İNSAN HAKLARI VE DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİ

Jolanda Koorevaar dört farklı bakış açısından bahseder. Birincisi “Yeniden Adam Smith” denen bir görüştür ki buna göre piyasaya güvenilmeli, devlet ve siyasetin piyasaya müdahalesi asgari noktaya çekilmelidir. ‹kinci görüşe ise “Fragmentasyon” denir ki buna göre de devletler eninde sonunda geleneksel fonksiyonları na döneceklerdir. Küreselleşme sonuçsuz kalacaktır, çünkü ekonomik, siyasi ve kültürel çatışmalar ortaya çıkacaktır. Üçüncüsü, Pax Americana’dır. Buna göre de mevcut kaotik küresel yapı Amerika hegemonyasında düzene kavuşacaktır. Sorunlar Amerika liderliğinde Amerikanvari yollarla çözülecektir. Son görüş ise “küresel koordinasyon”dur. Bu modelde devletler, bölgesel ve uluslararası örgütler değişik roller oynamaktadır. Gerçek dünyada ise bu dört farklı modelin karışımı bir düzen görülmektedir.

Küreselleşmeyi, fil misali herkes kendi perspektifinden, kendi düşünce sistemi ve amaçları doğrultusunda tanımlamaktadır. Bir sosyoloğa göre küresel bir kültürün gelişmesi ve ulusal kültürlerin erimesi süreci olarak tanımlanabilir.

Devlet-dışı aktör kavramının kendisi de aslında devlet merkezli bir ifade biçimidir. Yani devlet ve diğerleri, devlet merkezde diğer objelerin hepsi yekpare ve periferide kabul edilmektedir. Alston buna “kedi-değil” sendromu demektedir.

Devlet dışı aktörleri tek tek saymak mümkün değil, fakat literatürde genel olarak beş ayrı gurupta sınırlandırılmaktadır: Bunlar a) devletlerarası örgütler, b) uluslararası sivil toplum kuruluşları, c) sınır aşan şirketler, d) dinî topluluklar ve e) diğer kategoride ise silahlı gruplar, meslek kuruluşları ve diğer amaçlı özel aktörlerdir.

Cerny’e göre, küreselleşme ile birlikte dört temel değişim meydana gelmiştir: a) makroekonomik alandan mikroekonomik alana müdahalede değişim; b) rekabet gücünü korumak için devletin ‘stratejik’ ya da ‘temel’ sektörleri elinde tutmaya çalışması; c) enşasyonu düşük tutmak için yeni yollar geliştirmek ve d) hükûmetlerin iş, adil dağıtım ve kamu hizmetleri gibi toplumun refahını yükseltme yerine hem kamu hem de özel sektörde kâr, yenilik ve iş yapma kapasitesini arttırmayı tercih etmesi.

Rekabetçi devlet görüşünü savunanlara göre, bu model küreselleşme sürecinin bir sonucudur ve küreselleşme ulus-devletin bazı görevlerinde değişiklik oluşturması na rağmen geleneksel görevlerini değiştirememiştir.

Yunan şehir demokrasilerinde nüfus az ve karar-alma mekanizmasına katılım sınırlı olduğu ve karar alma sürecine yetkisi olan herkes doğrudan katıldığı için doğrudan demokrasi denirdi.

Demokratikleşmeyi en çok etkileyen iç faktörlerin başında demokrasi tecrübesi, kalkınma, refah, eğitim, orta sınıfın varlığı, toplumsal çoğullaşma, siyasi çatışmalar, elit tercihlerinin farklılaşması ve sivil toplumun varlığı gelmektedir.

1922-1942 tarihlerinde ise demokrasileri ortadan kaldıran veya azaltan ters bir dalga olmuştur. Milliyetçilik temelli faşizm ve Nazizm’in bu dönemde ortaya çıkması ve bu ilkel anlayışların yaygınlaşması dünya demokrasisi adına talihsiz bir durumdur.

Küreselleşme demokratikleşmeyi etkilemediğini ileri süren görüşe göre, 1. Küreselleşmenin etkileri abartılmaktadır, 2. Küreselleşme refah devletini güçsüz bırakmaz, 3. Küreselleşmenin ülkeler üzerindeki etkisi değişkendir.

Küreselleşme sosyal, kültürel, ticari, ekonomik ve hatta siyasi ilişkiler için coğrafi sınırların etkisinin minimize edildiği, teknolojik ve ideolojik temelli bir süreç olarak tanımlanacaksa otoritesi, belli coğrafi hudutlarla sınırlı olan devletin fonksiyonları üzerinde derin etkileri olması sonucudur.

Devlet dışı aktörleri tek tek saymak mümkün değil, fakat literatürde genel olarak beş ayrı gurupta sınıflandırılmaktadır: Bunlar a) devletlerarasırası örgütler, b) uluslararası sivil toplum kuruluşları, c) sınır aşan şirketler, d) dinî topluluklar ve e) diğer kategoride ise silahlı gruplar, meslek kuruluşları ve diğer amaçlı özel aktörlerdir.

Küreselleşmeyle birlikte ulus-devlet ve ulusal egemenliğin zayıfladığı ve geleneksel bir takım fonksiyonlarını yerine getiremediği iddialarını bazı teorisyenler reddetmekte ve devletin hâlâ en önemli küresel aktör olduğunu ile sürmektedir.Bunların başında Fhilip Cerny gelmektedir. Cerny’e göre, küreselleşme ile birlikte dört temel değişim meydana gelmiştir: a) makroekonomik alandan mikroekonomik alana müdahalede değişim; b) rekabet gücünü korumak için devletin ‘stratejik’ ya da ‘temel’ sektörleri elinde tutmaya çalışması c) enflasyonu düşük tutmak için yeni yollar geliştirmek ve d) hükûmetlerin iş, adil dağıtım ve kamu hizmetleri gibi toplumun refahını yükseltme yerine hem kamu hem de özel sektörde kâr, yenilik ve iş yapma kapasitesini arttırmayı tercih etmesi.

Halkın halk tarafından halk için yönetilmesinin yönetimi zaman ve mekana göre olduğu gibi, siyasi kültür,tarih ve ekomini durumuna göre de değişiklik gösterebllir. İlk demokrasi uygulamalarının olduğu Yunan şehir demokrasilerinde nüfus az ve karar-alma mekanizmasına katılım sınırlı olduğu ve karar alma sürecine yetkisi olan herkes doğrudan katıldığı için DOĞRUDAN demokrasi denirdi.

Demokratikleşmenin gerçekleşmesi için birtakım iç ve dış dinamiklerin harekete geçmesi, toplumsal, ekonomik ve siyasal açıdan uygun bir ortamın oluşması gerekmektedir. Demokratikleşmeyi en çok etkileyen iç faktörlerin başında demokrasi tecrübesi, kalkınma, refah, eğitim, orta sınıfın varlığı, toplumsal çoğullaşma, siyasi çatışmalar, elit tercihlerinin farklılaşması ve sivil toplumun varlığı gelmektedir. Dış faktörler ise uluslararası rekabet, uluslararası eğilimler, kurumsal tercihler, uluslararası ekonomik ya da siyasi baskı, dış müdahale ile küresel iletişim ve medya gibi unsurları kapsamaktadır.

Birinci görüşe göre, küreselleşme ekonomik kalkınmay› sağladığından demokratikleşmeyi olumlu etkilemektedir. Serbest piyasanın demokrasiyi etkilediği düşüncesi oldukça kadim bir düşüncedir. Buna göre küreselleşme orta sınıfın ve ekonominin büyümesini, eğitimin yaygınlaşmasını ve eşitsizliğin azalmasını sağladığından demokratikleşmeyi olumlu etkilemektedir. Ticaret, yabancı yatırımlar ve sermaye akışı bu süreçleri hızlandıran faktörlerdir.

Birinci görüşe göre, küreselleşme ekonomik kalkınmay› sağladığından demokratikleşmeyi olumlu etkilemektedir. Serbest piyasanın demokrasiyi etkilediği düşüncesi oldukça kadim bir düşüncedir. Buna göre küreselleşme orta sınıfın ve ekonominin büyümesini, eğitimin yaygınlaşmasını ve eşitsizliğin azalmasını sağladığından demokratikleşmeyi olumlu etkilemektedir. Ticaret, yabancı yatırımlar ve sermaye akışı bu süreçleri hızlandıran faktörlerdir.

Demokrasi uygulaması hem tarih boyunca hem de günümüzde ülkeden ülkeye farklılık gösterdiğinden, genel kabul görmüş bir tanımını yapmak oldukça zordur. Literatürde 500’den fazla demokrasi tanımından bahsedilmektedir. Fakat hem yöntem hem de yönetim şekli olarak demokrasinin en yaygın tanımı Abraham Linkoln tarafından yapılmıştır: “Halkın, halk tarafından, halk için yönetilmesi”.

Demokratikleşme sürekli olumlu yönde gelişen bir süreç değildir. Zaman zaman bu süreç tersine de işleyebilmektedir ki bu ters gidisatı tetikleyen şartlar ve durumlara demokrasiye yönelik tehditler demek yerinde olur. Genel olarak kabul edilen tehditlerden bazıları şöyledir: a) hukukun üstünlüğü ilkesinin zayıf olması: Bu durumda yolsuzluklar, hak ihlalleri, şiddet, suç ve hukuksuzluklar yoğun bir şekilde görülür; b) zayıf ekonomik performans: Bu durumda da fakirlik, eşitsizlik ve adaletsizlikler artar; c) etnik ve dinî ayrımcılık durumlarında toplumda şiddet, hukuksuzluk, adaletsizlik ve şiddet artabilir; d) zayıf ve etkisiz siyasi kurumlar (partiler, parlamento ve yatay sorumluluk; e) otoriter liderleri sınırlayan unsurların zayıf olması. Örneğin, sivil toplum ve uluslararası aktörler; f) kötü yönetişim.

Bir yönetimin demokratik olabilmesi için bir dizi demokratik özelliğe sahip olması gerekir. Bu kapsamda Dahl’a göre demokrasi için önemli olan temel yedi kriter şunlardır;1. Yönetimle ilgili kararların anayasal olarak seçilmiş kişilere verilmiş olması,2. Adil ve serbest seçimlerin belli aralıklarla yapılması,3. Genel oy ilkesi,4. Devlet memurluğu hakkının ayrımcılık yapılmaksızın tüm vatandaşlara açık olması,5. ifade özgürlüğü,6. Devlet ya da bir kişi ve kurum tarafından tekelleştirilmeyen farklı bilgi kaynaklarına herkesin ulaşabilmesi,7. Örgütlenme özgürlüğü (siyasi partiler, sivil toplum kuruluşları ve çıkar gruplarını kurma, üye olma ya da yönetme gibi).Demokrasinin en önemli özelliği halkın karar alma mekanizmasına katılımıdır. Bu sayede ancak halkın çıkarları, hak ve özgürlükleri korunmuş olur. Bunların sağlanması için katılım kanallarının açık tutulması, hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması gerekir.