşme ile getirilen uluslararası korunma mekanizması ancak İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne (İHAM) yapılacak bir başvuru ile başlar. Sözleşme, Mahkemeye başvurabilme açısından iki mekanizma öngörmüştür. Bunlardan biri “bireysel başvuru” diğeri de “devlet başvurusu”dur. Doğru cevap A'dır.

Mahkemenin Yapısı
Mahkeme teşkilatına ve onun yargılama usulüne ilişkin hükümler, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin İkinci Kısmında 19 ila 51. maddeler arasında ve İHAM İçtüzüğünde yer almaktadır. İHAM’de Sözleşmeye taraf ülke sayısı kadar hâkim görev yapar ve hâlen Mahkemede 47 hâkim vardır. Hâkimler, taraf devletler tarafından sunulan üç kişilik liste üzerinden Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından seçilir. 9 yıllık bir süre için seçilen hâkimler yalnızca bir dönem görev yapabilirler. Ancak hâkimler, her durumda yetmiş yaşında emekli olurlar. Mahkemenin çalışmasında bir aksaklık olmaması amacıyla her hâkimin yenisi gelene kadar görev yapması esası da benimsenmiştir. Doğru cevap C'dir.

Hâkimler, taraf devletler tarafından sunulan üç kişilik liste üzerinden Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından seçilir. 9 yıllık bir süre için seçilen hâkimler yalnızca bir dönem görev yapabilirler. Ancak hâkimler, her durumda yetmiş yaşında emekli olurlar. Mahkemenin çalışmasında bir aksaklık olmaması amacıyla her hâkimin yenisi gelene kadar görev yapması esası da benimsenmiştir (İHAS m. 20-23). Öte yandan hâkimler kendi adlarına Mahkemede yer alırlar, yani geldikleri ülkeleri temsil etmezler. Mahkemede görev tam zamanlı olduğundan bunu aksatacak bir görev de alamazlar. Hâkimlerin tarafsızlık ve bağımsızlıklarına zarar verecek bir faaliyette bulunmaları da yasaktır. Mahkeme, hâkimlerin uymaları gereken etik ilkeleri 2008 yılında kabul ettiği Yargı Etiği Kararında ortaya koymuştur. Doğru cevap B'dir.

Mahkemedeki idari birimler ise şunlardır: Mahkeme Genel Kurulu, bölümler ve filtraj bölümü.
Mahkeme Genel Kurulu; Mahkeme içtüzüğünü kabul eder, başkan, iki başkan yardımcısı ve üç bölüm başkanından oluşan Mahkemenin yönetici kadrosunu seçer Başkan yardımcıları, aynı zamanda içinde bulundukları bölümün başkanlığı görevini de devam ettirirler. Bunlardan her biri üç yıllık bir dönem için seçilirler. Öte yandan Genel Kurul, beş yıl için yazı işleri müdürü ve onun yardımcısını da seçer. Ayrıca bölümlerin üye kompozisyonuna karar verir ve Bakanlar Komitesine belli bir süre için dairelerin üye sayısının yediden beşe indirilmesi önerisinde bulunabilir. Doğru cevap E'dir.

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin İnceleme Süreci
Sözleşmeye taraf devletler veya Sözleşme’nin ihlalinden mağdur olduğunu iddia eden herkes, Sözleşmede yer alan haklarından birinin veya birkaçının taraf devlet tarafından çiğnendiği iddiasını içeren bir dilekçe ile İHAM’e başvuruda bulunabilir. Mahkeme önündeki yargılama usulü kamuya açıktır ve çelişmeli yargılama ilkesine uygundur. Ayrıca incelemenin büyük kısmı yazılı olarak yapılır. Duruşmalar çok az davada yapılır ve halka açıktır fakat Büyük Daire, istisnai koşulların varlığı hâlinde kapalılık kararı da alabilir. Doğru cevap D'dir.

Gerek devletlerarası başvurular ve gerekse kişisel başvurular bakımından, iç hukuk yollarının tüketilmesi ve iç hukuk yollarının tüketilmesi tarihinden itibaren altı aylık süre içerisinde İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne başvurunun yapılması gerekir. Doğru cevap E'dir.

Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserliği
AK İnsan Hakları Komiserliği, bütün üye devletlerde insan hakları bilincini ve insan haklarına saygıyı desteklemek amacıyla kurulan Avrupa Konseyi içinde bağımsız bir kurumdur. İnsan Hakları Komiserliği’nin kurulması amacıyla Ekim 1997 tarihinde Strasbourg’ta toplanan İkinci Avrupa Konseyi Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesinde bir girişim başlatılmasına karar verilmiş, 7 Mayıs 1999 tarihinde de Bakanlar Komitesi, komiserliğin kurulması ve görev alanının belirlenmesine ilişkin bir kararı kabul etmiştir. Doğru cevap A'dır.

Önceleri, Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) (şimdi Avrupa Topluluğu), Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (AAET) olmak üzere birbirinden farklı üç topluluk bulunmakta idi. Bu üç topluluğu kuran anlaşmalar, insan haklarının korunmasına yönelik bir temel haklar kataloğu içermiyordu. Bunun nedenlerinden birisi, Avrupa topluluklarının başlangıçtaki dikkatlerinin, savaş sonrasında Avrupa’nın ekonomik restorasyonu üzerinde odaklanmış olması idi. Topluluğu kuranlar, ekonomik entegrasyonun insan hakları üzerine negatif bir etkisinin olmayacağını düşündüler. İkinci olarak, o zamanki bakış açısına göre, anlaşmaların tarafı olan devletler, insan haklarının ulusal yargı organlarınca korunması düşüncesinden hareket ediyorlardı. Bu nedenle, bir temel haklar korumasının varlığı pek gerekli görülmemişti. Bununla birlikte, AET Anlaşması, amacı doğrultusunda, pazar özgürlükleri (malların, hizmetlerin ve kişileri serbest dolaşımı) kadın ve erkekler için ücretlerde eşitlik ve genel olarak ayrımcılık yasağı gibi konulara yer verildiği görülmekte idi. Doğru cevap C'dir.

İnsan haklarının Amerika kıtasında korunması iki temel antlaşmaya dayanmaktadır:
Bunlardan birisi Amerikan Devletler Teşkilatı Kurucu Antlaşması, diğeri de Amerikan Devletleri İnsan Hakları Sözleşmesi’dir. Amerikan Devletler Teşkilatı (ADT), 1948 yılında, Kolombiya’nın Bogota kentinde yapılan 9. Amerikan Devletlerarası Konferansı’nda kurulmuştur. Doğru cevap B'dir.

Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu’nun görevi, Afrika’da insan ve halkların haklarını geliştirmek ve bunların korunmasını sağlamaktır (m. 30). Buna göre, Komisyonun görevleri şunlardır:

İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesini amaçlayan temel bölgesel sistemler:

1: Avrupa Konseyi (AK)- 2: Amerikan Devletler Teşkilatı (ADT)- 3: Afrika Birliğidir.

Gerek devletlerarası başvurular ve gerekse kişisel başvurular bakımından, iç hukuk yollarının tüketilmesi ve iç hukuk yollarının tüketilmesi tarihinden itibaren altı aylık süre içerisinde İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne başvurunun yapılması gerekmektedir.

İnsan Hakları Avrupa, Mahkemesi’nin (İHAM’ın) resmi dilleri: Fransızca ve İngilizcedir fakat başvuruların taraf devletlerin dillerinden birinde de yapılabilmesi mümkündür.

Bir devlete karşı ancak kamu kuruluşlarının tutum ve davranışlarından dolayı Mahke­meye başvurulabilir. Mahkemede özel kişiler veya kuruluşlara karşı yapılan başvurulara bakılmaz.

Mahkemenin kesin nitelikteki bütün kararları ilgili olduğu devlet açısından bağlayı­cıdır. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Mahkeme kararlarının uygulanmasından so­rumludur. Dostane çözüm kararlarının infazı da bu kapsamdadır.

Yargılamanın her aşamasında Mahkeme, yazı işleri müdürlüğü vasıtasıyla taraflara “dostane çözüm” önerisinde bulunabilir. Dostane çözümün Mahkeme tarafından kabul edilebilmesi için ilgili hükümetin bir şekilde başvurucunun iddialarının doğruluğunu ka­bul etmesi, başvurucunun zararını karşılama ve lehine bazı tedbirleri alma yükümlüğü altına girmesi gerekir. Şayet taraflar bir uzlaşmaya varır ve bu yeterli görülürse Mahkeme başvuruyu gündemden düşürerek dostane çözümden gerekli sonuçları çıkarır ve dostane çözüm uygulanır.