İNSAN HAKLARI VE DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİ - Deneme Sınavı - 9

Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar söz konusu olduğunda, devletin yalnızca bu hakları tanıması kâfi gelemez, bireylerin bu haklardan faydalanabilmeleri için devletin yeterli mali kaynaklara sahip olması ve somut tedbirler alması da gerekir. D seçeneği haricindeki haklar sivil ve siyasi haklardandır.

Sivil ve siyasi hakların, devlete herhangi bir pozitif edim mükellefiyeti yüklemeyen ve sadece keyfi müdahaleden kaçınma yükümlülüğünü getiren negatif haklar olduğu kabul edilir. Buna karşılık ekonomik ve sosyal hakların da devletin pozitif edimine ihtiyaç duyan ve gerçekleştirilmesi devletin bu konularda bazı hizmetler sağlamasına bağlı olan pozitif haklar olduğu kabul edilir. Ancak bu klasik ikili ayrım birçok yönden eleştiriye açıktır

Pratik alanda kolektif hak anlayışı giderek daha fazla itibar kazanıyor ve etkinliğini artırıyor. Buna bağlı olarak kolektif haklara ilişkin kavramsal çerçeve de zenginleşiyor. Peter Jones, kolektif hakları bir bütün olarak düşünmektense iki tür kolektif hak arasında ayrım yapmanın daha doğru olacağını savunuyor

BM Şartında yer alan bu ilkeyi hakka dönüştüren ilk metin, BM’nin 14 Aralık 1960 tarihli “Sömürge Ülkeler ve Halklarının Bağımsızlıklarının Güvence Altına Alınmasına İlişkin Bildirge”dir. Bildirge’nin 2. maddesi self-determinasyon hakkını “tüm halklara” tanır

Kendi kaderini tayin hakkının boyutları vardır: Bunlar: Siyasi boyut, ekonomik, sosyal ve kültürel boyut ve dayanışma boyutudur. Hakkın tam anlamıyla etkin olabilmesi için bu boyutların birlikte bulunması gerekir. Üç boyutun bir arada düzenlenmiş olması, bu üç boyutun iç içe geçmiş bir bütün olarak düşünülmelerinden kaynaklanır.

Kendi kaderini tayin hakkını ikiye ayırmak mümkündür: “Ayrılma Hakkı” olarak da nitelendirilen dışsal self-determinasyon ve  içsel self-determinasyon hakkı.

Dördüncü kuşak haklar, bilimin ve tıbbın kötüye kullanılması ihtimaline karşı insanın temel özelliğini oluşturan insan onurunu korumayı amaçlayan haklardır. Bu kuşakta yer alan haklara ilişkin ilk düzenleme örnekleri Avrupa Konseyinin insan kopyalamayı yasaklayan belgeleridir. Keza ceninin de bir hak öznesi olarak korunması gereğinden hareketle “ceninin hakkı” kavramı daha yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır.

Hak, bir kişi, bir kurum veya bir şey üzerinde gerekçelendirilmiş bir iddia veya talebi ifade eder.

Meşruiyet, bir siyasi düzenin tanınma ve kabul görme ehliyetidir. Daha açık bir anlatımla, yönetilenlerin, yönetenlere itaat edilmesi ve onun koyduğu kurallara uyulması gerektiğine olan inancı, toplumun yönetime rıza göstermesidir.

Habermas’a göre, insan aklını ön plana çıkaran Aydınlanma bitmemiş bir süreçtir; bu süreci bir kenara atmak değil, bu süreci düzeltmek ve tartışmak gerekir.

Doğal hukukun kaynağını insan (birey) oluşturur. "İnsanı “tek gerçek gerçeklik” olarak gören doğal hukuk için insan, diğer şeyler için de tek ölçü ve tek kurucu durumundadır. Doğal haklar doğuştan sahip olduğumuz devredilmez ve vazgeçilmez haklardır. İnsanlar doğal haklarla birlikte doğarlar, bu haklar insan olarak varoluşumuzun ayrılmaz bir parçasıdır.

İnsan hakları bağlamında insan, içinde yaşadığı toplumdan ve mekândan bağımsız hak sahibi bir varlık olarak kabul edilir. İkincisi, insan haklarının varlığı devletlerin tanımasına bağlı değildir. Devletlerin insan hakları tanıması veya tanımaması, hukuki güvence altına alması veya almamas› insan haklarına bir halel getirmez. İnsan haklarının, üzerinde mutabakata varılmış, mutlak ve değişmez bir kapsamı yoktur. İnsan hakları çok kere topluluklara ve kolektif kimliklere karşı tanımlanması gereken haklardır.

İnsan haklarının kökeninde insanlık veya insan doğasının yattığını söyleyen Jack Donnely insanın ahlaki doğasını ahlaki bir postüla olarak kabul eder. Bu anlamda insan doğasının, bilimsel olarak araştırılan ihtiyaçlara dayanan “insan doğası ile” ile ilişkisi çok zayıftır.

Feodalizm, merkezi otoriteyi parçalayan ve yerel otoritelerin hâkim olduğu bir örgütlenmeyi ifade ediyordu; bu nedenle feodal yapıda mutlak ve sınırsız bir iktidara sahip olunabilmesinin imkânı yoktu. İnsanlar arasında katı bir hiyerarşik yapılanma öngören ve tarımsal üretime dayanan bir sistemdir. Feodalizmde, merkezi olarak örgütlenmiş bir devlet yoktur; büyük toprak sahipleri yerel düzeyde bir çeşit hükûmet görevini yerine getirirler

Eski Yunan’da ilk kez Sofistler ve Stoacıların dile getirdikleri insanların doğuştan hak sahibi oldukları anlayışı, ilk önemli yansımasını İngiltere’de 1215 tarihli Magna Carta Libertatium’da (Büyük Özgürlük Şartı) bulmuştur. Bu İngiliz belgesinin en önemli özelliği, siyasal iktidarı sınırlandırmasıdır. Buna göre; kral halkın onayı olmadan vergi toplayamayacak, mahkemeler halka açık yapılacak, haksız yere kimse tutuklanmayacak ve sürgün edilmeyecekti. Soylulardan oluşan bir kurul, kralın Magna Carta’ya uygun hareket edip etmeyeceğini kontrol edecekti.

Kültürel Rölativizm (Görecelik): Bir kültürün içinde bulunan ahlaki ve toplumsal farklılıkların, o kültürün dışındaki kişilerce eleştirilemeyeceğini, böyle bir eleştirinin meşru bir temelinin bulunmadığını savunan bir teoridir. Kültürel rölativizm, özü itibariyle, kültürel ve ahlaki kuralların ancak belli bir kültürel ve ahlaki topluluk içinde gelişebileğini savunur.

İnsan haklarının evrensel olması; hem herkesin bu haklara sahip olmasını, hem de hak sahibi bireyin bu hakları herkese karşı ileri sürebilmesini anlatır.

İnsan hakları bağlamında insan, içinde yaşadığı toplumdan ve mekândan bağımsız hak sahibi bir varlık olarak kabul edilir. İnsan haklarının varlığı devletlerin tanımasına bağlı değildir. Devletlerin insan hakları tanıması veya tanımaması, hukuki güvence altına alması veya almaması insan haklarına bir halel getirmez. İnsan haklarının, üzerinde mutabakata varılmış, mutlak ve değişmez bir kapsamı yoktur. İnsan hakları çok kere topluluklara ve kolektif kimliklere karşı tanımlanması gereken haklardır.

Savaş sonrası dönemde bu süreç Birleşmiş Milletler’in (BM) kurulmasıyla başlamıştır.
Örgüt, Adolf Hitler liderliğindeki Nazi Almanya’sının ve Benito Mussoloni
liderliğindeki Faşist İtalya’nın İkinci Dünya Savaşında ve öncesinde giriştiği saldırı
ve soykırım politikalarının bir daha yaşanmasını engelleyecek bir uluslararası düzen
kurmak fikrine dayanmıştır.

İnsan haklarının uluslararasılaşması sürecinde 10 Aralık 1948 tarihinde BM Genel
Kurulu’nda kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi bir başka dönüm
noktasıdır. Temel sivil ve siyasal haklar ile ekonomik ve sosyal hakların teker teker
belirtildiği Evrensel Beyanname hukuken bağlayıcı olmamakla birlikte insan
hakları konusunda evrensel bir uzlaşıyı yansıtması ve daha sonraki sözleşme ve
düzenlemelere ilham kaynağı olması bakımından önem taşır.