İNSAN HAKLARI VE DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİ

Fransız siyaset bilimcisi M. Duverger’e göre, kadro partileri, yaygın bir toplumsal destek sağlama peşinde koşmayan, onun yerine, seçimlerde etkili olmak için, mahallî seçkinleri ve nüfuzlu kimseleri partiye kazandırmaya çalışan siyasi yapılardır. Bu partiler üye sayısını artırmaya çalışmaz. Etkili kişileri saflarında toplayıp seçim kazanmaya gayret eder. Buna paralel olarak yaygın parti örgütü kurmadığı gibi siyasi faaliyetlerini de seçim döneminde yoğunlaştırır.

Kitle partileri birçok bakımdan kadro partilerinin tersi özelliklere sahiptir. Yaygın ve yoğun şekilde teşkilatlanır ve olabildiğince çok üye kaydetmeye çalışır. Faaliyetleri de buna paralel olarak geniş ve devamlıdır. Mümkün olduğunca geniş bir toplumsal tabana oturmaya çabalar.

Sosyal bütünleşme işlevi olan partiler üyelerini siyasal toplumla bütünleştirmektir. Bunun olabilmesini sağlamak için üyeleriyle çok sıkı bağlar kurarlar, onları ideolojik olarak eğitirler ve aynı çatı altında tutmaya çalışırlar. Avrupa’da sosyalist partiler ile Katolik partiler, bu tipe yakın partilerdir.

Hâkim parti sisteminde de bir parti baskın ve güçlüdür. Rakip partiler hukuken ve fiilen serbesttir fakat seçim kazanmaları nadiren mümkün olur.

Hukuk devletinin özelliklerinden biri mahkemelerin kendi başına harekete geçmemesi, savcılık veya vatandaşların başvuruları tarafından harekete geçmesidir.

Hukuk kuralları yürürlüğe girdiği andan itibaren geriye doğru yürütülemez. Geçmişi kapsamaz.

Vekilliklerin partilere dağılımının partilerin aldığı oy oranına bağlanmasına dayanan sistem nispi çoğunluk sistemi olarak tanımlanır.

Partiler grup çıkarlarını birleştirir, tadil eder, birbirine uydurur, bütünleştirir. Böylece partizan grup menfaati arayışlarını evcilleştirir ve sisteme zarar verici olmaktan çıkartır.

Siyasi partilerin üç karakteristik özelliği vardır: Siyasi karar oluşturma gücünü tek başına veya bir koalisyonla ele geçirme doğrultusunda bilinçli bir hedef tercihi, bu amaç doğrultusunda seçimler yoluyla halk desteği arayışı ve daimî bir örgüt yapısının olması.

Geri çağırma: Seçilmiş temsilcinin belli usul ve şartlarla temsilcilikten azledilmesi olarak tanımlanmaktadır.

Egemenlik modern siyasi teorideki anlamını büyük ölçüde Fransız filozofu Jean Bodin ile almaya başladı. Bodin, bölünmez, devredilmez, tek bir egemenliğin bulunduğunu öne sürdü. Bu egemenlik devlete ait olmalıydı.

Negatif kelimesinin ima ettiği, bireyin özgürlüğünü engelleme gücü olanların bunu yapmaması, hareketsiz kalmasıdır. Özgürlük ancak bu şekilde doğar ve yaşar.

Bir bireyin özgür davranışlarının bir hak ihlali yaparak başkalarına zarar vermemesini gözetmesi kavramı zarar ilkesi olarak adlandırılır.

Özgürlük her tartışıldığında gündeme gelen bir konu özgürlüğün sınırlarının olmasının gerekip gerekmediği ve olacaksa ne olacağıdır. Şüphesiz, özgürlüğün sınırsız olması düşünülemez. Ancak bu, özgürlüğün gelişigüzel sınırlanması durumunda da yaşayabileceği anlamına gelmez. Bu yüzden, özgürlüğün nasıl sınırlanabileceğiyle ilgili ahlaki-felsefi bir ilkeye ihtiyaç duyulur. Böyle bir ilke geliştirilmiştir. Bu ilkeye zarar ilkesi adı verilir.

Delegasyon modelinde seçilenler, seçmenler tarafından verilen açık talimatları yerine getirmek üzere yine seçmenler tarafından seçilen kimselerdir. Delegelerin kendi başlarına hareket etmeleri düşünülemez. Onlar ancak onları seçenlerin çizgisinde hareket edebilirler. Temsilcilerin seçicilere tam bağlılığını sağlamak için “geri çağırma” gibi yollar kullanılır. Bu sistemin amacı, politikacıların halka değil kendi menfaatlerine hizmet etme eğilimini frenlemesi ve sınırlamasıdır.

Liberal demokrasinin siyasi gücü dağıtma ve sınırlama araçları yatay ve dikey kuvvetler ayrılığı ve hukuk devletidir. Yatay kuvvetler ayrılığı devletin üç temel gücü olan yasama, yürütme ve yargının aynı ellerde (organlarda) toplanmaması, ayrı organlar tarafından kullanılmasıdır. Bu üç gücü tek başına elinde toplayan organın diktatörleşmesi kaçınılmazdır.

Çoğunluk yönetimi, eşitliğe ve adalete daha uygundur çünkü onu ortaya çıkaran sistemde herkes seçmen olarak eşittir ve iktidar daha çok insanın onayına dayanır. Ayrıca, çoğunluğun yönetme hakkı azınlığın yönetmesine göre daha fazla meşruluk taşır ve fiilen daha kolay gerçekleştirilir. Yönetme hakkına azınlığın sahip olması hâlinde, azınlığın yönetme işini icra etmesini engelleyecek ölçüde yaygın ve güçlü bir muhalefetle karşılaşması mukadderdir. Bunun sonucunda ortaya çıkacak olan şey, kaçınılmaz olarak kaostur. Kısaca demokrasi, bir azınlık değil bir çoğunluk (veya çoğunluk adına icra edilen) siyasi yönetim biçimidir.

Antik Yunan demokrasisinde temsil diye bir kurum, en azından bugünkü anlamıyla, yoktu. Çünkü doğrudan demokrasi uygulanmaktaydı. Bu modelde nüfusun ancak % 10’una tekabül eden 20 yaş üstü erkek vatandaşlar (ki sayılarının 3-4 bini aşması zayıf bir ihtimaldi) her kamusal konuda bizzat bir araya gelerek müzakere eder ve bir kararın alınmasına katılırdı.

Taraflardan biri kazanıyorsa diğerinin mutlaka kaybettiği sosyal, ekonomik, toplumsal ilişki durumuna sıfır toplamlı oyun olarak adlandırılır.

Delege modelinde seçilenler seçmenler tarafından verilen açık talimatları yerine getirmek üzere yine seçmenler tarafından seçilen kimselerdir. Delegelerin kendi başlarına hareket etmeleri düşünülemez. Onlar ancak onları seçenlerin çizgisinde hareket edebilirler. Temsilcilerin seçicilere tam bağlılığını sağlamak için “geri çağırma”gibi yollar kullanılır. Delege sisteminin erdemi, politikacıların halka değil kendi menfaatlerine hizmet etme eğilimini frenlemesi ve sınırlamasıdır.