İNSAN HAKLARI VE DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİ - Deneme Sınavı - 23

Fragmentasyon

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra özellikle Büyük Britanya ve Fransa’nın desteklediği liberal demokrasi ve liberal ekonomi, evrensel barış düşüncesiyle de eklemlenerek güçlü bir siyasal akım olarak karşımıza çıktı.

Belediyeler

Kısa zamanda Avrupa’da yeni kurulan demokratik rejimler çöktü ve yerlerini
diktatörlükler aldı.

Sosyal sorumluluk projeleri geliştirme

Ekim 1922’de faşist Mussolini bizzat liberaller tarafından hükûmet kurmak için davet edildi.

Dört yılda bir seçim yapılması

İkinci Dünya Savaşı’nda faşizme karşı askerî bir zafer kazanan liberal demokrasi, savaşın hemen sonrasında sosyalizm ile ciddi bir çatışmaya ve dünya çapında mücadeleye girdi.

Kurumsal tercihler

Soğuk Savaş’ın bitişi öncelikle Avrupa’da ideolojik ayrışmayı ortadan kaldırdı.

1965-1975

Liberal demokrasinin klasik formu “birey” üzerine odaklanır.

Siyasi çoğullaşma

Demokrasi’nin günümüzün olağanüstü karmaşık koşullarında en önemli özelliği temsildir.

Samuel Huntington

Demokratik kuramın en önemli temsilcilerinden biri olan Robert Dahl, demokrasiyi siyasetçilerle vatandaşlar arasında ortak kurallar oluşturmaya yönelik bir “pazarlık” olarak değerlendirir.

Kitapta net olarak ifade edilmemiştir

Batı’daki demokratikleşme süreci hem ideolojik birikim hem de
kurumsal kapasite açısından dünyanın diğer bölgelerine örnek bir tecrübe teşkil etmektedir.

1. Küreselleşme ekonomik büyümeyi etkiler, 2. Küreselleşme uluslararası ticaret ve iş birliğini arttırır, 3. Küreselleşme liderlerde otoriter eğilimleri azaltır, 4. Küreselleşme bilginin maliyetini azaltmakta, diğer demokratik ülkelerle ilişkileri arttırmakta ve demokrasi yanlısı uluslararası sivil toplumu daha etkin bir hâle getirmektedir, 5. Küreselleşme otoriter ülkeleri güç paylaşımına zorlar, 6. Küreselleşme demokrasiyi destekleyen iç kurumları güçlendirir, 7. Küreselleşme demokratik fikirlerin yayılmasını sağlar.

Kültürel olarak oydaşmacı yaklaşıma göre “uzlaşma ruhu” demokratik istikrara hizmet eder.

Küreselleşme sürecinin devletlere etkisi konusunda farklı görüşler vardır. Bu kapsamda Jolanda Koorevaar dört farklı bakış açısından bahseder. Birincisi “Yeniden Adam Smith” denen bir görüştür ki buna göre piyasaya güvenilmeli, devlet ve siyasetin piyasaya müdahalesi asgari noktaya çekilmelidir. İkinci görüşe ise “Fragmentasyon” denir ki buna göre de devletler eninde sonunda geleneksel fonksiyonları na döneceklerdir. Küreselleşme sonuçsuz kalacaktır, çünkü ekonomik, siyasi ve kültürel çatışmalar ortaya çıkacaktır. Üçüncüsü, Pax Americana’dır. Buna göre de mevcut kaotik küresel yapı Amerika hegemonyasında düzene kavuşacaktır. Sorunlar Amerika liderliğinde Amerikanvari yollarla çözülecektir. Son görüş ise “küresel koordinasyon”dur. Bu modelde devletler, bölgesel ve uluslararası örgütler değişik roller oynamaktadır. Gerçek dünyada ise bu dört farklı modelin karışımı bir düzen görülmektedir.

Demokratik kuramın en önemli temsilcilerinden biri olan Robert Dahl, demokrasiyi siyasetçilerle vatandaşlar arasında ortak kurallar oluşturmaya yönelik bir “pazarlık” olarak değerlendirir.

Devlet-dışı aktör kavramının kendisi de aslında devlet merkezli bir ifade biçimidir. Yani devlet ve diğerleri, devlet merkezde diğer objelerin hepsi yekpare ve periferide kabul edilmektedir. Alston buna “kedi-değil” sendromu demektedir. Alston, 18 aylık kızının tavşan, fare ve kanguru gibi bütün hayvanları “kedi değil” diye tanımladığını anlatır; çocuk kediyi biliyor, diğer bütün hayvanları da “kedi değil” diye tanımlıyor.

Dahl ayrıca demokrasiden bahsedebilmek için bir dizi prensip ve uygulamanın var olması gerekliliğinin de altını çizer. “Asgari usuller” olarak adlandırdığı bu prensip ve uygulamaların en temel olanları şunlardır: Gizli oylama, genel oy, düzenli seçimler, partiler arası yarış, örgütlenme özgürlüğü ve yürütmenin hesap verebilirliği.

Çok uluslu şirketlerin hem sayı hem de faaliyetlerinin astronomik büyümesi beraberinde yeni sorunlar da doğurmuştur. Öncelikle, sayılarındaki artış uluslararası piyasalarda acımasız bir rekabete neden olmuştur. Bu büyük rekabet beraberinde kârını arttırmak için maliyetleri düşürmesi gereken daha küçük şirketler üzerinde büyük bir baskı oluşturmuştur. Sonuç olarak bütün şirketler iş gücü daha ucuz olan bölgelerde üretim yapmaya yönelmek durumunda kalmıştır. Bu gelişme beraberinde çoğu yerde işçi hakları ihlalleri, çocuk işçi kullanımı ve sosyal bir takım dengesizlikler dahil olmak üzere insan hakları sorunlarına neden olmaktadır.

Oydaşmacı kuram 1960’lı yıllarda Avusturya, Belçika, Hollanda ve İsviçre üzerine yapılan çalışmalarla geliştirildi. Tarihsel gelişim içerisinde bu dört ülke derin çatışmalara ve bölünmelere maruz kaldılar, bununla birlikte, istikrarlı demokrasiler haline de gelebildiler.

Devlet dışı aktörleri tek tek saymak mümkün değil, fakat literatürde genel olarak beş ayrı gurupta sınıflandırılmaktadır: Bunlar a) devletlerarası örgütler, b) uluslararası sivil toplum kuruluşları, c) sınır aşan şirketler, d) dinî topluluklar ve e) diğer kategoride ise silahlı gruplar, meslek kuruluşları ve diğer amaçlı özel aktörlerdir.

İlliberal demokrasi, görüntüde demokrasi olan fakat büyük ölçüde demokrasi ve diktatörlük aras›nda s›k›flm›fl olan bir rejimdir.

Fhilip Cerny’e göre, uluslararası piyasa yapısında meydana gelen değişimler, “rekabetçi devlet” olarak tanımlanan yeni bir devlet tipinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Cerny’e göre devlet ulusal pazarda ekonomik faaliyetleri korumak ya da ulusal ekonomileri uluslararası pazarlarda rekabetçi hâle getirmek için piyasaya önem vermiştir. Cerny, rekabetçi devletin hem değişime cevap vermeyi hem de devletin görevlerini yeniden tanımlamayı içerdiğini iddia etmektedir. Başka bir ifadeyle devlet, varlığını korumak ve devletler dâhil diğer uluslararası aktörlerle rekabet edebilmek için kendisini yeniden yapılandırmıştır.

O’Donnell bir demokrasinin yerleşmiş olduğunu söyleyebilmek için belirli bazı kriterler olduğunun da altını çizer. Bu kriterler şöyle sıralanabilir:
• “Yarışan aktörler arasında gücün el değiştirmesi;
• Derin ekonomik kriz dönemlerinde dahi devam eden genel destek ve istikrar;
• Stratejik olarak konumlanmış isyancıların başarılı bir şekilde yenilmesi ve cezalandırılması;
• Parti sisteminin radikal bir şekilde değiştiği durumlarda dahi rejimin istikrarının korunması;
• Siyasi olarak güçlü sistem karşıtı parti ve toplumsal hareketlerin olmaması”.

Geçiş teorisi daha çok siyasi elit üzerinde durur ve siyasi elit tercihlerinin demokratikleşmeyi etkilediğini iddia eder. Bu yaklaşım, demokratikleşme hareketlerinin hep elit inisiyatifiyle gerçekleştiğini öne sürer

Linz ve Stephan, bir demokrasinin yerleştiğini belirlemek için bir tür “kontrol listesi” yaklaşımı uygularlar ve siyasal, hukuksal, iktisadi, idari ve toplumsal olmak üzere beş temel alana bakarlar.

Birinci dalga ülkeleri şunlardır: İngiltere, ABD, Fransa, İsveç, İsviçre, Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada, İtalya, Şili, Arjantin ve Almanya

Przeworski, demokrasinin ancak “şehirdeki tek oyun” haline geldiği anda yerleştiğini iddia eder. Demokrasi bir siyasal sistem -bir
kurallar bütünü olarak- ancak siyasi aktörler kuralları takip eder ve bütün partiler demokratik sürecin kısıtlarını kabul ederlerse yaşayabilir. Przeworski, “demokrasi... kimse demokratik kurumların dışında hareket etmeyi düşünmediğin de ve bütün kaybedenler henüz kaybettikleri kurumsal düzen içerisinde yeniden denemeye hazır olduklarında yerleşmiştir” der.

1922-1942 tarihlerinde demokrasileri ortadan kaldıran veya azaltan ters bir dalga olmuştur. Milliyetçilik temelli faşizm ve Nazizm’in bu dönemde ortaya çıkması ve bu ilkel anlayışların yaygınlaşması dünya demokrasisi adına talihsiz bir durumdur.

Dryzek’e gore demokrasinin sağlıklı yürüyebilmesinin öncelikli koşulu “kamusal alanın vazgeçilmezliğidir”.

1970 ve 80’lerde başlayan üçüncü demokrasi dalgası Soğuk Savaş’tan sonra hız kazanmış ve demokratikleşmeyi destekleme ve yaygınlaştırma yardımları dış politika ve kalkınma yardımlarının ana unsuru hâline gelmiştir.

Genel anlamda bir Weberyan “ideal tip” olarak ortaya konan müzakereci demokrasinin ne ölçüde gerçekleşebileceği sorusu önemlidir. Bu ideal tip şu karakteristikleri içerir:
• Siyasi kararlardan etkilenecek bütün vatandaşlar argümanlarını özgürce ortaya koyabilmelidir,
• Argümanlar anlamlı ve rasyonel bir şekilde savunulmalı ve ortak iyi tarafından çerçevelenmelidir,
• Bütün argümanlara saygı duyulmalıdır,
• Aktörler doğru söylemelidir,
• Kararlar kamu gözetiminde alınmalıdır,
• Nihai karar sürecinde daha iyi argümanın gücü kabul edilmeli ve uzlaşma sağlanmalıdır.

Genel olarak kabul edilen tehditlerden bazıları şöyledir: a) hukukun üstünlüğü ilkesinin zayıf olması: Bu durumda yolsuzluklar, hak ihlalleri, şiddet, suç ve hukuksuzluklar yoğun bir şekilde görülür; b) zayıf ekonomik performans: Bu durumda da fakirlik, eşitsizlik ve adaletsizlikler artar; c) etnik ve dinî ayrımcılık durumlarında toplumda şiddet, hukuksuzluk, adaletsizlik ve şiddet artabilir; d) zayıf ve etkisiz siyasi kurumlar (partiler, parlamento ve yatay sorumluluk; e) otoriter liderleri sınırlayan unsurların zayıf olması. Örneğin, sivil toplum ve uluslararası aktörler; f) kötü yönetişim.

Müzakereci yaklaşıma kuramsal düzeyde en ciddi eleştiri siyasal kuramcı Chantal Mouffe tarafından getirilmiştir. Mouffe, müzakereci siyasetin de diğer siyasal formlar gibi bir “güç oyunu” olduğunu ve ona özel bir ahlaki statü veya meşruiyet atfedilemeyeceğini ileri sürer.