İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE II - Deneme Sınavı - 7

1973 yılında Amerikan Psikiyatri Birliği Ruhsal Bozuklukların Tanı ve İstatistiksel El Kitabı-IV (DSM-IV) ile ve daha sonra 1992 yılında Dünya Sağlık Örgütü de Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD) ile eşcinselliğin ruhsal bir bozukluk olmadığı kararını almıştır.

1973 yılında Amerikan Psikiyatri Birliği Ruhsal Bozuklukların Tanı ve İstatistiksel El Kitabı-IV (DSM-IV) ile ve daha sonra 1992 yılında Dünya Sağlık Örgütü de Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD) ile eşcinselliğin ruhsal bir bozukluk olmadığı kararını almıştır.

Ancak ABD ve Batı Avrupa’da 1970’li yıllarda gey ve lezbiyen hareketinin başlaması ile toplumsal alanda önemli değişimler meydana gelmiş ve heteroseksüellerin eşcinsellere karşı besledikleri düşmanlık çeşitli meslek alanlarının ve bilimsel çalışmaların inceleme konusu haline gelmiştir.

Tıbbileştirme, tıbbi olmayan veya sosyal bir konunun tıbbi bir problem, hastalık ve tedavi edilmesi gereken bir durum olarak tanımlanmasıdır. Bir başka deyişle tıbbileştirme, bir konu, problem ya da durumun, tıbbi terimler ve tıbbi dil ile tıbbi çerçeve içinde, tıbbi müdahale ile tedavi edilecek bir durum olarak ifade edilmesidir. Doğru cevap A'dır.

Weinberg (1972) homofobiyi, “heteroseksüeller açısından eşcinsellerle yakınlaşmaktan ya da yakın çevresinde bulunmaktan korkma ve eşcinseller açısından da kendilerinden nefret etme” şeklinde tanımlamıştır.

Travesti: Kadın giyiminde veya davranışındaki erkek; erkek giyiminde veya davranışındaki kadın için kullanılan bir tanımdır.

Sakatlığın sosyal modeli, sakatlığı politik mücadele konusu hâline getiren sakat hareketinin gündeme sokmuş olduğu bir sakatlık yaklaşımıdır. Sakat hareketi sakat kişilerin maruz kaldıkları baskı ve dışlamaya karşı çıkmış, sakatlığa yeni yaklaşım geliştirmiştir. Günümüzde farklı disiplinlerden akademisyenlerin biraraya gelerek oluşturdukları sakatlık çalışmaları alanı bu harekete dayanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Heteroseksüel erkeklerin geylere yönelik düşmanca tutumları hem lezbiyenlere hem de heteroseksüel kadınların gey ve lezbiyenlere yönelik düşmanca tutumlarından daha güçlüdür. Yani, kadın ve erkek heteroseksüellerin gey ve lezbiyenlere yönelik düşmanca tutumları arasında en güçlü olanı heteroseksüel erkeklerin geylere yönelik olan tutumlarıdır.

Maskülen: Bir toplumda genel olarak erkeklere ait olduğu düşünülen her türlü duygu, davranış veya görünümün tümünü niteleyen bir kavramdır.

En yalın hâliyle erişilebilirlik; herkesin tüm hak ve hizmetlerden eşit koşullarda, bağımsız bir şekilde faydalanabilmesinin, yaşamın tüm alanlarına tam ve etkin katılabilmesinin stratejik ve vazgeçilmez enstrümanıdır. Doğru cevap E'dir.

Nefrete dayalı mal hırsızlığı suçlarının %68’i, yanlı olmayan diğer mal hırsızlığı suçlarının ise sadece %33’ü birden fazla fail tarafından işlenen suçlardır.

Saldırıların önemli bir bölümü mağdurların evlerine yakın yerlerde veya kamusal mekânlarda gerçekleşmiştir. Mağdurlar izlenmekte, en güvenli hissetmeleri gereken özel alanlarında ya da yakınlarında tehdit ya da saldırılarla karşılaşmaktadırlar.

Sosyal model ortaya atıldıktan kısa bir süre sonra eleştirilmeye başlanmıştır. Tüm eleştirilerin en temel noktası, sosyal modelin sakatlıkla yeti yitimi arasında bir ayrım yapması ve sakatlığa odaklanmasıdır. Sakatlık çalışmaları adı verilen alanda farklı teorik perspektifler, sosyal modeli, yeti yitimine dair kişisel deneyimi göz ardı ettiği için eleştirmişler ve yeti yitiminin doğası ve kavramsallaştırmasına ilişkin farklı görüşler öne sürmüşlerdir. Shakespeare’e (2011) göre, sosyal modelciler insanları, bedenlerinin değil, toplumun sakatladığını söylerken sanki yeti yitiminin kendisini bir sorun olarak görmüyorlarmış gibi algılanmışlardır. Yine yazara göre, sosyal modelin tıbbileştirmeye karşı çıkması, yeti yitiminin tıbben önlenmesi ya da tedavi edilmesini reddediyormuş gibi bir yoruma yol açmıştır. Oysa Shakespeare sosyal modelcilerin amacının bu olmadığını söyler. Zaten dejeneratif olmayan ve tıbbi sorunu olmayan statik yeti yitimi durumunda sakatlığı tümüyle toplumun yarattığı söylenebilir ama acı veren ve dejeneratif durumlarda sadece sosyal olarak yaratılan bir sakatlıktan söz edilemeyeceği, yeti yitiminin kendisinin bir sorun olduğu kabul edilmelidir. Bazı sosyal model yanlıları yeti yitimine bağlı kişisel deneyimi ve yeti yitiminin bizatihi yarattığı sorunu görmeyi reddetmezler ama bunu sakat hareketinin merkezine almayı siyasi bir tavırla reddederler: “Yeti yitiminin kişisel deneyiminin sakatlık çalışmalarının derdi olmadığını, entelektüel ve siyasal çabaların sakatlığın daha genel anlamda toplumsal nedenlerini anlamaya ve çözmeye odaklanması gerektiğini savunmuşlardır.” Aksi durumda, “yeti yitimi sakatlığa yol açar” şeklindeki tıbbi modelin dolaylı yoldan destekleneceği düşünülür.

E şıkkındaki yanıt ise, “biyopsikososyal” modelle ilişkili bir konudur. 

Doğru cevap E'dir.

Sakat hareketi ilk önce İngiltere ve ABD’de farklı dinamiklerle başladı ve farklı bir politik hat izledi. İngiltere’de 1960’lardaki ilk kıpırdanmalardan sonra 1974’te UPIAS (Ayrıştırma Karşıtı Ortopedik Sakatlar Birliği) kuruldu. Sonradan sakat hareketi için çok önemli hâle gelen Sakatlığın Temel İlkeleri metnini yazan ve bu metinle sosyal modeli oluşturan UPIAS, radikal bir taban hareketiydi. UPIAS ve İngiltere’deki diğer sakat örgütleri birleşerek, 1981’de İngiliz Sakat Örgütleri Konseyini kurdular. 1980’lerden itibaren sakat hareketi erişim ve temsille ilgili pek çok kampanya ve çalışma yaptı. En büyük siyasi talepleri bir medeni haklar yasası idi. Bu talep çok sonraları 1996’da Sakat Ayrımcılığı Yasası olarak çıktı ama kapsamlı ve uygulanabilir medeni haklar getirmedi.
ABD’de ise sakat hareketi 1960’ların politik ikliminin de etkisiyle Vietnam gazileri ve sakat üniversite öğrencileriyle başlamıştır. ABD, İngitere’den farklı olarak gelişkin bir refah devletine ve sendikalara sahip değildi; yazılı anayasada haklara güçlü bir vurgu vardı ve serbest piyasa ve rekabetçi değerlerin tam gelişimi önemliydi. Amerikan sakat hareketi bu politik ortam nedeniyle kendi kaderini tayin hakkı, eşit fırsatlar ve sakat kişilerin özsaygı kazanması etrafında gelişmiştir. Bireycilik geleneği içinden çıkan Amerikan sakat hareketi, diğer yeni sosyal hareketler gibi toplumdan dışlanan kesimlerin ana akıma erişimi için uğraşmıştır. Bunun tersine, İngiltere’deki sakat hareketi, refah devleti, güçlü sendikalar vb. kurumların var olduğu farklı bir politik yapıda toplumun verili statükosuna ve yapısına meydan okumuş ve kolektif eylemlere daha fazla vurgu yapmıştır. Doğru cevap A'dır.

Sosyal hizmetlerde bugünkü müdahale anlayışı tarihsel bir sürecin sonunda ortaya çıkmıştır. 1920’lerden 1960’lara kadar çoğu sosyal hizmet programı insan davranışını değerlendirmek için “tıbbi model” yaklaşımını kullanmıştır. Tıbbi model, modernitenin güvenilir, evrensel ve genellenebilir bilginin mantık ve bilimsel yollarla üretileceği inancına dayalıdır. Dolayısıyla bu mantığı en iyi şekilde izleyen alanlardan biri olarak tıp, hastalığın teşhisi ile başlayan ve tıbbi müdahaleyle devam eden bir mantık silsilesiyle işlevini yerine getirir.

Homer’e göre, müdahale soruna çözüm üreten basit bir eylem olarak değil, “birbiriyle sıkı şekilde bağlantılı ihtiyaçların tespit edilip değerlendirildiği ilk sözleşme aşamasından, mesleki eylemin temellerini ve müdahale şeklini oluşturmaya dek uzanan planlı bir dizi eylem” olarak görülmelidir.

Müdahalenin sosyal hizmet sürecindeki aşamalardan biri olduğunu vurgulamak gerekir. Müdahaleyi sürecin içinde görebilmek, yani bütünlüğün içinde ele alabilmek için müdahaleden önceki ve sonraki aşamalara kısaca da olsa yer vermek gerekir. Tüm bu sürece “sistematik uygulama” ya da “planlı değişim süreci”  adı da verilmektedir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Sosyal hizmetlerde baskın olan sakatlık yaklaşımı tıbbi modele dayanmaktadır. Yani sosyal hizmetler tıbbi modele bağlı kalarak, sakatlığı fiziksel işlev sınırlaması ile özdeşleştiren “bireysel problem”, “patoloji” ve “işlevsizlik” olarak görmektedir. Böylece sakatlık, sosyal hizmetler için, sosyal ve kültürel çevre ile ilişkisi içinde değil de tıbbi olarak tedavi edilmesi/düzeltilmesi gereken bir “problem”dir (Hiranandani, 2005). Sakatlığa bakışı tıbbi model temelli de olsa, sosyal hizmetler fiziksel ve zihinsel sakatlıkla ilişkili olarak acı, keder, kayıp ve mahrumiyet duygularını da dikkate almıştır. Sakat kişiler, genellikle kendileri ve aileleri hayatta büyük değişiklikler ve krizler yaşamış, acı içinde insanlar olarak görülür. Böyle görülünce de, istemeseler de kişilerin sakatlıklarını kabul etmesini, var olan durumla uzlaşmalarını sağlamak sosyal hizmet müdahalesinin amacı olarak görülmüştür. Doğru cevap C'dir.

Planlı Değişim Süreci

Tanışma/Bağlantı Kurma/Kabul

Veri Toplama ve Ön Değerlendirme

aşamalarından oluşmaktadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Müdahale: Değişim sürecinde en görünür olan aşamalar müdahale ve izleme aşamalarıdır. Bazen “eylem” aşaması olarak da adlandırılır Müdahale aşaması daha önce tanımlanan ihtiyaçları karşılamayı ve sorunları çözmeyi içerir. Müdahale birbiriyle örtüşebilen farklı düzeylerde (bireyle, aileyle çalışma, grup çalışması, toplulukla çalışma) ve farklı yöntemlerle (görev odaklı uygulama, sözleşmeye dayalı çalışma, krize müdahale, danışmanlık, bakım yönetimi, arabuluculuk vb.) gerçekleştirilebilir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Sakatlığa ilişkin ayrımcılık modeli, sosyal hizmet uzmanlarına bir teorik model ve uygulamalarını farklı bir biçimde yeniden yapılandırabilecekleri bir dizi pratik ilke önerir. Bu model şu bileşenleri içerir: 1. Ayrımcılık üreten sosyal rol ve görevlerin gerçekleştiği süreç 2. Toplumun örgütlenme biçiminin sakat kişilere yönelik ayrımcı davranış üretmesi 3. Yeti yitiminin trajedi ve düşük kaliteli bir yaşam anlamına gelmediğinin idrak edilmesi 4. Sakat kişilerin ayrımcılık yaşayan bir azınlık olduğunun açık bir gerçek olması 5. Sakat kişiler de dahil tüm insanların bağımsız yaşaması için çeşitli hizmetlere gereksinim duymaları 6. Sakatlıkla ilgili politik düzenlemelerin ardındaki konuşulmayan varsayımların açığa çıkarılması 7. İnsanların zamanla sağlamlıktan önünde sonunda sakatlığa doğru yol aldıkları, dolayısıyla herkesin kaçınılmaz olarak sakatlığı deneyimleyeceği bilgisi 8. Sosyal politikaların dayandığı “normal” insan davranışının olduğu fikrinin reddedilmesi 9. Sakat kişilere karşı ayrımcılığın her yere yayılmış olması. Doğru cevap C'dir.