İnsan Haklarını Küresel ve Bölgesel Koruma Sistemleri (Birleşmiş Milletler, Amerika Kıtası, Afrika Kıtası, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı)

Almanya’da Hitler’in otoriter rejim örneği ve gerçekleştirdiği soykırım 1948 BM Evrensel İnsan
Hakları Bildirgesi’nin ortaya çıkmasında en önemli etkenlerdendir.

Çekimser devletler ideolojik veya dini gerekçeler ileri sürmüşlerdi.

Bildirge’nin kölelik yasağını öngören 4. ve işkence yasağını öngören 5. maddesi devletler hukukunun emredici kuralları (ius cogens) arasında kabul edilmektedir

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu BM Genel Kurulu bütün üye devletlerin katılımından oluşur. En son Güney Sudan devletinin dahil olmasıyla üye sayısı 193 olmuştur. 

Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Fransa, Rusya Federasyonu ve Çin sürekli üyelerdir.

Birleşmiş Milletlerin temel yargı organı olan
Uluslararası Adalet Divanıdır.

1503 usulünde, bireysel mağduriyetler ile bunların nasıl telafi edileceği değil, şikayet edilen ülkedeki genel durum soruşturulur. Şikayet edilen devlet birbiriyle bağlantılı, delillere dayanan ağır ve sistematik insan hakları ihlalleri incelenir.

BM’nin kuruluşu sırasındaki üye devletler yapısı 1960’lardan itibaren Afrika kıtası başta olmak
üzere yeni devletlerin de katılımıyla değişime uğradı. Bu durum insan haklarına ilişkin pasif tutumdan vazgeçilmesini sağlayacaktır. BM Genel Kurulu 1966’da 2144 (xx) Kararı ile Ekonomik ve Sosyal Konseyine ve İnsan Hakları Komisyonuna dünya genelinde insan hakları ihlallerine son vermek için neler yapılabileceğinin araştırılması ve çözüm önerilerinde bulunma görevi verildi. Ekonomik ve Sosyal Konsey bu amaçla 1967’de 1235 sayılı Kararı kabul etmiştir.

Amerika kıtasında insan haklarını koruma sisteminde üç önemli belge mevcuttur. Bunlardan ilki (1) Amerikan Devletler Örgütünün (ADÖ) kurucu antlaşmasıdır. Antlaşma 1948’de Kolombiya’nın Bogota şehrinde imzalanıp 1951’de yürürlüğe girmiştir. (2) Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirgesi de ADÖ Kurucu Antlaşması’nın imzalandığı şehirde ve aynı tarihte ilan edilmiştir. (3) 22 Kasım 1969’da Kosta Rika’nın San José şehrinde imzalanan Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi 1978’de yürürlüğe girmiştir

Amerikalılar arası sistem, birbiriyle ilgili ancak birbirinden farklı iki insan hakları
belgesinden köklerini alması dolayısıyla diğer bölgesel sistemlerden ayrılmaktadır. 

Amerikan Devletleri Örgütü Kurucu Antlaşması ile Amerikan İnsan Hak ve Ödevleri Bildirgesi’nden oluşan insan hakları sistemi bulunmaktadır. İkinci olarak
Sözleşme’nin tarafı hâline gelen Örgüt üyesi devletler bakımından geçerli olan Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi çerçevesinde insan haklarının korunması mekanizmasıdır. Bu iki koruma sistemi Amerikan İnsan Hakları Komisyonu aracılığıyla yürütülür.
Her iki durumda da Komisyon, Amerikan Bildirgesi veya Amerikan Sözleşmesi ile koruma altına
alınan insan hakları ihlallerine ilişkin şikayetleri kabule yetkilidir

Hakların sahibinin (öznesinin) birey değil halk olması itibarıyla insan hakları kavramını muğlaklaştırmaktadır. Bununla birlikte bu durum halkların haklarının temelleri Afrika’nın tarihsel gerçeklerinden kaynaklanır.

Şart bütün insan haklarını tek bir metinde toplamıştır. İnsan haklarının bütünselliği anlayışı
içerisinde başlangıç bölümünde kişisel ve siyasal haklarla ekonomik, sosyal ve kültürel hakların birbirinden soyutlanamayacağına dikkat çekilmektedir. 

Amerikan İnsan Hakları Mahkemesi bireysel şikayeti doğrudan kabul etmez.

Şart ile taraf devletlere iki tür sorumluluk yüklenmektedir: (1) devletler Şart’ta yer alan hak ve
özgürlüklerin çocuklara tanımakla mükelleftir. (2) Devletler çocukların her türlü fiziksel ve psikolojik şiddetten korunması, her türlü kötüye kullanma ve
ihmalden, kötü muameleden korunması için kanuni, idari, sosyal ve eğitsel gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür

Örgütün öncelikli amaçları barışı korumak, Afrika ülkeleri arasında birlik ve dayanışmayı geliştirmek, üyelerinin bağımsızlıklarını gözetmek, sömürgeciliğin her türünü ortadan kaldırmak,
BM Antlaşması’na ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ne uygun uluslararası işbirliğini geliştirmektir.

1975’te ilki düzenlenen Avrupa Güvenlik ve İşbirliği konulu konferanslarının ilki Helsinki’de
düzenlendi. Böylece günümüzde Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatına dönüşen sistemin hazırlık süreci başlamış oldu.

Kopenhag ölçütlerinin Avrupa Birliği’ne üye olmak isteyen ülkelere uygulanan bir test özelliğine
sahip olması

Viyana

1991 Moskova İnsani Boyut Konferansı Belgesi, askeri darbelerin önlenmesi çağrısı yapmaktaydı.