İNSAN HAKLARI VE DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİ

BM'nin Kişisel ve Siyasal Halklar Sözleşmesi ile Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Halklar Sözleşmesi

Avrupa Konseyi 1949 yılında kurulmuştur

Kymlicka

Seçeneklerde insan haklarının sınıflandırılmasına ilişkin D seçeneği haricindeki bütün ayrımlar kullanılmakta olup burjuvazi işçi sınıfı arasındaki ilişkiye dayanılarak yapılan bir ayrım söz konusu değildir.

İnsan hakları konusunda en bilinen ayrımlardan biri Alman hukukçu Georges Jellinek’e aittir. Jellinek, insan haklarının birey ile devlet arasında farklı statü ilişkileri doğurduğunu söyler ve bu farklı statüleri temel alarak insan haklarını negatif statü hakları, pozitif statü hakları ve aktif statü hakları olmak üzere üç başlık altında ele alır.

Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar söz konusu olduğunda, devletin yalnızca bu hakları tanıması kâfi gelemez, bireylerin bu haklardan faydalanabilmeleri için devletin yeterli mali kaynaklara sahip olması ve somut tedbirler alması da gerekir. D seçeneği haricindeki haklar sivil ve siyasi haklardandır.

Sivil ve siyasi hakların, devlete herhangi bir pozitif edim mükellefiyeti yüklemeyen ve sadece keyfi müdahaleden kaçınma yükümlülüğünü getiren negatif haklar olduğu kabul edilir. Buna karşılık ekonomik ve sosyal hakların da devletin pozitif edimine ihtiyaç duyan ve gerçekleştirilmesi devletin bu konularda bazı hizmetler sağlamasına bağlı olan pozitif haklar olduğu kabul edilir. Ancak bu klasik ikili ayrım birçok yönden eleştiriye açıktır

Kolektif haklara ilişkin tartışmanın düğüm noktası hak sahibinin kim olduğudur. Bireyciler ve kolektivistler bu konuda farklı noktalarda dururlar. Bireyciler, hak sahibi tek öznenin birey olduğunu savunurken, kolektivistler ise kolektif kimliklerin de hak sahibi olabileceklerinde ısrar ederler.

Pratik alanda kolektif hak anlayışı giderek daha fazla itibar kazanıyor ve etkinliğini artırıyor. Buna bağlı olarak kolektif haklara ilişkin kavramsal çerçeve de zenginleşiyor. Peter Jones, kolektif hakları bir bütün olarak düşünmektense iki tür kolektif hak arasında ayrım yapmanın daha doğru olacağını savunuyor

BM Şartında yer alan bu ilkeyi hakka dönüştüren ilk metin, BM’nin 14 Aralık 1960 tarihli “Sömürge Ülkeler ve Halklarının Bağımsızlıklarının Güvence Altına Alınmasına İlişkin Bildirge”dir. Bildirge’nin 2. maddesi self-determinasyon hakkını “tüm halklara” tanır

Kendi kaderini tayin hakkının boyutları vardır: Bunlar: Siyasi boyut, ekonomik, sosyal ve kültürel boyut ve dayanışma boyutudur. Hakkın tam anlamıyla etkin olabilmesi için bu boyutların birlikte bulunması gerekir. Üç boyutun bir arada düzenlenmiş olması, bu üç boyutun iç içe geçmiş bir bütün olarak düşünülmelerinden kaynaklanır.

Kendi kaderini tayin hakkını ikiye ayırmak mümkündür: “Ayrılma Hakkı” olarak da nitelendirilen dışsal self-determinasyon ve  içsel self-determinasyon hakkı.

Dördüncü kuşak haklar, bilimin ve tıbbın kötüye kullanılması ihtimaline karşı insanın temel özelliğini oluşturan insan onurunu korumayı amaçlayan haklardır. Bu kuşakta yer alan haklara ilişkin ilk düzenleme örnekleri Avrupa Konseyinin insan kopyalamayı yasaklayan belgeleridir. Keza ceninin de bir hak öznesi olarak korunması gereğinden hareketle “ceninin hakkı” kavramı daha yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır.