İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE II

Toplumsal cinsiyet, dünya toplumlarınca benimsenen kadınlık ve erkekliğe ilişkin kabulleri ve bu kabullerden kaynaklanan eşitsizliği anlamamız için gerekli bir kavramdır. Örneğin neden kadınlar “narin”, “zayıf ”, “duygusal”, “evliliği arzulayan” ve “anaç” bireyler olarak görülürken erkekler hem karakter hem de fiziksel olarak “güçlü”, “akılcıl”, kişisel ilişkilerinde “özgürlüğüne düşkün” olarak kabul edilirler.

Doğru cevap B'dir.

Literatürde cinsiyet kavramı yerine, özellikle de toplumsal cinsiyet kavramıyla karıştırılmaması adına, “biyolojik cinsiyet” kavramı da kullanılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Toplumsal cinsiyet kavramı da ilk olarak feministler tarafından bugünkü anlamıyla kullanılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Ataerki; erkeğin kadın bedeni, cinselliği, doğurganlığı, emeği vb. alanlardaki her türlü denetimidir. Doğru cevap A'dır.

Türkiye’de doğumundan itibaren aile içinde bebeklere cinsiyet ayrımlarını belirten kızlar için pembe, oğlanlar için mavi giysiler giydirilmesiyle başlayan süreç, çocukların oyuncaklarının farklılaşmasıyla (oğlanlar için tabanca, araba, sokak oyunları için top vb.; kızlar için bebekler, ev ve mutfak araçları vb.) devam eder. Böylece hangi renklerin, oyunların, kimliklerin, rollerin hangi cinsiyetler için olduğuna dair normlar da öğretilmiş olur. Kadınlık alanının evlilik, çocuk ve annelikle özdeşleşen ev-içi, özel alanken; erkeklik alanının kamusal alan olarak görülmesi bu süreçte başlar. İlerleyen süreçte, erkekler “sünnet”,
“askerlik”, kadınlar ise “evlilik” gibi törenlerle kendilerine yüklenen toplumsal cinsiyet rollerini yerine getirir; “erkek” ve “kadın” olurlar. Doğru cevap E'dir.

Erkekleri egemen, kadınlarınsa ikicil konumunu meşrulaştırma işlevini gören cinsiyet
kalıp yargıları en fazla şu dört alanda gözlenir: Kişilik özellikleri (girişkenlik, duygusallık, şefkatlilik, rekabetçi olmak vb.), rol davranışları (annelik, ev kadınlığı, çalışan kadın
olmak, aile babası olmak vb.), meslekler (hemşirelik, sekreterlik, mühendislik, itfaiyeci
olmak vb.) ve fiziksel özellikler (zayıflık, güzellik, atletiklik, kaslı olmak vb.). Doğru cevap B'dir.

Ayrımcılık, toplumsal cinsiyet ekseninde gerçekleştiğinde cinsiyetçilik adını alır. Doğru cevap A'dır.

Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık, kaynaklara ve fırsatlara ulaşmada eşitsizlik, şiddet, temel hizmetlerden yararlanmada yetersizlik, çalışma yaşamı ve politikada kadının sınırlı olarak yer alması ve kadınlarla erkekler arasındaki kişisel ilişkilerdeki güç dengesizliğini kapsar. Doğru cevap C'dir.

Fiziksel şiddet; başkasının vücut bütünlüğüne zarar veren, ona acı çektiren her türlü saldırı olarak tanımlanmaktadır. Bireyin fiziksel olarak zarar görmesine neden olan her türlü eylemi kapsayan fiziksel şiddet, sağlıksız koşullarda yaşamaya mecbur bırakmadan…namus cinayetine kadar uzanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Bir diğer kadın temsil biçimi olan ve “çocuk da yaparım kariyer de” şeklinde özetlenen “süper kadın” tipi ise kentli, üst-orta sınıf; hem iş yaşamında başarılı ve güzel hem de iyi fedakâr eş ve iyi bir anne olarak, Türkiye’de uzun bir dönem yayınlanmış olan “Çocuklar duymasın” isimli dizideki “Meltem” karakteri olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Cinsiyetçi söylem var olan erkek egemen toplumu mutlaklaştıran; kadın ve erkek arasındaki eşitsizliği doğallaştıran, meşrulaştıran, pekiştiren ve yeniden üreten, ayrımcılığa dayalı söylem biçimidir

Ekonomik şiddet; kadının para harcamasının kısıtlanması, çalışmasına izin verilmemesi, zorla çalıştırılması, ekonomik konulardaki kararların erkek tarafından tek başına alınması, kadının parasının elinden alınması, iş yerinde olay yaratmak suretiyle kadının işten atılmasına neden olunması, kadının iş bulmasını kolaylaştırıcı becerilerinin geliştirilmesinin engellenmesi, ev ihtiyaçlarını karşılayacak maddi kaynaktan yoksun bırakılması, engelli kadını zorla dilendirme gibi birini kontrol etmek ya da cezalandırmak amacıyla ekonomik olarak sınırlamak için yapılan her türlü eylemdir.”

Psikolojik şiddet; bağırmak, korkutmak, küfür etmek, tehdit etmek, hakaret etmek, eve kapatmak, küçük düşürmek, lakap takmak, kadının nasıl giyineceği, nereye gideceği, kimlerle görüşeceği konusunda baskı yapmak, öfkesini çocuklardan çıkarmak, çocuklarını göstermemekle tehdit etmek, silah göstermek gibi eylemleri kapsamaktadır.

Fiziksel şiddet; başkasının vücut bütünlüğüne zarar veren, ona acı çektiren her türlü saldırı olarak tanımlanmaktadır. Bireyin fiziksel olarak zarar görmesine neden olan her türlü eylemi kapsayan fiziksel şiddet, sağlıksız koşullarda yaşamaya mecbur bırakmadan…namus cinayetine kadar uzanmaktadır.

Cinsel şiddet; birini istemediği yerde, zamanda veya şekilde cinsel ilişkiye zorlamak; kişinin rızası olmaksızın cinsel nitelikli eylemlerde bulunmak; cinselliği bir tehdit, sindirme ve kontrol etme aracı olarak kullanmaktır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından cinsel şiddet ‘cinsel eylem gerçekleştirmek amacıyla girişim, istenmeyen cinsel içerikli konuşmalar, birini cinsel amaçlı kullanmak, mağdur ve fail arasındaki ilişkinin niteliğine bakmaksızın, ev ya da iş ortamında kişinin cinselliğine yönelik zorlayıcı yaptırımlar’ olarak tanımlamıştır.

Psikolojik şiddet; bağırmak, korkutmak, küfür etmek, tehdit etmek, hakaret etmek, eve kapatmak, küçük düşürmek, lakap takmak, kadının nasıl giyineceği, nereye gideceği, kimlerle görüşeceği konusunda baskı yapmak, öfkesini çocuklardan çıkarmak, çocuklarını göstermemekle tehdit etmek, silah göstermek gibi eylemleri kapsamaktadır.

Ekonomik şiddet; kadının para harcamasının kısıtlanması, çalışmasına izin verilmemesi, zorla çalıştırılması, ekonomik konulardaki kararların erkek tarafından tek başına alınması, kadının parasının elinden alınması, iş yerinde olay yaratmak suretiyle kadının işten atılmasına neden olunması, kadının iş bulmasını kolaylaştırıcı becerilerinin geliştirilmesinin engellenmesi, ev ihtiyaçlarını karşılayacak maddi kaynaktan yoksun bırakılması, engelli kadını zorla dilendirme gibi birini kontrol etmek ya da cezalandırmak amacıyla ekonomik olarak sınırlamak için yapılan her türlü eylemdir.”

Fiziksel şiddet; başkasının vücut bütünlüğüne zarar veren, ona acı çektiren her türlü saldırı olarak tanımlanmaktadır. Bireyin fiziksel olarak zarar görmesine neden olan her türlü eylemi kapsayan fiziksel şiddet, sağlıksız koşullarda yaşamaya mecbur bırakmadan…namus cinayetine kadar uzanmaktadır.

Cinsel şiddet; birini istemediği yerde, zamanda veya şekilde cinsel ilişkiye zorlamak; kişinin rızası olmaksızın cinsel nitelikli eylemlerde bulunmak; cinselliği bir tehdit, sindirme ve kontrol etme aracı olarak kullanmaktır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından cinsel şiddet ‘cinsel eylem gerçekleştirmek amacıyla girişim, istenmeyen cinsel içerikli konuşmalar, birini cinsel amaçlı kullanmak, mağdur ve fail arasındaki ilişkinin niteliğine bakmaksızın, ev ya da iş ortamında kişinin cinselliğine yönelik zorlayıcı yaptırımlar’ olarak tanımlamıştır.

Psikolojik şiddet; bağırmak, korkutmak, küfür etmek, tehdit etmek, hakaret etmek, eve kapatmak, küçük düşürmek, lakap takmak, kadının nasıl giyineceği, nereye gideceği, kimlerle görüşeceği konusunda baskı yapmak, öfkesini çocuklardan çıkarmak, çocuklarını göstermemekle tehdit etmek, silah göstermek gibi eylemleri kapsamaktadır.

Ekonomik şiddet; kadının para harcamasının kısıtlanması, çalışmasına izin verilmemesi, zorla çalıştırılması, ekonomik konulardaki kararların erkek tarafından tek başına alınması, kadının parasının elinden alınması, iş yerinde olay yaratmak suretiyle kadının işten atılmasına neden olunması, kadının iş bulmasını kolaylaştırıcı becerilerinin geliştirilmesinin engellenmesi, ev ihtiyaçlarını karşılayacak maddi kaynaktan yoksun bırakılması, engelli kadını zorla dilendirme gibi birini kontrol etmek ya da cezalandırmak amacıyla ekonomik olarak sınırlamak için yapılan her türlü eylemdir.” (T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, 2016).

Ayrımcılık toplumdaki kalıp yargıların ve önyargıların davranışsal ifadesi olarak karşımıza çıkar. Ayrımcılık; bir bireyin ya da grubun doğuştan gelen ya da sonradan edinilmiş özellikleri ve farkları bahane edilerek toplumun geri kalan kısmı tarafından bilinçli olarak dışlanması, belirli haklardan mahrum bırakılmasıdır. Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık; bu durumun toplumsal cinsiyete atfedilmiş rol ve özellikler üzerinden uygulanmasıdır. Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık, erkek egemen sistem içerisinde sistemli bir biçimde işleyen, kadına yönelik ayrımcılık olarak karşımıza çıkar. Ayrımcılık, toplumsal cinsiyet ekseninde gerçekleştiğinde cinsiyetçilik adını alır.

Cinsiyetçilik: Toplumdaki erkek egemenliğini ve kadının ikincil konumunu meşrulaştırmaya hizmet eden her türlü ayrımcı davranış ve pratiktir.

Ayrımcılık; bir bireyin ya da grubun doğuştan gelen ya da sonradan edinilmiş özellikleri ve farkları bahane edilerek toplumun geri kalan kısmı tarafından bilinçli olarak dışlanması, belirli haklardan mahrum bırakılmasıdır.

Ataerki; erkeğin kadın bedeni, cinselliği, doğurganlığı, emeği vb. alanlardaki her türlü denetimidir.

Genel olarak insanın doğuştan cinsiyetli olan ve cinsiyetli olarak üreyen bir tür olduğu kabul etmektedir. Kadın ve erkek olarak ayrılan bu cinsiyetler, biyolojik kökene dayanmaktadır. İnsanlar üreme sistemlerinde, kromozomlarında ve hormonlarında görülen farklılıklardan dolayı bir cinsiyet bölünmesi yaşamaktadırlar. Bundan dolayı literatürde cinsiyet kavramı yerine, özellikle de toplumsal cinsiyet kavramıyla karıştırılmaması adına, “biyolojik cinsiyet” kavramı da kullanılmaktadır. Toplumsal cinsiyet kavramı ise cinsiyetten farklı olarak kadınlık ve erkeklik durumlarının ortaya çıkmasında, sosyo-kültürel ve tarihsel sürecin rolünü vurgulamak amacıyla kullanılmaktadır. Dolayısıyla kavram, kadınlık ve erkekliğin bireyin doğumundan sonra içinde bulunulan toplum tarafından inşa edildiği; bireylerin toplumda erkek ve kadın cinsiyetlerine yüklenen değer ya da beklenti lere göre “kadın” ve “erkek” yapıldıkları anlamında kullanılır. Toplumsal cinsiyet, cinsiyeti reddetmemekte ancak kadınlık ve erkekliğin oluşumunda sosyo-kültürel alanın etkisine vurgu yapmaktadır. Cinsiyet, biyolojik; toplumsal cinsiyet ise sosyo-kültüreldir.

Toplumsal cinsiyet kavramının tanımlanması konusunda biyolojik (doğalcı) ve inşacı görüşler birbirinden farklı açıklamalar getirmişlerdir. Biyolojik görüşler cinsiyeti, tamamen fizyolojik, hormonal, doğuştan gelen farklılıklara indirgemiştir. Bu açıdan bakıldığında cinsiyet ve toplumsal cinsiyet arasında bir ayrım yapmak anlamlı ve gerekli değildir. Söz konusu görüşler, doğuştan gelip mutlak (değişmez) olduğu varsayılan biyolojik cinsiyet özellikleri olduğu, dolayısıyla kadın ve erkek arasındaki eşitliksizliğe dayanan toplumsal ilişkinin de değişmeyeceği düşüncesi üzerine kurulmuşlardır. Bu açıdan kuramlar, “özcü” ve “indirgemeci” oldukları için eleştirilmişlerdir. İnşacı görüşler ise cinsiyetin sosyo-kültürel ve tarihsel bağlamdan ayrı düşünülemeyeceği üzerinde durmaktadırlar. Buna göre toplumsal cinsiyetle cinsiyet arasındaki ilişki zayıftır ve cinsiyet toplumsal cinsiyeti belirlemez. Toplumsal cinsiyet kavramı da bu çerçevede, sosyo-kültürel ve tarihsel olarak inşa edilen ve cinsiyete yüklenen kadınlık-erkeklik rollerini ve eşitsizliğe dayalı ilişkileri tanımlamak amacıyla kullanılır.

Erkekleri egemen, kadınlarınsa ikincil konumunu meşrulaştırma işlevini gören cinsiyet kalıp yargıları en fazla şu dört alanda gözlenir: Kişilik özellikleri (girişkenlik, duygusallık, şefkatlilik, rekabetçi olmak vb.), rol davranışları (annelik, ev kadınlığı, çalışan kadın olmak, aile babası olmak vb.), meslekler (hemşirelik, sekreterlik, mühendislik, itfaiyeci olmak vb.) ve fiziksel özellikler (zayıflık, güzellik, atletiklik, kaslı olmak vb.) (Yoder, 2003). Diğer taraftan kalıp yargılar kadınları da namuslu-namussuz, iyi-kötü, ahlâklı-ahlâksız olarak ikiye ayırır.

Sosyal psikolojiden hareketle kalıp yargı, birey ya da bireyler grubunu tanımlamak için kullanılan basitleştirilmiş, betimsel kategoriler olarak açıklanabilir. Gruplar arası ilişkiler, inançlar ve sosyal temsiller bağlamında kullanılan kalıp yargı kavramı; bir birey, grup ya da bir topluluk hakkında temellendirilmemiş kanaatlerden oluşur. “Kadınlar duygusaldır”, “Erkekler ağlamaz” vb. kalıp yargılar basitleştirilmiş, yaygın inançlara göre oluşturulan ve söz konusu topluluklardaki farklılıkları dikkate almayan yargılara bir örnektir. Bunun yanı sıra bir topluluğa özgü olan temelsiz bir özet bilgi haline gelmiş, grup açısından dünyayı kısa yoldan tanımlamaya, davranışları ve beklentileri de daha önceden düzenlemeye yarayan bu inançlar, ayrımcılığın ve şiddetin önünü açarlar. Ayrımcılık ve şiddet bu açıdan kalıp yargıların ve önyargıların davranışsal ifadeleri olarak ortaya çıkar. Kalıp yargılar, önyargıdan farklı olarak olumlu ya da olumsuz olabilir ve bir dış gruba ilişkin olmak zorunda da değildirler. Yani kalıp yargılar genelde çeşitli meslek, yaş, ırk, cinsiyet, azınlık topluluklarını hedef alsa da topluluk üyeleri kendi toplulukları hakkında da kalıp yargılara sahip olabilmektedir.