İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE II

Yoksulluk türleri: Mutlak yoksulluk, öznel yoksulluk, göreli yoksulluk, insani yoksulluk, yeni yoksulluktur.

Mutlak Yoksulluk: Hane halkı ve bireyin yaşamını sürdürebilecek asgari refah düzeyini yakalayamaması durumudur.

Öznel Yoksulluk: Toplumun kabul edeceği minimum yaşam standardından hareket edilerek yoksulluk çizgisinin belirlenmesidir.

Mutlak yoksulluk daha çok “azgelişmiş” ülkelerin yaşadığı yoksulluğu ifade eder ancak ülkelerin koşullarını, toplumsal dayanışma ağlarını dikkate almaz ve yoksul kitleleri tek bir bütün olarak değerlendirir. Yoksulların homojen bir kitle olarak değerlendirilmesi, geçici yoksullarla, sürekli yoksulların ve yok­sulluk çizgisinin altına düşme riskini taşıyanların aralarındaki farklılıkların görmezden gelinmesiyle sonuçlanır. Ayrıca, ekonomik bir kesinlikle yoksulluğu belirlemek, bu mut­lak sınırın altında kimse yoksa yoksulluk da yoktur sonucunu da beraberinde getirir ki, bu varsayım ne iktisadi olarak ne de herhangi bir sosyal bilim alanı açısından geçerlidir. Daha da önemlisi mutlak yoksulluk yaklaşımı, yoksulları ve onların özneliğini dikkate almaz.

UNDP insani yoksulluğu belirlerken şu üç veriyi dikkate almaktadır: Sağlıklı içme suyuna ulaşamayan nüfus yüzdesi; temel sağlık imkânlarından yoksun olan nüfus yüzdesi; 5 yaşın altında olan ve yeterli beslenemeyen nüfus yüzdesi.

Lewis’e göre (Akt. Oktik, 2008: 32-33), yoksulluk kültürünün başlıca özellikleri, “Bi­reysel düzeyde güçlü bir kıyıda kenarda kalma duygusu, çaresizlik, bağımlılık, aşağılık duygusu, görece olarak az bir haz alma gücüyle şimdiki zamana yönelim, teslim olma duygusu ve kadercilik”tir. Lewis’e göre, yoksulluk kültürü; aile düzeyinde, özgür birliktelik ya da resmi olmayan evlilik, anne ve çocukların terki anne merkezli aile, yaygın boşanma; topluluk düzeyinde, etkili katılım eksikliği, toplumun temel kuramları ile bütünleşememe olarak belirir. Kentli yoksul, sendika ya da siyasi partilere üye olmaz, müze ve sanat gale­risine gitmez.

Yoksulluğun küreselleşmesi, küreselleşmenin ekonomik boyutu ile yakından ilişkilidir ancak sadece ekonomik bir sorun değildir. Zira küresel çapta uygulanan neo-liberal eko­nomik programlar “azgelişmiş” ülkeler ile “gelişmiş” ülkeler arasındaki uçurumu derin­leştirirken, gündelik hayattan politikaya uzanan bir takım başka sorunları da beraberinde getirmiştir. Kırılgan bir ekonomisi olan ve borç yükü altında yaşayan ülkelerde bir yandan baskıcı rejimler ve uygulamalar artmakta; en temel insan hakları ihlâl edilmektedir. Öte yandan baskıcı rejimlerde, ekonomi temelli talepler politik taleplerle birleştiğinde, devlet­ler daha sert önlemler almaktadır. Daha sert önlemlerin alınması, en temel taleplerin bile kuşkuyla karşılanmasına neden olmakta ve baskının artmasıyla ülke içi demokrasi gerile­mektedir. Göçmen ve mülteci nüfusunun dünyanın her yerinde artması yabancı düşman­lığı ve ırkçılığı da artırmakta, dayanışma ağlarının zedelendiği toplumlarda insanlar en temel güven duygularını yitirmektedir.

Sosyal dışlanma biçimleri: Ekonomik dışlanma, toplumsal alandan dışlanma, politik alandan dışlanma, sosyal devlet hizmetlerinden dışlanmadır.

Sosyal dışlanma, ilk kez 1960’larda Fransa’da dile getirilmeye başlanmış; 1970’lerde dün­ya literatürüne oradan da Birleşmiş Milletler ve Dünya Bankasının gündemine girmiştir. 1974’te, Fransa’da bir bakan olan Rene Lenoir, Fransa toplumunun onda birinin toplumdan dışlandığını belirterek; dışlanan kimseleri zihinsel ve fiziksel engelliler, intihara eğilimli in­sanlar, yalnız ebeveynler, istismara maruz kalmış çocuklar, bağımlılar. vb olarak tanımla­mıştır. Bu gruba 1980’lerde işsizler ve yoksullar da eklenmiş; böylece sosyal dışlanma kavra­mı eşitsizlik, adaletsizlik ve yoksulluk çerçevesinde açıklanmaya başlanmıştır.

Günlük 1 doların altında gelire sahip olmak açlık sınırı; 2 dolar ile geçinmek ise yoksulluk sınırı olarak belirlenmektedir.

Yoksulluk Kültürü Kavramı Amerikalı antropolog Oscar Lewis tarafından kullanılmış ve daha sonra yoksulluk çalışmalarında özellikle alt kültürü açıklarken kullanılmıştır.

Kentli yoksul, sendika ya da siyasi partilere üye olmaz, müze ve sanat galerisine gitmez.

Sınıfdışı ya da sınıfaltı kavramı genellikle işsiz, çalışsa da marjinal işlerde çalışan, okulu terk etmiş insanları, evlilik dışı çocuğu olup da devlet yardımı alan genç kadınları, evsiz, dilenci, alkol ya da madde bağımlısı olanları ve sokaktaki suçluları ifade etmek için de kullanılmaktadır.

Yoksulluğun kadınlaşması kavramı ilk kez 1978 yılında Diane Pearce tarafından kullanılmıştır.

En genel tanımıyla sosyal dışlanma, kişilerin, toplumla bütünleşmelerini sağlayan sivil, politik, ekonomik ve sosyal haklara ulaşamaması ve kendilerini toplum dışı hissetmelerine neden olan bir süreci ifade etmektedir.

UNDP insani yoksulluğu belirlerken şu üç veriyi dikkate almaktadır: Sağlıklı içme suyuna ulaşamayan nüfus yüzdesi; temel sağlık imkânlarından yoksun olan nüfus yüzdesi; 5 yaşın altında olan ve yeterli beslenemeyen nüfus yüzdesi.

Dünya mülksüzlerinin büyük çoğunluğunu kadınlar oluşturur.

Kırsal kesimlerde kız çocuklarının okula gönderilmemesi eğitim hizmetlerinden yararlanamaması anlamına gelmektedir.