İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE II

İnsanlararası ilişkilerde de temel anlamıyla ayrımcılık, bir kişinin bir diğerini kendisinden ayırması ve bu ayrımın karşısındaki kişiye olumsuz tavır ve davranışlarda bulunmasına yol açmasıdır. Ayrımcılık kavramı, esas ve yaygın olarak, insanlar arasındaki eşitlik fikrinin ihlâline dayanmaktadır. Hukuki ve insani olarak üzerinde bir söz birliği bulunduğu varsayılan bu ilke, tüm insanların doğuştan eşit olduğudur. Dünyada insan diye soyut bir varlık yerine; etnisiteleri, cinsiyetleri, cinsel yönelimleri, “ırk”ları, dinleri, fiziksel görünüşleri, sağlık düzeyleri vb. her türden özellikleri bakımından “farklı” insanlar vardır. Ayrımcılık da bu eşitliksizci tanımlama sisteminin sonucu olarak, insanlararası ilişkide dışlayıcı bir yapı oluşmasına hizmet etmektedir. Farklı insanlar olduğu doğrudur ancak farklı muamele gerekli bir koşul değil, ayrımcılığın koşuludur.

Doğru yanıt C'dir.

Ahlâki dışlama kavramı temelde, bir toplumda çoğunluk tarafından dışlanmış veya damgalanmış olan insanların “insani niteliklerden veya
erdemlerden” yoksun olarak değerlendirilmesini ve böylece kendilerine yöneltilen her türlü vahşi ve zalim davranışların meşrulaştırılmasını içermektedir. Ahlâki dışlamanın farklı biçimlerinden birisi, Siyasi etiketlerin kullanılması, bir insanı nitelerken, onu, “Naziler”, “faşistler”, “komünistler” ya da “emperyalistler” gibi gayrimeşrulaştırılan, toplum tarafından tümüyle kabul edilemez olduğu düşünülen siyasi grupların içinde sınıflandırmayı içerir. Bu grupların, toplumun var olan temel değerlerini tehdit ettikleri, dolayısıyla toplum düzenine yönelik bir tehdit oldukları düşünülür.

Doğru yanıt B'dir.

Allport (1954), özcü inançların ayrımcılıkla olan ilişkisini, önyargılı kişilik yapısıyla açıklamaktadır. Allport, önyargılı kişiliğin adeta canlı bir portresini çizer: Önyargılı kişiler, insan gruplarını katı bir tutum içinde algılamaya eğilimlidir; grupları oluşturan bireylerin özelliklerini çift kutuplu (dikotomik) ve hoşgörüsüz olarak, değişime karşı duran bir tavırla değerlendirirler. Önyargılı zihnin bu bileşenleri genel bir bilişsel stil oluşturur
ve özcü inançlardan beslenirler. Örneğin, “Romanların Roman oldukları için tembel ve aylak insanlar oldukları” yönündeki özcü inançların ırkçılığın temelini oluşturdukları söylenebilir. 

Doğru yanıt B'dir.

İnsanlar, sosyal dünyaya ait bilgileri düzenlerken kendi ait oldukları gruplara olumlu kalıp yargılarla yaklaşma ve toplumsal düzeyde çeşitli sosyal eylemleri açıklarken, kendi gruplarını meşrulaştırma eğilimindedirler. Tajfel’in (1982) iç grup yanlılığı olarak tanımladığı bu durum, bireylerin sıklıkla ait oldukları grubun çıkarlarını ve statüsünü koruma eğilimlerini ifade etmektedir. Bu süreçte iç grup üyelerinin birbirlerinin özelliklerini benzer algılamalarından da söz edilebilir. Stereotipleme, iç grup yanlılığını arttırmakla birlikte dış grup ayrımcılığını da belirgin bir şekilde arttırmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Karakter özellikleri tanımlama, belirli bir toplum tarafından kabul edilemez görülen ve aşırı derecede olumsuz olarak değerlendirilen karakter özelliklerinin kullanımı aracılığıyla yapılır. “Saldırgan”, “aptal” ya da “parazit” gibi etiketlerin kullanımı bu tür gayrimeşrulaştırmaya örneklerdir.

Sistemin meşrulaştırılması kuramı, dezavantajlı grupların yoksunlukları ve olumsuz koşulları nedeniyle insanlar tarafından genellikle hor görüldüğünü vurgulamaktadır. Dezavantajlı grupların üyelerinin, sistemi meşrulaştırmaya ve gruplararası hiyerarşiyi sürdürmeye hizmet eden ideolojileri, mitleri ve inançları bilinçli ya da bilinçli olmayan bir şekilde onayladıkları görülmüştür.  Örneğin, kadınlar erkek egemen ideolojinin cinsiyetçi kalıpyargılarını içselleştirebilmektedir. Dezavantajlı gruplar, yaşadıkları hayatın olumlu bir yönü olduğuna ilişkin yaygın inançlara sahiptir: “Paran çoksa derdin çok” gibi. Bu bakımdan  Sosyal ve ekonomik hiyerarşinin üretilmesi ve sürdürülmesinin büyük ölçüde, yüksek ve düşük statülü gruplar arasındaki ortaklığa ve iş birliğine dayalı olduğu söylenebilir. Doğru yanıt C'dir.

Olumlu Ayrımcılık: Dezavantajlı grupların haklarını gerçekleştirmeleri ve toplumsal kaynaklara ulaşabilmek bakımından diğer gruplarla denk bir konuma gelmesi için desteklenmelerini veya güçlendirilmelerini ifade etmektedir. Diğer bir ifadeyle olumlu ayrımcılık, ayrımcılığa yol açan
dezavantajlılığın ortadan kaldırılmasına hizmet etmektedir. Örneğin, kamusal alanda erkeklerin olduğu kadar kadınların da iş imkânlarından faydalanabilmesi için işverenlerin eşit sayıda kadın ve erkek çalışan almaları; bir iş yerinde farklı dini veya kültürel gruplara mensup olan çalışanların özel günlerinin gözetilmesi ve o günlerde kendilerine izin verilmesi; yaşlıların veya engellilerin kısıtlı hareket kapasiteleri düşünülerek, farklı mekanlarda sırada bekletilmemeleri veya kendilerine özel yer verilmesi gibi bir çok pratik olumlu ayrımcılık olarak nitelendirilebilir. Doğru yanıt B'dir.

İnsan haklarının düşüncesi ve buna dayanan politik pratiklerin yüzlerce yıllık tarihi vardır. İnsan hakları düşüncesini doğal haklar adı altında ilk dile getiren 17. yüzyıl filozofu John Lock‘tur. Doğru yanıt C'dir.

Adil dünya inancı kuramını geliştiren Lerner (1977) insanların, belirli biçimlerde davranırlarsa istediklerini elde edebileceklerine ya da olumsuz durumlardan kaçınabileceklerine ilişkin bir yanılsamaya sahip olduklarını ve bu yanılsamayı sürdürmek için dünyanın adil bir
yer olduğunu düşünmeye ihtiyaç duyduklarını ortaya koymuştur. Bireyler bu ihtiyaçlarının bir uzantısı olarak, çevrelerindeki ayrımcılık yaşantılarını değerlendirirken genellikle ayrımcılığın mağdurunun başına gelenleri hak ettiğini düşünme eğilimindedirler. Bir tür yanılsama olarak değerlendirilebilecek olan bu inanç, bireylerin yaşamın katı gerçekliğiyle başa çıkmalarına ve dünyayı öngörülebilir, adil ve düzenli bir yer olarak anlamlandırmalarına imkân tanımaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Ayrımcılığın oluşmasında etkili olan diğer bir faktör ise kalıpyargılardır (stereotipler). Kalıpyargılar, belirli bir objeye ya da gruba ilişkin bilgi boşluklarını dolduran, böylece onlar hakkında karar vermeyi kolaylaştıran, önceden oluşturulmuş birtakım izlenimler, atıflar bütünü olarak zihnimizde oluşturduğumuz imgelerdir. Bu imgeler tıpkı dış dünyadaki objelerin gerçek özellikleri gibi rol oynarlar. Özellikle yeni olgu, obje ya da grup ile karşılaştığımızda, onlarla ilgili bilgimiz bu tür imgeler ışığında biçimlenir. Böylece kalıpyargılarımız yoluyla, yeni olguyu/grubu gerçekte olduğu gibi ya da gerçek özellikleriyle değil, zihnimizdeki şemalarla algılarız.

III ve V önyargıların özelliklerindendir. Doğru yanıt D'dir.

Dezavantajlı Grup: Toplum içerisinde bireylerin kendi kendilerine yetebilmelerini sağlayan ve toplumun çoğunluğunun ulaşabildiği eğitim, sağlık, istihdam, sermaye veya sosyal destek gibi kaynaklara ulaşamayan gruplar dezavantajlı olarak nitelendirilir.

Her kadının “duygusal” olduğunu, bütün Türklerin “yardımsever” olduğunu, Arapların “temiz” olmadığını düşünmemize neden olan, bu gruplarla ilgili kalıpyargılardır.

Irkçılık: Belirli bir gruba karşı önyargıyla başlayan dışlama, ilişkiden kaçınma, ayrımcılık yapma, şiddet veya saldırganlık
gibi basamakları ve tüm bu ayrımcı tutum ve davranışların meşrulaştırılması çabasını içeren bir kavrayıştır (Allport, 1954).

Söylem: Düşüncenin ve yazının oluşturduğu ortak bir metin veya metodolojidir, diğer bir deyişle ortak kavramlar ve düşüncelerin bir setidir.

Adil dünya inancı: İnsanların, yaptıkları şeyler (davranışları) ile başlarına gelenler (sonuçlar) arasında bir uyum veya hakkaniyet olduğuna inanma eğilimlerini betimler.

Ahlâki dışlamanın
farklı biçimleri aşağıda özetlenmiştir:
a) İnsanlıktan çıkarma

b) Karakter özellikleri tanımlama,

c) Toplumun dışına atma,

d) Siyasi etiketlerin kullanılması,

e) Grup karşılaştırması yoluyla gayrimeşrulaştırma,

Sistemin meşrulaştırılması: Yaygın sosyal, politik, ekonomik, cinsel ya da legal koşulların sadece var olduklarından dolayı kabul edildiği, açıklandığı ve meşrulaştırıldığı psikolojik süreçlere tekabül eder (Jost ve Banaji, 1994).

Olumlu Ayrımcılık: Dezavantajlı grupların haklarını gerçekleştirmeleri ve toplumsal kaynaklara ulaşabilmek bakımından diğer gruplarla denk bir konuma gelmesi için desteklenmelerini veya güçlendirilmelerini ifade etmektedir.

İnsan haklarının düşüncesi ve buna dayanan politik pratiklerin yüzlerce yıllık tarihi vardır. İnsan hakları düşüncesini doğal haklar adı altında ilk dile getiren 17. yüzyıl filozofu John Lock‘tur.