İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE II

Sakat olmayanların yardımda ya da bağışta bulunması desteklenmelidir.

Sakatların yetersizlik algılarını güçlendiren söylemleri desteklemiştir.

Yeti yitimi ve sakatlığı birbirinden ayırarak yalnızca sakatlığa odaklanması.

Sakat örgütlenmelerinin dünya çapında tek bir çatı altında birleştirilmesi.

Sakatlığın toplumsal temsilinin yardıma muhtaçlık temeline dayanması.

Yeti yitiminin yaşam kalitesini belirlemesi.

Sakatlar kendi seçtikleri ortamda bağımsız yaşama hakkına sahiplerdir.

Sakat kişilerin yapamadıklarına değil yapabildiklerine.

Tıbbileştirme, tıbbi olmayan veya sosyal bir konunun tıbbi bir problem, hastalık ve tedavi edilmesi gereken bir durum olarak tanımlanmasıdır. Bir başka deyişle tıbbileştirme, bir konu, problem ya da durumun, tıbbi terimler ve tıbbi dil ile tıbbi çerçeve içinde, tıbbi müdahale ile tedavi edilecek bir durum olarak ifade edilmesidir. Doğru cevap A'dır.

Sakatlığın sosyal modeli, sakatlığı politik mücadele konusu hâline getiren sakat hareketinin gündeme sokmuş olduğu bir sakatlık yaklaşımıdır. Sakat hareketi sakat kişilerin maruz kaldıkları baskı ve dışlamaya karşı çıkmış, sakatlığa yeni yaklaşım geliştirmiştir. Günümüzde farklı disiplinlerden akademisyenlerin biraraya gelerek oluşturdukları sakatlık çalışmaları alanı bu harekete dayanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

En yalın hâliyle erişilebilirlik; herkesin tüm hak ve hizmetlerden eşit koşullarda, bağımsız bir şekilde faydalanabilmesinin, yaşamın tüm alanlarına tam ve etkin katılabilmesinin stratejik ve vazgeçilmez enstrümanıdır. Doğru cevap E'dir.

Sosyal model ortaya atıldıktan kısa bir süre sonra eleştirilmeye başlanmıştır. Tüm eleştirilerin en temel noktası, sosyal modelin sakatlıkla yeti yitimi arasında bir ayrım yapması ve sakatlığa odaklanmasıdır. Sakatlık çalışmaları adı verilen alanda farklı teorik perspektifler, sosyal modeli, yeti yitimine dair kişisel deneyimi göz ardı ettiği için eleştirmişler ve yeti yitiminin doğası ve kavramsallaştırmasına ilişkin farklı görüşler öne sürmüşlerdir. Shakespeare’e (2011) göre, sosyal modelciler insanları, bedenlerinin değil, toplumun sakatladığını söylerken sanki yeti yitiminin kendisini bir sorun olarak görmüyorlarmış gibi algılanmışlardır. Yine yazara göre, sosyal modelin tıbbileştirmeye karşı çıkması, yeti yitiminin tıbben önlenmesi ya da tedavi edilmesini reddediyormuş gibi bir yoruma yol açmıştır. Oysa Shakespeare sosyal modelcilerin amacının bu olmadığını söyler. Zaten dejeneratif olmayan ve tıbbi sorunu olmayan statik yeti yitimi durumunda sakatlığı tümüyle toplumun yarattığı söylenebilir ama acı veren ve dejeneratif durumlarda sadece sosyal olarak yaratılan bir sakatlıktan söz edilemeyeceği, yeti yitiminin kendisinin bir sorun olduğu kabul edilmelidir. Bazı sosyal model yanlıları yeti yitimine bağlı kişisel deneyimi ve yeti yitiminin bizatihi yarattığı sorunu görmeyi reddetmezler ama bunu sakat hareketinin merkezine almayı siyasi bir tavırla reddederler: “Yeti yitiminin kişisel deneyiminin sakatlık çalışmalarının derdi olmadığını, entelektüel ve siyasal çabaların sakatlığın daha genel anlamda toplumsal nedenlerini anlamaya ve çözmeye odaklanması gerektiğini savunmuşlardır.” Aksi durumda, “yeti yitimi sakatlığa yol açar” şeklindeki tıbbi modelin dolaylı yoldan destekleneceği düşünülür.

E şıkkındaki yanıt ise, “biyopsikososyal” modelle ilişkili bir konudur. 

Doğru cevap E'dir.

Sakat hareketi ilk önce İngiltere ve ABD’de farklı dinamiklerle başladı ve farklı bir politik hat izledi. İngiltere’de 1960’lardaki ilk kıpırdanmalardan sonra 1974’te UPIAS (Ayrıştırma Karşıtı Ortopedik Sakatlar Birliği) kuruldu. Sonradan sakat hareketi için çok önemli hâle gelen Sakatlığın Temel İlkeleri metnini yazan ve bu metinle sosyal modeli oluşturan UPIAS, radikal bir taban hareketiydi. UPIAS ve İngiltere’deki diğer sakat örgütleri birleşerek, 1981’de İngiliz Sakat Örgütleri Konseyini kurdular. 1980’lerden itibaren sakat hareketi erişim ve temsille ilgili pek çok kampanya ve çalışma yaptı. En büyük siyasi talepleri bir medeni haklar yasası idi. Bu talep çok sonraları 1996’da Sakat Ayrımcılığı Yasası olarak çıktı ama kapsamlı ve uygulanabilir medeni haklar getirmedi.
ABD’de ise sakat hareketi 1960’ların politik ikliminin de etkisiyle Vietnam gazileri ve sakat üniversite öğrencileriyle başlamıştır. ABD, İngitere’den farklı olarak gelişkin bir refah devletine ve sendikalara sahip değildi; yazılı anayasada haklara güçlü bir vurgu vardı ve serbest piyasa ve rekabetçi değerlerin tam gelişimi önemliydi. Amerikan sakat hareketi bu politik ortam nedeniyle kendi kaderini tayin hakkı, eşit fırsatlar ve sakat kişilerin özsaygı kazanması etrafında gelişmiştir. Bireycilik geleneği içinden çıkan Amerikan sakat hareketi, diğer yeni sosyal hareketler gibi toplumdan dışlanan kesimlerin ana akıma erişimi için uğraşmıştır. Bunun tersine, İngiltere’deki sakat hareketi, refah devleti, güçlü sendikalar vb. kurumların var olduğu farklı bir politik yapıda toplumun verili statükosuna ve yapısına meydan okumuş ve kolektif eylemlere daha fazla vurgu yapmıştır. Doğru cevap A'dır.

Sosyal hizmetlerde baskın olan sakatlık yaklaşımı tıbbi modele dayanmaktadır. Yani sosyal hizmetler tıbbi modele bağlı kalarak, sakatlığı fiziksel işlev sınırlaması ile özdeşleştiren “bireysel problem”, “patoloji” ve “işlevsizlik” olarak görmektedir. Böylece sakatlık, sosyal hizmetler için, sosyal ve kültürel çevre ile ilişkisi içinde değil de tıbbi olarak tedavi edilmesi/düzeltilmesi gereken bir “problem”dir (Hiranandani, 2005). Sakatlığa bakışı tıbbi model temelli de olsa, sosyal hizmetler fiziksel ve zihinsel sakatlıkla ilişkili olarak acı, keder, kayıp ve mahrumiyet duygularını da dikkate almıştır. Sakat kişiler, genellikle kendileri ve aileleri hayatta büyük değişiklikler ve krizler yaşamış, acı içinde insanlar olarak görülür. Böyle görülünce de, istemeseler de kişilerin sakatlıklarını kabul etmesini, var olan durumla uzlaşmalarını sağlamak sosyal hizmet müdahalesinin amacı olarak görülmüştür. Doğru cevap C'dir.

Sakatlığa ilişkin ayrımcılık modeli, sosyal hizmet uzmanlarına bir teorik model ve uygulamalarını farklı bir biçimde yeniden yapılandırabilecekleri bir dizi pratik ilke önerir. Bu model şu bileşenleri içerir: 1. Ayrımcılık üreten sosyal rol ve görevlerin gerçekleştiği süreç 2. Toplumun örgütlenme biçiminin sakat kişilere yönelik ayrımcı davranış üretmesi 3. Yeti yitiminin trajedi ve düşük kaliteli bir yaşam anlamına gelmediğinin idrak edilmesi 4. Sakat kişilerin ayrımcılık yaşayan bir azınlık olduğunun açık bir gerçek olması 5. Sakat kişiler de dahil tüm insanların bağımsız yaşaması için çeşitli hizmetlere gereksinim duymaları 6. Sakatlıkla ilgili politik düzenlemelerin ardındaki konuşulmayan varsayımların açığa çıkarılması 7. İnsanların zamanla sağlamlıktan önünde sonunda sakatlığa doğru yol aldıkları, dolayısıyla herkesin kaçınılmaz olarak sakatlığı deneyimleyeceği bilgisi 8. Sosyal politikaların dayandığı “normal” insan davranışının olduğu fikrinin reddedilmesi 9. Sakat kişilere karşı ayrımcılığın her yere yayılmış olması. Doğru cevap C'dir.

Sakatlığın tıbbi modeli genel olarak, sakatlığın tıbbı ilgilendiren bir patoloji olarak görülmesini ve tamamen bireysel bir olgu şeklinde sınırlandırılmasını ifade eder. Doğru cevap B'dir.

Yeti yitimi; bir uzvun tamamının ya da bir parçasının olmaması ya da kusurlu bir uzva, organizmaya ya da beden mekanizmasına sahip olma anlamına gelmektedir. Doğru cevap B'dir.

Sakatlığa ilişkin mitler ve gerçekler şunlardır: 
Mit: Sakat kişiler hastadır ya da onlarda ters giden bir şeyler vardır; bu yüzden tedavi edilmelidirler.
Gerçek: Sakatlığın olması ile hasta olmak aynı şeyler değildir. Sakatlık bulaşıcı değildir ve sakatlığı olan kişilerin tedaviye ihtiyacı yoktur.
Mit: Sakat kişilerin yaşam kaliteleri düşüktür ve bu kişiler sempatiyi, acımayı ve bağışı hak ederler.
Gerçek: Sakat kişilerin yaşam kaliteleri yaşam koşullarına, toplumsal etkinliklere ve sosyal ilişkilere ulaşabilir olmalarına ve topluma katkı yapma imkânlarına sahip olmalarına bağlıdır (yani, sakatlığı olmak zorunlu olarak düşük yaşam kalitesine sahip olmak anlamına gelmez).
Mit: Sakat kişiler, sakatlıklarının üstesinden gelme konusunda ilham verici, cesur ve yüreklidirler.
Gerçek: Sakat kişiler işe giderken, sportif yarışmalarda rekabet ederken ya da hobileriyle ilgili faaliyetler yaparken sadece normal günlük yaşamlarını sürdürürler (yani kahraman değildirler, ayrıca olmaları da gerekmez). Ancak günlük yaşamlarını sürdürürken çevre ve toplumda engellerle karşılaşırlarsa, günlük hayatları zora girer. Toplumsal destek ve hizmetlere ulaşım, bu engellerin çoğunu ortadan kaldırabilir.
Mit: Sakat kişiler başarısız olabilecekleri durumlardan korunmalıdır (yani “sakatlığı olan kişiler zaten zor bir durumdadır, bir de üstüne herhangi bir şeyde başarısızlık yaşamamalıdırlar”).
Gerçek: Sakat kişiler, herkes gibi insana dair tüm deneyimleri yaşama, deneyimleme hakkına sahiptir. Buna başarı ve başarısızlık da dahildir.
Mit: Sakat kişiler bakımevleri, rehabilitasyon merkezleri gibi koruyucu ortamlarda sakatlığı olan diğer kişilerle birlikte yaşamalıdır.
Gerçek: Sakat kişiler, kendi seçtikleri toplumsal ortamda, mümkün olduğu kadar bağımsız yaşama hakkına sahiptir.
Mit: Sakat kişilerin daima ulaşımla ilgili problemleri vardır.
Gerçek: Sakat kişiler kendi ulaşımlarını sağlayabilirler. Sadece mali olarak ulaşımı karşılama ve ulaşıma erişimde zorluklar yaşayabilirler.
Mit: Sakat kişiler sadece sakatlığı olan diğer kişilerle ilişki kurmak isterler.
Gerçek: Sakat kişiler sakatlığı olan ve olmayan arkadaşlar isterler.
Mit: Sakat kişilerin yaşamları diğer pek çok insanın yaşamından tamamen farklıdır.
Gerçek: Sakat kişiler okula gider, çalışır, kişisel ilişkiler kurarlar, aileleri vardır, alışveriş yaparlar, oy verirler ve herkes gibi hayal kurarlar.
Mit: Sakatlığı olmak, zayıflığın, karakter kusurunun ya da tanrının cezalandırması/ödüllendirmesinin bir işaretidir.
Gerçek: Sakatlık insan deneyiminin doğal bir parçasıdır. Sakatlanma sıklığı yaşla birlikte artar.
Mit: Bir alanda sakatlığı olmak, başka alanda da sakatlığı olmak anlamına gelir.
Gerçek: Bir alanda sakatlığı olmak, örneğin fiziksel olarak sakatlığı olmak, diğer bir alanda, örneğin zihinsel alanda da sakatlığı olmak anlamına gelmez.
Mit: Sakat kişiler, toplumu tüketirler.
Gerçek: Herkesin, kişi olmaya ilişkin bir değeri vardır. Sakat kişiler, toplumun, topluma katkı yapan üyeleridir.

E şıkkındaki yanıt, sakatlık konusunda ortaya atılan bir mit değil, gerçek bir durumdur. 

Doğru cevap E'dir.

Sakatlığın olması ile hasta olmak aynı şeyler değildir. Sakatlık bulaşıcı değildir ve sakatlığı olan kişilerin tedaviye ihtiyacı yoktur. Dolayısıyla yukarıda verilenler seçeneklerden yalnızca II. si doğrudur. Dolayısıyla doğru cevap B seçeneğidir.

Yukarıda sakatlık ile ilgili verilen ifadelerden yalnızca II. seçenek doğrudur. Dolayısıyla doğru cevap B seçeneğidir.