İNSAN HAKLARI HUKUKUNA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 3

Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkının anayasal güvence altına alınması, demok­ratik toplumlar bakımından zorunlu bir unsurdur. Anayasamızda da bu haklara ilişkin temel düzenle­melere yer verilmiştir. Her şeyden önce vatandaş­lar, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoyla­masına katılma hakkına sahiptir (m. 67/1). Mad­dede geçen sözcüklere bakıldığında görülecektir ki bu haklar yabancılara değil, tüm siyasal haklar gibi sadece vatandaşlara tanınmıştır. Yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullana­bilmeleri amacıyla alınacak tedbirler kanunla be­lirlenecektir. Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır (m. 67/2).

Anayasa’da yer verilen ve demokratik devletler bakımından çok önemli görülen seçim ilkelerini kısaca ele almak yararlı olacaktır:

Devletlerin kamu hizmetlerini yürütebilmesi için ihtiyaç duydukları mali kaynaklar, vergi alın­mak suretiyle karşılanır. Vergi ödevi, Anayasa’da siyasal haklar bölümünde düzenleme konusu ya­pılmakla birlikte; bu ödev, belirli şartlarda vatan­daş-yabancı ayrımı yapılmaksızın herkese bir yü­kümlülük olarak öngörülmüştür: “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür” (m. 73/1). Anayasa ayrıca “vergi adaleti” ve “vergide kanunilik” ilke­lerine de yer vermiştir: “Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacı­dır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülük­lerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Cumhurbaşkanına verilebilir” (m. 73/2, 3, 4).

Anayasamıza göre her Türk, kamu hizmetleri­ne girme hakkına sahiptir (m. 70/1). Diğer siya­sal haklarda olduğu gibi kamu hizmetlerine girme hakkı bakımından da Anayasa, vatandaş ile yabancı arasında bir ayrıma gitmiş ve yabancılara bu hak­kı tanımamıştır. Ayrıca kamu hizmetlerine girme konusunda ayrım yapma yasağı getirilmiştir: “Hiz­mete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez” (m. 70/2).

Anayasamızda siyasi partiler, “demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları” olarak nitelendiril­mektedir (m. 68/2). Vatandaşlar, siyasi parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sa­hiptir. Partilerde üye olabilmek ise, on sekiz yaşın doldurulmuş olmasına bağlanmıştır (m. 68/1). Bu haklar da seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkında olduğu gibi sadece vatandaşlara tanınmış­tır. Yabancıların siyasi partilere üye olması mümkün değildir. Ayrıca vatandaşlar için yaş sınırı da konul­muş ve ancak on sekiz yaşını dolduran vatandaşla­rın bu hakları kullanabileceği öngörülmüştür.

Anayasa koyucu yaş sınırlaması dışında belirli meslek mensupları bakımından da partilere üye ol­mayı sakıncalı görerek yasaklama getirmiştir. Buna göre, hakimler ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuru­luşlarının memur statüsündeki görevlileri, yaptık­ları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar. Yüksek öğretim elemanlarının siyasi partilere üye olmaları kanunla düzenlenebilir. Bu kanunda, öğretim elemanlarının siyasi partilerin merkez organları dışında bir parti görevi almalarına izin verilemez ve parti üyesi olanların yüksek öğ­retim kurumlarında uyacakları esaslar düzenlenir. Yine yükseköğretim öğrencilerinin siyasi partilere üye olabilmelerine ilişkin esaslar kanunla düzenle­necektir (m. 68/5, 6, 7).