İNSAN HAKLARI HUKUKUNA GİRİŞ

Siyasal haklar, Georg Jellinek’in sınıflandırmasına göre aktif statü hakları içerisinde yer alır. Çünkü bu haklar bireylerin aktif biçimde siyasal hayata ve yönetimin işleyişine katılmalarını sağlar. Devlet yönetimine katılmayı garanti eden haklar olmaları sebebiyle siyasal haklar, “katılma hakları” olarak da anılmaktadır. Siyasal haklar kural olarak sadece vatandaşın kullanacağı haklar olduğundan “vatandaş hakları” olarak da görülebilir. Siyasal haklar, insan haklarının ortaya çıkış sırasını esas alan kuşak sınıflandırmasına göre, kişisel haklarla birlikte ilk olarak ortaya çıkan haklar olduğu için “birinci kuşak haklar” arasında yer almaktadır.

Sosyal devlet, tüm toplum üyelerinin insan onuruna uygun bir hayat sürmelerini sağlamak ve sosyal güvenlik ve sosyal adaleti gerçekleştirmek için gereken tedbirleri alan devleti ifade eder.

Anayasamıza göre aile, Türk toplumunun teme­lidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Ailenin huzur ve refahının sağlanması yanında, özellikle anne ve çocukların korunması için gereken tedbirleri almak ve örgütlenmeyi kurmak için Devlete pozitif bir yükümlülük öngörülmüştür (m. 41/1).

Anayasada, çocuğun korunması ve haklarına ilişkin hükümlere de yer verilmiştir. Buna göre, her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. Ana ve babayla ilişki kurulmasında çocuğun yüksek yararı da göz önün­de tutulacaktır. Her türlü istismar ve şiddete karşı Devlet, çocukları koruyucu tedbirler almakla yü­kümlüdür (m. 41/2-3). Anayasa her ne kadar aile­yi, Türk toplumunun temeli olarak nitelendirmiş olsa da gerek ailenin korunmasında gerekse çocuk haklarının tanınmasında vatandaş-yabancı ayrımı­nın pratik bir değeri yoktur. Başka bir ifadeyle gü­vence altına alınmış bu haklar, ister vatandaş ister yabancı olsun, herkesin yararlanabileceği nitelikte haklardır. Aslında Anayasa hükmünün lafzi (söze bağlı) yorumundan da bu sonuca ulaşmak müm­kündür. Çünkü düzenlemede “her çocuk” için koruma ve bakımdan yararlanma hakkına sahip oldu­ğu söylenerek bütün çocuklar bakımından güvence oluşturulmuştur.

Anayasamıza göre her Türk, kamu hizmetleri­ne girme hakkına sahiptir (m. 70/1). Diğer siya­sal haklarda olduğu gibi kamu hizmetlerine girme hakkı bakımından da Anayasa, vatandaş ile yabancı arasında bir ayrıma gitmiş ve yabancılara bu hak­kı tanımamıştır. Ayrıca kamu hizmetlerine girme konusunda ayrım yapma yasağı getirilmiştir: “Hiz­mete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez” (m. 70/2).

Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkının anayasal güvence altına alınması, demok­ratik toplumlar bakımından zorunlu bir unsurdur. Anayasamızda da bu haklara ilişkin temel düzenle­melere yer verilmiştir. Her şeyden önce vatandaş­lar, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoyla­masına katılma hakkına sahiptir (m. 67/1). Mad­dede geçen sözcüklere bakıldığında görülecektir ki bu haklar yabancılara değil, tüm siyasal haklar gibi sadece vatandaşlara tanınmıştır. Yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullana­bilmeleri amacıyla alınacak tedbirler kanunla be­lirlenecektir. Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır (m. 67/2).

Anayasa’da yer verilen ve demokratik devletler bakımından çok önemli görülen seçim ilkelerini kısaca ele almak yararlı olacaktır:

Devletlerin kamu hizmetlerini yürütebilmesi için ihtiyaç duydukları mali kaynaklar, vergi alın­mak suretiyle karşılanır. Vergi ödevi, Anayasa’da siyasal haklar bölümünde düzenleme konusu ya­pılmakla birlikte; bu ödev, belirli şartlarda vatan­daş-yabancı ayrımı yapılmaksızın herkese bir yü­kümlülük olarak öngörülmüştür: “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür” (m. 73/1). Anayasa ayrıca “vergi adaleti” ve “vergide kanunilik” ilke­lerine de yer vermiştir: “Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacı­dır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülük­lerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Cumhurbaşkanına verilebilir” (m. 73/2, 3, 4).

Anayasamıza göre her Türk, kamu hizmetleri­ne girme hakkına sahiptir (m. 70/1). Diğer siya­sal haklarda olduğu gibi kamu hizmetlerine girme hakkı bakımından da Anayasa, vatandaş ile yabancı arasında bir ayrıma gitmiş ve yabancılara bu hak­kı tanımamıştır. Ayrıca kamu hizmetlerine girme konusunda ayrım yapma yasağı getirilmiştir: “Hiz­mete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez” (m. 70/2).

Anayasamızda siyasi partiler, “demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları” olarak nitelendiril­mektedir (m. 68/2). Vatandaşlar, siyasi parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sa­hiptir. Partilerde üye olabilmek ise, on sekiz yaşın doldurulmuş olmasına bağlanmıştır (m. 68/1). Bu haklar da seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkında olduğu gibi sadece vatandaşlara tanınmış­tır. Yabancıların siyasi partilere üye olması mümkün değildir. Ayrıca vatandaşlar için yaş sınırı da konul­muş ve ancak on sekiz yaşını dolduran vatandaşla­rın bu hakları kullanabileceği öngörülmüştür.

Anayasa koyucu yaş sınırlaması dışında belirli meslek mensupları bakımından da partilere üye ol­mayı sakıncalı görerek yasaklama getirmiştir. Buna göre, hakimler ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuru­luşlarının memur statüsündeki görevlileri, yaptık­ları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar. Yüksek öğretim elemanlarının siyasi partilere üye olmaları kanunla düzenlenebilir. Bu kanunda, öğretim elemanlarının siyasi partilerin merkez organları dışında bir parti görevi almalarına izin verilemez ve parti üyesi olanların yüksek öğ­retim kurumlarında uyacakları esaslar düzenlenir. Yine yükseköğretim öğrencilerinin siyasi partilere üye olabilmelerine ilişkin esaslar kanunla düzenle­necektir (m. 68/5, 6, 7).