İNSAN HAKLARI VE DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİ - Deneme Sınavı - 22

Jolanda Koorevaar dört farklı bakış açısından bahseder. Birincisi “Yeniden Adam Smith” denen bir görüştür ki buna göre piyasaya güvenilmeli, devlet ve siyasetin piyasaya müdahalesi asgari noktaya çekilmelidir. ‹kinci görüşe ise “Fragmentasyon” denir ki buna göre de devletler eninde sonunda geleneksel fonksiyonları na döneceklerdir. Küreselleşme sonuçsuz kalacaktır, çünkü ekonomik, siyasi ve kültürel çatışmalar ortaya çıkacaktır. Üçüncüsü, Pax Americana’dır. Buna göre de mevcut kaotik küresel yapı Amerika hegemonyasında düzene kavuşacaktır. Sorunlar Amerika liderliğinde Amerikanvari yollarla çözülecektir. Son görüş ise “küresel koordinasyon”dur. Bu modelde devletler, bölgesel ve uluslararası örgütler değişik roller oynamaktadır. Gerçek dünyada ise bu dört farklı modelin karışımı bir düzen görülmektedir.

Bireysel self-determinasyon: Bireyin kendi hayatını belirleme hakkı ve yetkisi.

Küreselleşmeyi, fil misali herkes kendi perspektifinden, kendi düşünce sistemi ve amaçları doğrultusunda tanımlamaktadır. Bir sosyoloğa göre küresel bir kültürün gelişmesi ve ulusal kültürlerin erimesi süreci olarak tanımlanabilir.

Özgürlük literatürünün ilk önemli ismi John Locke’tur. Locke’un başlatıcısı olduğu geleneğe özgürlükçü (liberal) düşünce geleneği denir.

Devlet-dışı aktör kavramının kendisi de aslında devlet merkezli bir ifade biçimidir. Yani devlet ve diğerleri, devlet merkezde diğer objelerin hepsi yekpare ve periferide kabul edilmektedir. Alston buna “kedi-değil” sendromu demektedir.

Negatif Özgürlük: Bireyin dışından gelen zorlamalara maruz kalmadan hayatını tanzim edebilme ve yaşayabilme hakkıdır.

Devlet dışı aktörleri tek tek saymak mümkün değil, fakat literatürde genel olarak beş ayrı gurupta sınırlandırılmaktadır: Bunlar a) devletlerarası örgütler, b) uluslararası sivil toplum kuruluşları, c) sınır aşan şirketler, d) dinî topluluklar ve e) diğer kategoride ise silahlı gruplar, meslek kuruluşları ve diğer amaçlı özel aktörlerdir.

ABD’de kadınlar 1920’de Anayasaya 3. Ek ile, İsviçre’de ise ancak 1971’de oy kullanma hakkını elde ettiler.

Cerny’e göre, küreselleşme ile birlikte dört temel değişim meydana gelmiştir: a) makroekonomik alandan mikroekonomik alana müdahalede değişim; b) rekabet gücünü korumak için devletin ‘stratejik’ ya da ‘temel’ sektörleri elinde tutmaya çalışması; c) enşasyonu düşük tutmak için yeni yollar geliştirmek ve d) hükûmetlerin iş, adil dağıtım ve kamu hizmetleri gibi toplumun refahını yükseltme yerine hem kamu hem de özel sektörde kâr, yenilik ve iş yapma kapasitesini arttırmayı tercih etmesi.

Bireylerin oy verme davranışlarıyla ilgili çalışmalar dört modelden söz eder. Bunların ilki, parti kimliği modelidir. Buna göre, bireyler partiyle ve parti liderliğiyle psikolojik bağlar kurmak suretiyle belli bir partiye yönelebilir. İkincisi, sosyolojik modeldir. Bu modelde bireylerin çoğu zaman aileleri vasıtasıyla partilerle kurdukları psikolojik bağlar yerine toplumsal bağlılıklar önem kazanır. Her zaman gerçeğe tam tekabül etmemekle beraber, mesela işçilerin sol partilere, köylülerin muhafazakâr partilere oy vermesi beklenebilir. Üçüncüsü, rasyonel tercih modelidir ve bu modelde bireylerin ailevi veya toplumsal bağlarından veya bağlılıklarından ziyade, kendi rasyonel çıkar hesaplarına göre oy kullandıkları vurgulanır. Bu modelde seçmen rasyonel bir varlıktır; hesap yapar ve en uygun olduğuna inandığı şıkkı seçer. Sonuncusu hakim ideoloji modelidir, ki bu modelde seçmenlerin bireysel tercihleri ideolojik kontrol ve manipülasyon ile şekillendirilir.

Rekabetçi devlet görüşünü savunanlara göre, bu model küreselleşme sürecinin bir sonucudur ve küreselleşme ulus-devletin bazı görevlerinde değişiklik oluşturması na rağmen geleneksel görevlerini değiştirememiştir.

Doğrudan demokrasi: Vatandaşların kamusal kararların alınışı sürecine bizzat katılması.

Yunan şehir demokrasilerinde nüfus az ve karar-alma mekanizmasına katılım sınırlı olduğu ve karar alma sürecine yetkisi olan herkes doğrudan katıldığı için doğrudan demokrasi denirdi.

Sıfır toplamlı oyun: Taraflardan biri kazanıyorsa diğerinin mutlaka kaybettiği sosyal, ekonomik, toplumsal ilişki durumu.

Demokratikleşmeyi en çok etkileyen iç faktörlerin başında demokrasi tecrübesi, kalkınma, refah, eğitim, orta sınıfın varlığı, toplumsal çoğullaşma, siyasi çatışmalar, elit tercihlerinin farklılaşması ve sivil toplumun varlığı gelmektedir.

Demokratik sistemlerde partilerin belli başlı fonksiyonları şunlardır:
• İnsanlarla, devlet arasında köprü olma

• Menfaatlerin birleştirilmesi

• Vatandaşların siyasi sisteme entegre edilmesi

• Siyasal sosyalleşme

• Seçmenlerin mobilizasyonu

• Hükûmetin kurulması ve devletin çalıştırılması

1922-1942 tarihlerinde ise demokrasileri ortadan kaldıran veya azaltan ters bir dalga olmuştur. Milliyetçilik temelli faşizm ve Nazizm’in bu dönemde ortaya çıkması ve bu ilkel anlayışların yaygınlaşması dünya demokrasisi adına talihsiz bir durumdur.

Siyasal partiler yapıları açısından ikiye ayrılır: Kadro Partileri ve Kitle Partileri. Fransız siyaset bilimcisi M. Duverger’e dayandırılan bu ayrıma göre, kitle partileri birçok bakımdan kadro partilerinin tersi özelliklere sahiptir. Yaygın ve yoğun şekilde teşkilatlanır ve olabildiğince çok üye kaydetmeye çalışır. Faaliyetleri de buna paralel olarak geniş ve devamlıdır. Mümkün olduğunca geniş bir
toplumsal tabana oturmaya çabalar.

Küreselleşme demokratikleşmeyi etkilemediğini ileri süren görüşe göre, 1. Küreselleşmenin etkileri abartılmaktadır, 2. Küreselleşme refah devletini güçsüz bırakmaz, 3. Küreselleşmenin ülkeler üzerindeki etkisi değişkendir.

Çoğunluk sistemine göre temsilde adaleti daha fazla önemseyen nispî temsil sisteminde, milletvekilliklerinin aldıkları oya göre partilere dağıtılmasından sonra değerlendirilmemiş oyların olması ve bazı milletvekilliklerinin açıkta kalması kaçınılmazdır. Bunun çözülmesi için üç yöntem kullanılır: En büyük artık sistemi, en yüksek ortalama sistemi ve barajlı d’Hondt sistemi

Küreselleşme sosyal, kültürel, ticari, ekonomik ve hatta siyasi ilişkiler için coğrafi sınırların etkisinin minimize edildiği, teknolojik ve ideolojik temelli bir süreç olarak tanımlanacaksa otoritesi, belli coğrafi hudutlarla sınırlı olan devletin fonksiyonları üzerinde derin etkileri olması sonucudur.

Bugün egemenlik genel olarak devletlere atfedilen bir unsurdur. Devletler, halka dayansın dayanmasın, egemenliğin sahibi olarak görülür. Bu bilhassa uluslararası  ilişkilerde böyledir. Bununla beraber, sahibini sınırsız iktidar sahibi kılma anlamında
egemenlik, biraz modası geçmiş bir kavramdır. Doğru cevap E'dir.

Devlet dışı aktörleri tek tek saymak mümkün değil, fakat literatürde genel olarak beş ayrı gurupta sınıflandırılmaktadır: Bunlar a) devletlerarasırası örgütler, b) uluslararası sivil toplum kuruluşları, c) sınır aşan şirketler, d) dinî topluluklar ve e) diğer kategoride ise silahlı gruplar, meslek kuruluşları ve diğer amaçlı özel aktörlerdir.

Ülke içinden bakıldığında, devletin vatandaşları üzerinde mutlak yetkisinin olmadığı görülür. Devletlerin egemenliği bireylerin temel hak ve özgürlükleriyle sınırlıdır. Devletler egemenlik adına insanları temel hak ve özgürlüklerinden mahrum bırakamaz, onların kendi kendilerini belirleme (bireysel self-determinasyon) hakkını elinden alamaz. Bunu yapan devlet meşruiyetini kaybeder. Böyle bir devlete karşı, halkın, Locke’un ifade etti¤i üzere, direnme hakkı vardır.

Küreselleşmeyle birlikte ulus-devlet ve ulusal egemenliğin zayıfladığı ve geleneksel bir takım fonksiyonlarını yerine getiremediği iddialarını bazı teorisyenler reddetmekte ve devletin hâlâ en önemli küresel aktör olduğunu ile sürmektedir.Bunların başında Fhilip Cerny gelmektedir. Cerny’e göre, küreselleşme ile birlikte dört temel değişim meydana gelmiştir: a) makroekonomik alandan mikroekonomik alana müdahalede değişim; b) rekabet gücünü korumak için devletin ‘stratejik’ ya da ‘temel’ sektörleri elinde tutmaya çalışması c) enflasyonu düşük tutmak için yeni yollar geliştirmek ve d) hükûmetlerin iş, adil dağıtım ve kamu hizmetleri gibi toplumun refahını yükseltme yerine hem kamu hem de özel sektörde kâr, yenilik ve iş yapma kapasitesini arttırmayı tercih etmesi.

Liberal demokrasi iki kelimeden oluşan bir kavramdır. Kavramdaki demokrasi kelimesi siyasi eşitlik ve katılıma, liberal kelimesiyse özgürlüğe işaret eder. Bu yüzden, popüler kullanımda genellikle demokrasiyle özgürlük özdeşleştirilir. Kısaca ifade etmek gerekirse demokrasi vatandaşların bireysel özgürlüğe sahip olduğu siyasi sistem olarak görülür. Doğru cevap C'dir.

Halkın halk tarafından halk için yönetilmesinin yönetimi zaman ve mekana göre olduğu gibi, siyasi kültür,tarih ve ekomini durumuna göre de değişiklik gösterebllir. İlk demokrasi uygulamalarının olduğu Yunan şehir demokrasilerinde nüfus az ve karar-alma mekanizmasına katılım sınırlı olduğu ve karar alma sürecine yetkisi olan herkes doğrudan katıldığı için DOĞRUDAN demokrasi denirdi.

Özgürlük her tartışıldığında gündeme gelen bir konu özgürlüğün sınırlarının olmasının gerekip gerekmediği ve olacaksa ne olacağıdır. Şüphesiz, özgürlüğün sınırsız olması düşünülemez. Ancak bu, özgürlüğün gelişigüzel sınırlanması durumunda da yaşayabileceği anlamına gelmez. Bu yüzden, özgürlüğün nasıl sınırlanabileceğiyle ilgili ahlaki-felsefi bir ilkeye ihtiyaç duyulur. Böyle bir ilke geliştirilmiştir. Bu ilkeye zarar ilkesi adı verilir. İngiliz filozof John Stuart Mill’in gelifltirdiği bu ilkeye göre birinin özgürlüğünü kullanması başka birine zarar veriyorsa veya verdi¤i noktada onun özgürlüğünün sınırlanması gerekir. Özgürlüğün sınırı budur. Doğru cevap A'dır.

Demokratikleşmenin gerçekleşmesi için birtakım iç ve dış dinamiklerin harekete geçmesi, toplumsal, ekonomik ve siyasal açıdan uygun bir ortamın oluşması gerekmektedir. Demokratikleşmeyi en çok etkileyen iç faktörlerin başında demokrasi tecrübesi, kalkınma, refah, eğitim, orta sınıfın varlığı, toplumsal çoğullaşma, siyasi çatışmalar, elit tercihlerinin farklılaşması ve sivil toplumun varlığı gelmektedir. Dış faktörler ise uluslararası rekabet, uluslararası eğilimler, kurumsal tercihler, uluslararası ekonomik ya da siyasi baskı, dış müdahale ile küresel iletişim ve medya gibi unsurları kapsamaktadır.

Liberal demokrasi, özgürlüğü koruma bakımından otoriter ve totaliter rejimlere nispetle daha başarılıdır. Bunu, siyasi iktidarı dağıtıp güç temerküzünü önleyerek yapar. Piyasa ekonomisinin ekonomik gücü dağıtması gibi, liberal demokrasi de siyasi gücü dağıtır; güç temerküzünü önler. Böylece, bireyin özgürlüğünü korur. Başka bir deyişle, piyasa ekonomisi ekonomide, liberal demokrasi siyasette desantralizasyonu yaratır. Liberal demokrasinin siyasi gücü dağıtma ve sınırlama araçları yatay ve dikey kuvvetler ayrılığı ve hukuk devletidir. Doğru cevap E'dir.

Birinci görüşe göre, küreselleşme ekonomik kalkınmay› sağladığından demokratikleşmeyi olumlu etkilemektedir. Serbest piyasanın demokrasiyi etkilediği düşüncesi oldukça kadim bir düşüncedir. Buna göre küreselleşme orta sınıfın ve ekonominin büyümesini, eğitimin yaygınlaşmasını ve eşitsizliğin azalmasını sağladığından demokratikleşmeyi olumlu etkilemektedir. Ticaret, yabancı yatırımlar ve sermaye akışı bu süreçleri hızlandıran faktörlerdir.

Siyasi katılım, “bir siyasal toplumda tüm bireylerin yerel ve ulusal düzeyde siyasal yöneticileri seçme ve yöneticilerin kendi istekleri ve menfaatleri doğrultusunda karar almalarını temin amacıyla gösterdikleri her türlü davranış ve eylemleri ifade etmektedir.” Doğru cevap B’dir.

Birinci görüşe göre, küreselleşme ekonomik kalkınmay› sağladığından demokratikleşmeyi olumlu etkilemektedir. Serbest piyasanın demokrasiyi etkilediği düşüncesi oldukça kadim bir düşüncedir. Buna göre küreselleşme orta sınıfın ve ekonominin büyümesini, eğitimin yaygınlaşmasını ve eşitsizliğin azalmasını sağladığından demokratikleşmeyi olumlu etkilemektedir. Ticaret, yabancı yatırımlar ve sermaye akışı bu süreçleri hızlandıran faktörlerdir.

Demokrasi demek katılım demektir. Bunun mantığı demokrasinin tanımında yatar. Demokrasi halk yönetimi demekse halkın mensubu olan kimselerin (yani seçmen vatandaşların) kamusal işlerde bir söz hakkının olması icab eder. Vatandaşlar siyasi sürece çeşitli şekillerde katılırlar. Katılım, siyasete pasif ilgi duymadan, oy vermeye ve aktif olarak partilerde görev yapmaya kadar uzanan bir yelpazede vuku bulur. Doğru cevap C’dir.

Demokrasi uygulaması hem tarih boyunca hem de günümüzde ülkeden ülkeye farklılık gösterdiğinden, genel kabul görmüş bir tanımını yapmak oldukça zordur. Literatürde 500’den fazla demokrasi tanımından bahsedilmektedir. Fakat hem yöntem hem de yönetim şekli olarak demokrasinin en yaygın tanımı Abraham Linkoln tarafından yapılmıştır: “Halkın, halk tarafından, halk için yönetilmesi”.

Katılım ve temsil olayının temelinde tarihî olarak insanların hem varlıklarının kazançlarının bir kısmına vergi ve hem de bedenî güçlerinin ve zamanlarının bir kısmına askerlik hizmeti olarak devlet tarafından el konulması yatar. Monarkların yaygın olduğu dönemlerde, vergi toplamak isteyen monarklara şövalyeler ve güçlü tüccarlar “Bizden askerî hizmet ve vergi istiyorsan politikaların belirlenmesinde bir söz talep ediyoruz” demişlerdir. Aynı çizgideki başka bir meşhur söz “temsil yoksa vergi de yok!” sözüdür. Bu yüzden, monarklar mahallî beylerin rızasını almak için, İngiltere’deki Parlamento ve İsveç’teki Riksdog gibi temsil organları oluşturmuşlardır. Siyasi katılım zamanla yeni biçimler almış ve daha geniş kitleleri kapsamıştır. Doğru cevap A’dır.

Demokratikleşme sürekli olumlu yönde gelişen bir süreç değildir. Zaman zaman bu süreç tersine de işleyebilmektedir ki bu ters gidisatı tetikleyen şartlar ve durumlara demokrasiye yönelik tehditler demek yerinde olur. Genel olarak kabul edilen tehditlerden bazıları şöyledir: a) hukukun üstünlüğü ilkesinin zayıf olması: Bu durumda yolsuzluklar, hak ihlalleri, şiddet, suç ve hukuksuzluklar yoğun bir şekilde görülür; b) zayıf ekonomik performans: Bu durumda da fakirlik, eşitsizlik ve adaletsizlikler artar; c) etnik ve dinî ayrımcılık durumlarında toplumda şiddet, hukuksuzluk, adaletsizlik ve şiddet artabilir; d) zayıf ve etkisiz siyasi kurumlar (partiler, parlamento ve yatay sorumluluk; e) otoriter liderleri sınırlayan unsurların zayıf olması. Örneğin, sivil toplum ve uluslararası aktörler; f) kötü yönetişim.

Çoğulcu demokrasiler toplumun farklı dil, din, inanç, etnisite, hayat tarzı vb. tercihlere sahip olduğunu kabul ederek, bu farklılıkları korumayı amaçlar. Doğru cevap C’dir.

Bir yönetimin demokratik olabilmesi için bir dizi demokratik özelliğe sahip olması gerekir. Bu kapsamda Dahl’a göre demokrasi için önemli olan temel yedi kriter şunlardır;1. Yönetimle ilgili kararların anayasal olarak seçilmiş kişilere verilmiş olması,2. Adil ve serbest seçimlerin belli aralıklarla yapılması,3. Genel oy ilkesi,4. Devlet memurluğu hakkının ayrımcılık yapılmaksızın tüm vatandaşlara açık olması,5. ifade özgürlüğü,6. Devlet ya da bir kişi ve kurum tarafından tekelleştirilmeyen farklı bilgi kaynaklarına herkesin ulaşabilmesi,7. Örgütlenme özgürlüğü (siyasi partiler, sivil toplum kuruluşları ve çıkar gruplarını kurma, üye olma ya da yönetme gibi).Demokrasinin en önemli özelliği halkın karar alma mekanizmasına katılımıdır. Bu sayede ancak halkın çıkarları, hak ve özgürlükleri korunmuş olur. Bunların sağlanması için katılım kanallarının açık tutulması, hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması gerekir.

Siyasi partiler demokrasinin vazgeçilmez unsurları arasında yer alır. Aslında günümüzde parti, demokratik olsun anti-demokratik olsun bütün siyasi sistemlerde var olan bir siyasi organizasyon türüdür. Partilerin kötülüğünden ve zararlarından söz edenler bile bunları önlemek veya gidermek için yine parti kurmaya çalışır. Bir parti bir insan grubunun içinde toplandığı bir organizasyondur. Bu bakımdan diğer organizasyonlarla benzeşir. Hiyerarşik bir yapısı, bu yapı içinde görev ve yetki dağılımı vardır. Ancak, parti başka organizasyonlardan amacı bakımından farklılaşır. Bir parti, bir program etrafında toplanan ve siyasi iktidarı ele geçirmeye çalışan insan grubudur. Demokrasilerde başka hiçbir organizasyon meşru olarak aynı hedefi benimseyemez. Doğru cevap D’dir.