1982 Anayasası Düzeninde Kişinin Hakları ve Ödevleri

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi

Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Sözleşmesi

Kişiliğinin serbestçe ve tam gelişmesine olanak veren topluma karşı sorumludur.

Haklarını kullanırken ve özgürlüklerden yararlanırken, başkalarının hak ve özgürlüklerini tanımalı ve bunlara saygı göstermelidir.

1982 Anayasası temel haklar ve ödevler kısmının birinci bölümünde genel hükümler başlığı altında 12. maddesinde

Çalışma hakkı ve ödevi

Çalışma hakkı ve ödevi Anayasa’nın 49. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili madde şu şekildedir:

Madde 49 – “Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.”

Maddeye göre çalışmak hem bir hak hem de bir ödevdir. Ancak bu ödev karşılığında devletin de birtakım yükümlülükleri vardır. Maddede sayılan bu yükümlülüklere göre, devlet çalışma ortamını ve işsizliğin önlenmesi için elverişli ortamı sağlamalıdır. Bunun yanında çalışmak bazen hukuki bir yükümlülük olarak karşımıza çıkabilir. Olağanüstü hâllerde devletin vatandaşlarından istedikleri hizmetler veya tutuklu ya da hükümlülerin çalıştırılması hukuki bir yükümlülük olarak ifade edilebilir.

-Fiili işlemeye mecbur kalınması durumunda

-tehlikeyi başka bir şekilde savuşturacak bir yol kalmaması, mümkün olmaması durumunda.

Madde, yaşam hakkının ihlaline ilişkin birtakım meşruluk koşulları saymıştır. Doğaldır ki yaşam hakkının ihlalini doğuracak öldürme fiilinin meşru olabilmesi için, fiili işlemeye mecbur kalınması gerekir. Yani tehlikeyi başka bir şekilde savuşturacak bir yol kalmaması, mümkün olmaması gerekmektedir.

Çalıştırılan kimsenin o işi iradesine aykırı olarak yani istemeden yapıyor olması gerekir

Bunun yanında işi yapma yükümlülüğü haksız ya da baskıcı olmalı veya yapılmasının katlanılamaz olması gerekmektedir.

Suç işledikten sonra kişilerin ıslah edilerek topluma tekrar kazandırılması amaçlanmaktadır.

Hükme göre yakalanan veya tutuklanan kişi en geç kırk sekiz saat içinde hâkim karşısına çıkartılması gerekmektedir.

Hükme göre eğer suç toplu olarak işlenmiş ise yakalananlar veya tutuklananlar en geç dört gün içinde hâkim önüne çıkarılacaktır.

Özel Hayatın Gizliliği Anayasa’nın 20. daddesinde güvence altına alınmıştır.

İlgili Madde 20’ye göre;

• Milli güvenlik,
• Kamu düzeni,
• Suç işlenmesinin önlenmesi,
• Genel sağlık,
• Genel ahlakın korunması,
• Başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması

 sebeplerinden birine ya da birkaçına bağlı olarak ancak hâkim kararı ile yapılabilir.

İlgili Madde 21.

Konuta da ancak kanunda sayılan sebeplerle,

• hâkim kararı ile girilebilir, arama yapılabilir ve buradaki eşyalara el konulabilir.
• Eğer gecikmesinde sakınca bulunan bir hâl var ise, yirmi dört saat içinde hâkim onayına sunulmak şartıyla, kanunda bulunan yetkili merciinin kararı ile de bu yapılabilir.

İlgili Madde 22:  

• Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir.
• Haberleşmenin gizliliği esastır.
• Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz.
• Yetkili merciin kararı yirmi dört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur.
• Hâkim, kararını kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi hâlde, karar kendiliğinden kalkar.
• İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir.”

hiç kimse Din ve Vicdan Hürriyeti hakkını

• Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozma,
• İnsan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetlerde

        kullanılamaz

Temel hak ve özgürlüklerin korunması yolları Anayasa ile hükme bağlanmıştır. Herkes haklarını hukuki yollardan koruyabileceği gibi, doğal hâkim önünde haklarını ve savunmalarını yapmak hakkına da sahiptir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde;

“herkes davasının, medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili uyuşmazlıklar ya da cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamaların esası konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, kamuya açık olarak ve makul bir süre içinde görülmesini isteme hakkına sahiptir” şeklinde ifade edilmiştir.

Türk Ceza Kanunu’nun 12. maddesi,  Türk kanunlarına göre aşağı sınırı en az bir yıl hapis cezasını gerektiren bir suçu yabancı ülkede Türkiye’nin zararına işlediği ve kendisi Türkiye’de bulunduğu takdirde, Türk kanunlarına göre cezalandırılacağı ve  yargılama yapılmasının Adalet Bakanının istemine bağlı olduğunu ifade etmektedir.

Bir kişinin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvurunun yapılabilmesi birtakım şartlar vardır. Bu şartlar;

• İç hukuk yollarının tüketilmiş olması
• Başka bir uluslararası mekanizmaya başvurulmamış olması
• Başvurunun altı aylık süre içinde yapılmış olması
• Diğer kabul edilebilirlik şartları

Temel hak ve özgürlüklerin korunmasında iki tür korumadan bahsedebiliriz.

Bunlardan;

 1.iç koruma,

2. uluslararası korumadır.

Kişinin, fiilin işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanuna göre yargılanmasıdır.

Bu ilke ile birlikte; 

Keyfiyetin engellenmesi ve güvenilirlik amaçlanmaktadır.

Ayrıca her somut olay yada kişiye göre mahkeme kurulmaması ve hâkim görevlendirilmemesi ile birlikte tarafsız yargıyı güvence altına almak amaçlanmıştır.

• 18 yaşını doldurmayan  küçükler anne ve babası aracılığıyla Yerleşme ve Seyahat etme hakkı kullanacaklardır.
• Ayrıca Anne ve babası boşanmış olanlar bakımından ise, mahkeme çocuğun velayetini kime vermiş ise, velayetin sahibi ebeveyn tarafından kullanılacaktır.

• Millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği,
• Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması,
• Suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması,
• Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması,
• Başkalarının şöhret veya haklarının,
• Özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması
• Yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi

Amaçlarıyla sınırlandırılabilir.

İfade özgürlüğü Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 10. maddesinde kabul edilmiştir.

• 1982 Anayasası'nın 27. Maddesine göre yayma hakkı;
• Anayasa’nın 1, 2 ve 3. maddelerinin değiştirilmesi amacıyla kullanılamayacağı
•  Cumhuriyetin niteliklerinin ve devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti hakkındaki madde hükümlerini değiştirmek maksadıyla kullanılamayacağı ifade edilmektedir.